Η Έκταση της Φαντασίας: Σεμινάριο από την ομάδα Mad Dam στο NYAS

H ομάδα θεατρικής έρευνας Mad Dam διοργανώνει τον Μάιο 2015 στην Αθήνα το σεμινάριο «Η Έκταση της Φαντασίας» σώμα, φωνή, κείμενο, εικόνες, αρχέτυπα στο NYAS: New York Acting.

Εισηγητής: Ryszard Nieoczym

«Το θέατρο είναι ένας άγριος τόπος μέσα στον πολιτισμό. Αντηχεί και αποκαλύπτει τα αόρατα βάθη του κόσμου της φαντασίας» R. Nieoczym

Το σεμινάριο ανήκει στον κύκλο «Από την Προετοιμασία στην Παράσταση» (2014 – 2015) με εισηγητή τον θεατρικό δάσκαλο Ryszard Nieoczym (Ρίτσαρντ Νιεοζίμ).

Ο R. Nieoczym είναι σκηνοθέτης, δάσκαλος και ερευνητής του θεάτρου για περισσότερα από 40 χρόνια. Υπήρξε μαθητής του J. Grotowski  και μέλος του «Teatr Laboratorium» (Θέατρο Εργαστήριο) στο Βρότσλαβ της Πολωνίας (1970-1971). Διδάχτηκε δραματουργία από τον  Ludwik Flaszen και εκπαιδεύτηκε στη φωνή και το λόγο από τον Zygmunt Molik. Ίδρυσε το κέντρο θεατρικής έρευνας και πράξης LeTHAL: Le Theatre de l’ Homme Actor’s Laboratorium (Το Θέατρο του Ανθρώπου το Εργαστήρι του Ηθοποιού)  στο Τορόντο του Καναδά και παρέμεινε σε σχέση συνεργασίας και καλλιτεχνικής συνδιαλλαγής με τους ανθρώπους του Εργαστηρίου για τις επόμενες δεκαετίες. Διοργάνωσε φεστιβάλ και Master Class στον Καναδά με τον J. Grotowski και τα μέλη του Eργαστηρίου ενώ παράλληλα συνέχιζε το δικό του θεατρικό έργο. Από το 1975 έως το 1984 υπήρξε  συνεργάτης του J. Grotowski στην παραθεατρική αναζήτηση σε project στην Ευρώπη και τη Β. Αμερική. Έχει υλοποιήσει πλήθος ατομικών και ομαδικών ερευνητικών project τα οποία έχουν παρασταθεί σε θέατρα και φεστιβάλ του Καναδά και της Ευρώπης. Η μέθοδος που ανέπτυξε για την ενεργοποίηση της δύναμης του ηθοποιού σε σωματικό, φωνητικό και υποκριτικό επίπεδο είναι αποτέλεσμα μακρόχρονης έρευνας και εμπειρίας στο χώρο του θεάτρου. Τα θεατρικά σεμινάρια και Master Class που πραγματοποιεί στον Καναδά και την Ευρώπη φέρουν τον γενικό τίτλο *Soundings (Αντηχήσεις): ο όρος είναι εμπνευσμένος από την ωκεανογραφία και παρομοιάζει τη διαδικασία αναζήτησης βάθους στην τέχνη του ηθοποιού με την εξερεύνηση  του βυθού των θαλασσών. Η μεγάλη εμπειρία και η ικανότητα του R. Nieoczym  να αναγνωρίζει σε βάθος τις ανάγκες του ερμηνευτή επιτρέπουν σε κάθε συμμετέχοντα στα σεμινάρια Soundings να κάνει ένα σημαντικό βήμα στην καλλιτεχνική του πορεία.

Η Έκταση της Φαντασίας

«ποτέ η ψυχή δεν σκέφτεται χωρίς την εικόνα» Αριστοτέλης

Η φαντασία είναι η ανασύνθεση της πραγματικής ζωής με τη μορφή εικόνων/παραστάσεων και η εικόνα σύμφωνα με τον Αριστοτέλη είναι η σκέψη της ψυχής. Αυτή η «σκέψη» είναι ιδιαίτερα πολύτιμη για τον ηθοποιό για να οδηγηθεί στην αναπαράσταση του φανταστικού κόσμου του έργου και την ενσάρκωση του ρόλου, να χτίσει τις δημιουργικές του προτάσεις προς τον σκηνοθέτη, να γίνει φορέας στιγμών αλήθειας. Οι συμμετέχοντες στο σεμινάριο εισάγονται σε μια διαδικασία που οξύνει, διευρύνει, καλλιεργεί τη φαντασία και βασίζεται στο γεγονός ότι η φαντασία του ηθοποιού συνδέεται οργανικά με το σώμα και τη φωνή του:

