«Ζόγια» (Zoya), του Λεβ Άρνσταμ, σε επανέκδοση από την New Star

Η New Star παρουσιάζει σε επανέκδοση την ταινία «Ζόγια» (Zoya, 1944), του Λεβ Άρνσταμ μία από τις πιο φημισμένες ταινίες της χρυσής εποχής του σοβιετικού σινεμά, από την Πέμπτη 1^η Μαΐου 2014, αποκλειστικά στο κινηματογράφο «Ζέφυρο».

Πρόκειται για αληθινή ιστορία που αφηγείται τη ζωή της Ζόγια Κοσμοντεμυγιάνσκαγια, ηρωίδας του αντιφασιστικού αγώνα που απαγχονίστηκε σε ηλικία μόλις 18 ετών από τους Γερμανούς.

Η ιστορία της «Ρωσίδας Ζαν ντ’ Αρκ», της γυναίκας – συμβόλου του αγώνα ενάντια στον ναζισμό, το κορίτσι που ενέπνευσε χιλιάδες γυναίκες μετά τον μαρτυρικό της θάνατο

Σύνοψη

Η ταινία Zoya είναι κατ’ αρχήν η κινηματογραφική μεταφορά μιας αληθινής ιστορίας· της ιστορίας μίας από τις πιο αγαπημένες εθνικές ηρωίδες της Σοβιετικής Ένωσης κατά τη διάρκεια του 2ου Παγκόσμιου Πολέμου: της Zoya Kosmodemyanskaya.

Κατά τη διάρκεια της ναζιστικής πολιορκία της Μόσχας, μια ατρόμητη 18χρονη κοπέλα που ονομάζεται Zoya, ρισκάρει τη ζωή της για «την πατρίδα και το κόμμα».

Συλλαμβάνεται από τους Γερμανούς, υπομένει ανείπωτα βασανιστήρια στα χέρια της Γκεστάπο, αλλά εξακολουθεί να αρνείται να προδώσει τους συντρόφους της.

Ακόμη και προ της αγχόνης, η Zoya μιλάει έξω από τα δόντια στους δήμιούς της Ναζί και βροντοφωνάζει όλα όσα πιστεύει –και πρεσβεύει.

Η ζωή της Zoya παρουσιάζεται σε μια σειρά από φλας μπακ. Η Galina Vodiantiskaya ενσαρκώνει το χαρακτήρα της ηρωίδας όταν είναι ενήλικας, ενώ η Κatya Skvortsova ερμηνεύει τη Zoya όταν ήταν παιδί.

Σημειωτέον ότι λίγα χρόνια αργότερα ο Χάουαρντ Φαστ γύρισε την αγγλική έκδοση της ταινίας, για να μπει λίγο μετά στη «μαύρη λίστα» του μακαρθισμού ως φιλοκομουνιστής…

Η Ζόγια γεννήθηκε τη μέρα που πέθανε ο Λένιν. Τα παιδικά της χρόνια συμπίπτουν με την οικοδόμηση του σοσιαλισμού και τη δημιουργία του σύγχρονου βιομηχανικού σοβιετικού κράτους. Από μικρή θα δείξει κλίση στο διάβασμα και κυρίως για βιβλία της Ιστορίας και της κλασικής ρωσικής λογοτεχνίας. Ο θάνατος του πατέρα ενός συμμαθητή και φίλου της στον Εμφύλιο Πόλεμο της Ισπανίας θα της αποκαλύψει μια άλλη πραγματικότητα, τον κίνδυνο του φασισμού, αλλά ταυτόχρονα θα εμπεδώσει μέσα της την έννοια του καθήκοντος και της αγάπης προς την πατρίδα που μπορεί να φτάσει ως την ύστατη αυτοθυσία.

Θα γίνει ένα από τα πιο δραστήρια μέλη της Κομμουνιστικής Νεολαίας κι όταν ξεσπάσει ο πόλεμος θα ζητήσει να πάει στα μετόπισθεν μαζί με τους παρτιζάνους, θα συλληφθεί σε μια απόπειρα σαμποτάζ, θα βασανισθεί άγρια και θα απαγχονιστεί.

Η Ζόγια είχε την τύχη ή την ατυχία να γεννηθεί σε μια εποχή ταραγμένη και σ’ ένα νεοϊδρυθέν καθεστώς που είχε ανάγκη από ήρωες, άτομα με αποφασιστικότητα, θάρρος κι αυταπάρνηση, έτοιμα να θυσιαστούν για τον κομμουνισμό, το κόμμα, την πατρίδα. Δεν ήταν μια περίοδος με πολλές επιλογές κι η προσωπική ευτυχία συνέπιπτε με τη συλλογική.

