Ο χρυσός γάιδαρος ή οι μεταμορφώσεις – Απουλήιος

Οι εκδόσεις Νεφέλη κυκλοφορούν στο πλαίσιο της σειράς Αρχαίοι Έλληνες και Λατίνοι συγγραφείς, σε επανέκδοση το μυθιστόρημα του Απουλήιου, Ο χρυσός γάιδαρος ή οι μεταμορφώσεις.

…Καί στό ἐγγυῶµαι, φίλε µου, πώς δέ θά πλήξεις…» Ἔτσι ἀρχινᾶ ὁ Ἀπουλήιος τίς Μεταµορφώσεις του –πού οἱ µεταγενέστεροι τούς πρόσθεσαν τόν τίτλο Χρυσός Γάιδαρος– ἕνα ἀπό τά πρῶτα µυθιστορήµατα τῆς δυτικῆς λογοτεχνίας, γραµµένο τόν 2ο αἰώνα µ.Χ., ἕνα ἀπολαυστικό καί συναρπαστικό βιβλίο πού ἀγαπήθηκε ὅσο λίγα στήν ἐποχή του…

Ὁ Ἀπουλήιος ἔζησε στήν πιό κρίσιµη καµπή τοῦ ἀρχαίου κόσµου, ὅταν κι οἱ ἴδιοι οἱ θεοί ἄρχισαν νά κατεβαίνουν ἀπό τά βάθρα τους,ὄχι γιά νά µιλήσουν µέ τούς ἀνθρώπους, ἀλλά γιά νά µοιραστοῦν µαζί τους τήν περιπέτεια τῆς πτώσης ἑνός πολιτισµοῦ, τή διασάλευση τῶν ἀξιῶν, τίς συνέπειες τῆς Pax Romana… Γιά πρώτη φορά ἕνας ἄνθρωπος ἀναθρεµµένος µέ τήν κλασική παιδεία ἀφηγεῖται τίς ἱστορίες του περιγράφοντας τόσο σκληρά καί κυνικά τήν πραγµατικότητα, κι ἀδιαφορώντας γιά τούς κανόνες τῆς ποιητικῆς.

Ἡ πραγµατικότητα προβάλλει µπροστά του στυγνή κι ἀµείλικτη καί δίχως ἔλεος, δίχως ἀξίες καί ἠθικά στηρίγµατα, παράλογη, ἐφιαλτική: ἐδῶ πιά δέ χωράει µήτε ἡ τραγωδία, µήτε ἡ κωµωδία. Ἕνας καινούργιος δρόµος ἀνοίγεται: ἡ περιγραφή ἡ πιό πιστή, ἡ πιό κυνική, ἡ πιό φυσική, ὁ ρεαλισµός. «Ἄφησε, σέ παρακαλῶ, αὐτόν τόν τραγικό τόνο, µήν ἀστειεύεσαι καί µίλα µέ φυσικότητα» συνιστᾶ ὁ ἴδιος ὁ Ἀπουλήιος. Νά ’ξερε τάχα πώς σ’ αὐτή τή φράση του, καί σ’ αὐτό τό βιβλίο ὅπου, µέ τή µεγαλύτερη φυσικότητα, περιγράφεται ἕνας κόσµος κατοικηµένος ἀπό φαντάσµατα, ἕνας κόσµος ὅπου βασιλεύουν ἡ τρέλα καί ὁ παραλογισµός, διαγράφονται γιά πρώτη φορά οἱ ὁρίζοντες τῆς σύγχρονης δυτικῆς πεζογραφίας µας, τῆς πεζογραφίας τοῦ παραλόγου;

Τόν Ἀπουλήιο, στόν καιρό του, τόν κατηγόρησαν γιά µάγο· ἐµεῖς σήµερα σάν µάγο τόν τιµοῦµε: ἕνα µάγο τῆς γραφίδας.

Ὁ Ἀπουλήιος γεννήθηκε γύρω στά 125 µ.Χ., στά Μάδαυρα της Ἀφρικῆς, ρωµαϊκή ἐπαρχία στά σύνορα τῆς Γαιτουλίας καί τῆς Νουµιδίας, κοντά στή σηµερινή Κωνσταντίνη. Μέ ἄλλα λόγια σήµερα θά ἦταν Ἀλγερινός. Ὑπῆρξε ὡραῖος· µιά εἰκόνα του πού σώζεται σέ µετάλλιο, µᾶς τόν παρουσιάζει µέ πρόσωπο ὄµορφο καί γελαστό, ὄχι δίχως κάποιαν ἐλαφρά εἰρωνεία, καί µοιάζει νά ἔχει ἰδιαίτερη εὐαισθησία γιά τήν προσεγµένη ἐµφάνιση. Γόνος µεγαλοαστικῆς οἰκογένειας, σπούδασε στήν Καρχηδόνα ρητορική, ἐπιστήµη σηµαντική κι ἐλκυστική ἀφοῦ ἀπό µόνη της κάλυπτε ἕναν µεγάλο χῶρο της ἀνθρώπινης γνώσης: φιλολογία, φιλοσοφία, τέχνη τῆς ὀρθῆς σκέψης καί ὁµιλίας ἀλλά ἐπιπλέον ἦταν αὐτή πού ἐξασφάλιζε πιό σίγουρα τό δρόµο πρός τή δόξα, στή διοίκηση καί στήν πολιτική ἤ ἔστω σέ µιά λαµπρή καριέρα δικηγόρου.

Στή συνέχεια πῆγε στήν Ἀθήνα καί σπούδασε τήν ἑλληνική γλώσσα, τή λογοτεχνία καί τή φιλοσοφία, στίς ὁποῖες διέπρεψε. Παράλληλα ἐντρύφησε, φιλοπερίεργος ὅπως ἦταν, στό µυστικισµό καί στή µαγεία πού ἐκείνη τήν ἐποχή ἔβρισκαν ἰδιαίτερη ἀπήχηση στόν κόσµο.

Στό ταξίδι τῆς ἐπιστροφῆς γιά τήν Καρχηδόνα, σταµάτησε στήν Οἴα τῆς Λιβύης –τή σηµερινή Τρίπολη– ὅπου τό εἰδύλλιό του καί στή συνέχεια ὁ γάµος του µέ µιά πλούσια χήρα τόν ὁδήγησαν στά δικαστήρια, γιατί οἱ φυσικοί κληρονόµοι της ἰσχυρίστηκαν ὅτι τήν ἀποπλάνησε µέ µάγια. Ὁ Ἀπουλήιος ὑπερασπίστηκε τόν ἑαυτό του µόνος του καί ἀθωώθηκε.

Μετά τήν σκοτεινή καί δυσάρεστη αὐτή περιπέτεια, βρίσκουµε τόν Ἀπουλήιο στήν Καρχηδόνα, µέ τό ἀξίωµα τοῦ Sacerdos Provinciae. Ἔγινε τόσο διάσηµος σάν ρήτορας καί δικηγόρος ἀλλά καί ὑπηρέτης τῶν µουσῶν, πού ἐνόσω ζοῦσε ἀκόµη, τοῦ εἶχαν στήσει ἄγαλµα.

Ὁ Χρυσός γάιδαρος ἤ οἱ Μεταµορφώσεις ὑπολογίζουν ὅτι γράφτηκε γύρω στά 161 µ.Χ., ὅταν ἦταν δηλαδή τριάντα πέντε χρονῶν.