Κύκλωψ του Ευριπίδη, στο Φεστιβάλ Ηλιούπολης

Το Φεστιβάλ Ηλιούπολης ολοκληρώνεται με την παράσταση του Κύκλωπα από το Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Βασίλη Παπαβασιλείου.

Χορός: Γιατί φωνάζεις Κύκλωπά μου;
Κύκλωπας: Χάθηκα [….]Μ’ αφάνισε ο Κανένας
Χορός: Μα τότε δε σ’ αδίκησε κανένας
Κύκλωπας: Με τύφλωσε ο Κανένας
Χορός: Μα τότε δε σε τύφλωσε κανένας.

Ο Βασίλης Παπαβασιλείου σκηνοθετεί το μοναδικό σατυρικό δράμα που έφτασε ακέραιο ως τις μέρες μας. Ο Κύκλωψ του Ευριπίδη πραγματεύεται από μια άλλη οπτική γωνία τις περιπέτειες του Οδυσσέα στο νησί του κύκλωπα Πολύφημου. Όταν ο Οδυσσέας, ο πολυμήχανος και επινοητικός ήρωας της Οδύσσειας, καταφτάνει στο νησί του Κύκλωπα για να βρει προμήθειες ώστε να συνεχίσει το ταξίδι του προς την Ιθάκη, θα βρεθεί αντιμέτωπος με μια κοινωνία που βασίζεται σε πρωτόγονα ένστικτα.  Μια ιστορία γεμάτη κωμικά στοιχεία με τον χορό των σατύρων να δίνει τον τόνο όπου η ανθρώπινη ευφυΐα, η ευστροφία και η επινοητικότητα κατατροπώνουν την κτηνώδη δύναμη και τη στυγνή βία.

Περίληψη
Ο γέροντας Σιληνός αφηγείται πως αυτός και οι σάτυροι, προσπαθώντας να σώσουν το Διόνυσο από τους Τυρρηνικούς πειρατές που τον είχαν αιχμαλωτίσει, ξεβράστηκαν στη χώρα των Κυκλώπων, όταν στο νησί καταφτάνει και ο Οδυσσέας με τους συντρόφους του, για να ζητήσει προμήθειες για το ταξίδι της επιστροφής του στην Ιθάκη.  Ο Σιληνός γεύεται και πάλι το κρασί του θεού Διονύσου και ετοιμάζει όσα ζήτησε ο Οδυσσέας, όταν όμως ο Κύκλωπας επιστρέφει, φοβισμένος, προσπαθεί να τον πείσει ότι ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του τον χτύπησαν για να κλέψουν προμήθειες. Ο Κύκλωπας τον πιστεύει και αιχμαλωτίζει τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του. Όταν κατασπαράξει δύο, ο Οδυσσέας αναλαμβάνει δράση. Πείθει τους σατύρους να τον βοηθήσουν να μεθύσει τον Κύκλωπα ώστε όταν αποκοιμηθεί να τον τυφλώσει με ένα πυρωμένο κλαδί ελιάς. Ο Οδυσσέας θα τα καταφέρει και παρά τις απειλές του τυφλού πια Κύκλωπα, θα αναχωρήσει με τους συντρόφους του για την Ιθάκη.

Συντελεστές:
Μετάφραση – Σκηνοθεσία: Βασίλης Παπαβασιλείου
Διασκευή: Βασίλης Παπαβασιλείου – Σωτήρης Χαβιάρας
Σκηνικά – κοστούμια: Μαρί Νοέλ Σεμέ
Μουσική: Δημήτρης Καμαρωτός
Φωτισμοί: Ελευθερία Ντεκώ
Κίνηση: Sinequanon
Βοηθός σκηνοθέτη: Νικολέτα Φιλόσογλου

Διανομή:
Οδυσσέας: Νίκος Καραθάνος
Κύκλωπας: Δημήτρης Πιατάς
Σιληνός: Νίκος Χατζόπουλος

Χορός: Γιώργος Γιαννακάκος, Θανάσης Δήμου, Ηλίας Ζερβός, Βασίλης Καραμπούλας, Κώστας Κοράκης, Γιάννης Κότσιφας, Λαέρτης Μαλκότσης, Άγγελος Μπούρας, Μιχάλης Οικονόμου, Χρήστος Σαπουντζής, Μιχάλης Σαράντης, Γιώργος Συμεωνίδης,  Χάρης Τζωρτζάκης, Άγγελος Τριανταφύλλου, Σωτήρης Τσακομίδης, Γιωργής Τσουρής, Νικόλας Χανακούλας.

Σημείωμα σκηνοθέτη
Το πρόσωπο-Κύκλωπας είναι ένα επεισόδιο στη ζωή του Οδυσσέα, δηλαδή του Κανένα, δηλαδή του Καθένα. Εμμέσως κ Πώς το λέει ο Καβάφης; “τους Λαιστρυγόνες και τους Κύκλωπες, τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις, αν δεν τους κουβαλείς μες στην ψυχή σου, αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.” Κοντολογίς, τα στοιχειά και τα φαντάσματα δεν τα συναντάς, απλώς τα κουβαλάς. Τα παθήματα (και τα πάθη) ανήκουν στον Οδυσσέα, δηλαδή, στον Κανένα, δηλαδή στον Καθένα. Αυτός τα τραβάει όλα (δηλαδή, εμείς), πάντα στο δρόμο προς την Ιθάκη.

Από τη μεριά του, το σατυρικό δράμα του Ευριπίδη με τον τίτλο Κύκλωψ είναι μια μεταδόμηση της σχετικής ραψωδίας της Οδύσσειας του Ομήρου σύμφωνα με τους κώδικες του είδους. Σύμφωνα μ΄ αυτούς τους κώδικες, του παθήματος του Οδυσσέα που συνιστά η συνάντηση με τον Κύκλωπα, προηγείται η αιχμαλωσία των ακολούθων του Διονύσου, των Σατύρων, από το ίδιο πρόσωπο. Εμμέσως πλην σαφώς, πριν από τον Οδυσσέα, γνώρισε το στραπάτσο ο Διόνυσος, έστω συνεκδοχικά: οι πιστοί του είχαν βγει στη θάλασσα για να τον βρουν και να τον ελευθερώσουν από τους πειρατές που τον είχαν απαγάγει, αλλά τους περίμενε η προσάραξη, το ατύχημα: η Σικελία, η Αίτνα και ο Κύκλωπας.

Μπαίνει κανείς στον πειρασμό να σκεφτεί ότι τα «θύματα» του Κύκλωπα, ο Οδυσσέας και ο Διόνυσος, προσωποποιούν δυνάμεις όπως η κίνηση, η κυκλοφορία της επιθυμίας, η λαχτάρα της ρευστότητας, που προσκρούουν στον τοίχο που συμβολίζει ο Πολύφημος. Αυτή η σύγκρουση ενεργοποιεί τον ανθρώπινο τρόμο στο πλαίσιο του αρχαιοελληνικού κόσμου, και όχι μόνο- τι δηλώνουν, π.χ., για το σύγχρονο φαντασιακό έννοιες όπως ύφεση, στασιμότητα ή πάγωμα της ρευστότητας; Αυτόν τον τρόμο επιχειρεί να ξορκίσει το έργο του Ευριπίδη. Μπορεί να είναι διαφορετικό το στοίχημα της παράστασης;
Βασίλης Παπαβασιλείου