-η αφύπνιση του σώματος, της φωνής, του λόγου, γίνεται ο δρόμος για την αφύπνιση της φαντασίας

-οι εικόνες ενθαρρύνονται σαν απαρχή της σωματικής δράσης

-το παιχνίδι με ορατούς ή αόρατους συνεργάτες γίνεται μια αστείρευτη πηγή απρόσμενων εσωτερικών εικόνων, που τροφοδοτούν  δράσεις και αντιδράσεις

-ο ερμηνευτής καλείται να αναγνωρίσει βιωματικά την αχαλίνωτη διάσταση της φαντασίας και να παίξει μαζί της

Ο ηθοποιός δεν είναι ένας εκτελεστής δράσεων που υποχρεούται να χρησιμοποιήσει τη φαντασία του σαν εργαλείο, αλλά ένας δαιμονικός δημιουργός που ευχαριστιέται να απελευθερώνει τις εσωτερικές εικόνες που κατοικούν μέσα του

Σώμα

«Το σώμα είναι ένα μυστήριο που περιμένει να το βιώσουμε»

Αντιμετωπίζοντας το σώμα με σεβασμό και προσοχή, η δουλειά/παιχνίδι είναι σχεδιασμένη έτσι ώστε σταδιακά:

-να αφυπνίζει την ενέργεια μέσα στο σώμα του ερμηνευτή: ήπιοι και έντονοι ρυθμοί, κίνηση, ελεύθερος χορός, ισορροπίες, διατάσεις, τρέξιμο, ανάπτυξη της ευλυγισίας της σπονδυλικής στήλης

-να οδηγεί στην απελευθέρωση της φυσικής αναπνοής

-να ξυπνά τη διάθεση για παιχνίδι να οδηγεί στην επανασύνδεση με  την «ελευθερία του ζώου» στο σώμα

Φωνή

«Η φωνή είναι το βαρόμετρο της ψυχής»

Η αφύπνιση της φωνής ενσωματώνεται στη διαδικασία αφύπνισης του σώματος. Η διαδικασία βασίζεται στην αντίληψη του Stanislavski για την «οργανική βάση όλων των σωματικών δράσεων» και τη μέθοδο του Grotowski για «το άνοιγμα των ηχείων του σώματος».  Στόχος είναι η απελευθέρωση από ψυχικά και σωματικά εμπόδια έτσι ώστε οι συμμετέχοντες:

-να ανακτήσουν τη δύναμη της προσωπικής φωνής που όλοι κατείχαμε ως παιδιά

-να συνδέσουν τη δύναμη και την ποιότητα της φωνής με την ενέργεια των συναισθημάτων, των παρορμήσεων και της φαντασίας

-να αντιμετωπίζουν τη φωνή ως έναν ζωντανό συνεργάτη και όχι σαν ψυχρό εργαλείο προς εκπαίδευση

-να απελευθερώσουν τις φωνητικές δονήσεις  και να αποτρέπουν την πίεση των φωνητικών χορδών

Κείμενο και Εικόνες

«Μια εικόνα χίλιες λέξεις»

Ο ηθοποιός δε μπορεί να παίξει την ουσία του κειμένου, δηλαδή τα μηνύματα του συγγραφέα ή τα συναισθήματα που απορρέουν από το θεατρικό κείμενο. Παίζει τις «εικόνες», τις οποίες το κοινό μπορεί να δει και να νιώσει. Οι «εικόνες» είναι σωματικές δράσεις που αντλούν από εσωτερικές εικόνες ή σωματικές – ψυχικές παρορμήσεις και δεν είναι ποτέ στατικές, αλλά είναι φορείς της ατίθασης εσωτερικής ζωής του ηθοποιού. Η εικόνα διέπεται πάντα από μια δυναμική μεταμόρφωσης, ακόμα και όταν η σωματική δράση είναι η ακινησία. Στους συμμετέχοντες στο σεμινάριο δίνεται η δυνατότητα:

-να αναγνωρίσουν τί είναι μια εικόνα και ποια η λειτουργία της σε μια παράσταση

-να  βιώσουν τη μεταμορφωτική δύναμη της εικόνας 

-να διερευνήσουν τις εικόνες που περιέχονται σε ένα κείμενο

Αρχέτυπα

«Υπάρχουν κοιμητήρια ερημικά, τάφοι γεμάτοι κόκκαλα δίχως ήχο,

η καρδιά διασχίζει μια σήραγγα , στο σκοτάδι της, σκοτάδι, σκοτάδι, 

σαν  σε ναυάγιο, πεθαίνουμε  πηγαίνοντας βαθύτερα  στον εαυτό μας

σα να καταποντιζόμαστε μες την καρδιά μας, 

σα να ζούσαμε κατρακυλώντας απ’ το δέρμα μες στην ψυχή»

Pablo Neruda

Αντλώντας από τις πηγές τις αρχαιότητας και την προσωπική του έρευνα, ο Carl Jung διατύπωσε τη θέση πως «υπάρχει μια περιοχή της ψυχής που είναι άπειρα αρχαιότερη από την προσωπική ζωή του ατόμου» και «περιέχει ορισμένα σχέδια, τα αρχέτυπα, που είναι κοινή κληρονομιά  όλης της ανθρωπότητας». Τα  αρχέτυπα, που μπορεί να οριστούν και ως πρότυπα συμπεριφοράς, είναι ζωντανές ψυχικές δυνάμεις του συλλογικού ασυνείδητου. Συνδέονται με δύο βασικά στοιχεία: την εικόνα  και τα αισθήματα και εκφράζονται στο συνειδητό νου με «αρχετυπικές εικόνες». Την αποτύπωση τους τη συναντούμε στη μυθολογία, τα σύμβολα, την τέχνη, τα όνειρα, τις τελετουργίες και κυρίως στην ίδια μας τη ζωή. Μερικά από αυτά είναι: ο σοφός γέροντας, η ιερή πόρνη, το θειο βρέφος, η μεγάλη μητέρα.

Το βάθος της φαντασίας του ερμηνευτή ενεργοποιείται μέσα από το παιχνίδι με μυθικές, αρχετυπικές μορφές (όπως η Μέδουσα, η Εκάτη, ο Οδυσσέας, η Περσεφόνη, ο Οιδίποδας) και αρχέτυπα (όπως η φωτιά, το νερό, η γη, η γέννηση, ο θάνατος, ο έρωτας, η προδοσία). Τα αρχέτυπα είναι πηγές της εσωτερικής ζωής, το κέντρο από όπου αναβλύζουν παραστάσεις – εικόνες τις οποίες ο ηθοποιός μεταφράζει σε σωματικές δράσεις. Οι σωματικές δράσεις-εικόνες  γίνονται το όχημα που επιτρέπει στους ερμηνευτές: 

-να  επεκτείνουν τη φαντασίας τους, τα σωματικά και συναισθηματικά τους όρια

-να διερευνήσουν τα αρχαία και κλασσικά κείμενα και τον τρόπο να προσεγγίζουν τις ακραίες καταστάσεις που αποτυπώνονται 

– να δημιουργήσουν χαρακτήρες με βάθος

-να αναγνωρίσουν την αρχετυπική διάσταση δράσεων της καθημερινότητας και να εντάξουν αυτή τη γνώση στο χτίσιμο του ρόλου

Το σεμινάριο απευθύνεται:

•σε ηθοποιούς που ζητούν να εμπλουτίσουν τη μέθοδό τους ή προετοιμάζονται για ακροάσεις

•σε θεατρικές ομάδες  που αναζητούν το καλλιτεχνικό τους όραμα ή αυτοσκηνοθετούνται

•σε χορευτές και τραγουδιστές που θέλουν να ενδυναμώσουν τη σχέση με την τέχνη τους

•σε παιδαγωγούς και εμψυχωτές που θέλουν να εμπλουτίσουν τις ικανότητες που απαιτεί το έργο τους

•γενικότερα στους φίλους της Τέχνης που θέλουν να εμβαθύνουν στη σχέση με το σώμα, τη φωνή και τη φαντασία

Επίσης σε νέους όλων των ηλικιών

Στο εργαστήριο συνυπάρχουν τακτικοί μαζί με νέους συμμετέχοντες και καλλιτέχνες σε διαφορετική φάση της δημιουργικής τους πορείας. Το αποτέλεσμα είναι ένα δυναμικό γκρουπ που δημιουργεί ένα έδαφος συναδελφικότητας για να αναμετρηθεί κανείς με τα προσωπικά του όρια και να τα υπερβεί. 

Οι συμμετέχοντες καλούνται να γνωρίζουν ένα τραγούδι και έναν μονόλογο αρχαίου δράματος (τραγωδία ή κωμωδία) ή όποιο κείμενο αισθάνονται πως αντηχεί γι’ αυτούς ένα αρχετυπικό βάθος όπως το Άσμα Ασμάτων, το έπος του Γκιλγκαμές, η Μαχαμπαράτα, η Οδύσσεια, η Ιλιάδα, έργα των Καζαντζάκη, Ντοστογιέφσκι, Σαίξπηρ. Επίσης, ένα απόσπασμα από την πάροδο των Βακχών στα αρχαία ελληνικά, το οποίο μπορείτε να βρείτε στη συνέχεια  της ανακοίνωσης και το οποίο θα αξιοποιηθεί στην ομαδική δουλειά. Στη διάρκεια του σεμιναρίου θα δοθεί  χρόνος ώστε να μάθουμε όλοι μαζί το κείμενο.

Βιογραφικό Σημείωμα της ομάδας Mad Dam

Κάθε χρόνο από το 2006 η ομάδα έχει την ευθύνη της διοργάνωσης και εμψύχωσης των Soundings στην Αθήνα, με εισηγητή τον R.Nieoczym, ενώ πλήθος αντίστοιχων σεμιναρίων έχουν διοργανωθεί από μέλη της και στη Θεσσαλονίκη. Έχει παρουσιάσει τρεις θεατρικούς μονολόγους σε σκηνοθεσία του R.Nieoczym  σε θεατρικές σκηνές της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και άλλες πόλεις του εσωτερικού: «Κασσάνδρα Έκστασις», “The Sky up Above” και «Μέδουσα – Η γυναίκα στον καθρέφτη», που δημιούργησαν και ερμήνευσαν οι ηθοποιοί Άννα Γριβάκου, Μυρτώ Μπέρνχαρτ και Δήμητρα Μπάρλα αντίστοιχα, μέσα από μια μακρόχρονη διαδικασία έρευνας και προβών στην Ελλάδα και τον Καναδά. Η ομάδα οργάνωσε «Βραδιές ανοιχτής σπουδής» παρουσιάζοντας δουλειά σε εξέλιξη και με τη συμμετοχή διεθνών συνεργατών, σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Τίμπινγκεν και Βιέννη, ενώ μέλη της παρουσίασαν τη δουλειά τους σε διεθνείς θεατρικές διοργανώσεις. Οι ηθοποιοί της Mad Dam οδηγούν ομαδικά training, εισηγούνται σεμινάρια και αναλαμβάνουν την καθοδήγηση υποψήφιων σπουδαστών δραματικής τέχνης.

Απόσπασμα από τις Βάκχες του Ευριπίδη  στα αρχαία ελληνικά για αποστήθιση:

(Κάτω θα βρείτε τη μετάφραση του Γ. Χειμωνά για τη διευκόλυνση σας, όχι όμως για να τη μάθετε απ’ έξω)

Ασίας από γας

Ιερόν Τμώλον αμείψασα θοάζω

Βρομίω πόνον ηδύν

Κάματον τ’ευκάματον,

Βάκχιον ευαζομένα

Τις οδώ; Τις οδώ;Τις;

Μελάθροις έκτοπος έστω, στόμα τ’εύφημον

Άπας εξοσιούσθω

Τα νομισθέντα γαρ αιεί

Διόνυσον υμνήσω

Έρχομαι από τη γη της Ασίας

Άφησα τον ιερό Τμώλο

και τρέχω για τον Διόνυσο

Γλυκός ο κόπος

Ευλογημένος ο κάματος

Για τον Βάκχιο αλαλάζω Ευοι ευαν

Ποιός στο δρόμο; Ποιός στο δρόμο

Ποιός στα μέλαθρα; Εδώ να έλθει

Κι ας αφήσει ο καθένας ευλαβικά

Την ιερή σιγή να σφραγίσει το στόμα του

Τον πανάρχαιο ύμνο θα ψάλλω στο Διόνυσο