Ο πόλεμος με την Γερμανία όξυνε ακόμα περισσότερο τα πράγματα κι έκανε πιο επιτακτική ανάγκη την αφοσίωση στο κόμμα. Ας μη ξεχνάμε ότι η ταινία γυρίσθηκε προτού τελειώσει ο πόλεμος κι ότι ο διδακτικός και ηρωικός χαρακτήρας της είχε μια άμεση πρακτική χρησιμότητα.

Εικόνες και μουσική

Ωστόσο η Ζόγια ξεχωρίζει από άλλες κοινές προπαγανδιστικές ταινίες, με τη δύναμη των εικόνων της και την πλαστικότητα των κάδρων της. Οι σκηνές του βασανισμού της Ζόγια που σέρνεται μισόγυμνη στα χιόνια, έχουν πάνω τους κάτι το σχεδόν θρησκευτικό και πλησιάζουν τη χριστιανική εικονογραφία.

Το φάντασμα του Ντράγερ και του Πάθους της Zαν ντ’ Αρκ ίσταται πάνω από την ταινία και η γεμάτη αυταπάρνηση, αλλά και παιδική πραότητα, μορφή της Ζόγια θυμίζει την Φαλκονέτι.

Τέλος, η μουσική του Σοστακόβιτς εντείνει τη δραματική διάσταση αυτών των εικόνων, που αποθανατίζουν τη ζωή μιας έξω από κοινά δεδομένα ηρωίδας, η οποία εξέφρασε όσο κανείς άλλος την εποχή της.           

«Δεν μπορείτε να μας κρεμάσετε όλους…»

«Υπάρχουν διακόσιοι εκατομμύρια από μας, δεν μπορείτε να μας κρεμάσετε όλους…»

Χαρακτηριστική ατάκα προς τους μετέπειτα δήμιούς της Zoya Kosmodemyanskaya, που γεννήθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 1923, πάλεψε τον φασισμό όσο λίγοι, συνελήφθη, φυλακίστηκε, βασανίστηκε και εκτελέστηκε με απαγχονισμό στις 29 Νοεμβρίου 1941…

Σημειωτέον ότι ήταν η πρώτη γυναίκα που ανακηρύχθηκε σε «Εθνικό Ήρωα» της Σοβιετικής Ένωσης, στις 16 Φεβρουαρίου, 1942, τρεισήμισι μήνες μετά τον θάνατό της…

Τα επόμενα χρόνια, αμέτρητοι δρόμοι, δεκάδες κολχόζ και πρωτοπορες σοβιετικές οργανώσεις ονομάστηκαν Zoya Kosmodemyanskaya. Επίσης Σοβιετικοί ποιητές, συγγραφείς, καλλιτέχνες και γλύπτες αφιέρωσαν τις εργασίες τους στη Ζόγια, που ήταν γνωστή και με το όνομα Τάνια (ήταν το πατριζάνικο όνομά της).

Επίσης χτίστηκε ένα μνημείο προς τιμή της όχι μακριά από το χωριό της, το Petrischevo (το κατασκεύασαν οι γλύπτες  Α. Ikonnikov και Β.Α. Feodorov).

Πρότυπο για τον γυναικείο πληθυσμό

Κάθε άλλο παρά υπερβολή θα ήταν αν αναφέραμε ότι η ταινία του Άρνσταμ δημιούργησε ένα πρότυπο στον σοβιετικό γυναικείο πληθυσμό. Ειδικά η ερμηνεία της Galina Vodyanitskaya  έδωσε μια ξεχωριστή διάσταση στην Ζόγια, μετατρέποντάς την σε εθνικό ίνδαλμα/ Καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι τα επόμενα χρόνια οι περισσότερες γυναίκες στη χώρα ντύνονταν και χτενίζονταν όπως η Ζόγια…

Αυτό, ωστόσο, που υμνήθηκε περισσότερο από κάθε τι άλλο ήταν η αντοχή που επέδειξε η Ζόγια στα ανείπωπα βασανιστήρια στα οποία την υπέβαλαν οι ναζί…

«Η μικρή ηρωίδα του λαού σας παρέμεινε αφοσιωμένη στα ιδανικά της. Είχε γίνει μπλε από το κρύο, το αίμα έτρεχε από τις πληγές της, αλλά δεν είπε τίποτα, δεν πρόδωσε κανέναν…», είπε χαρακτηριστικά λίγους μήνες αργότερα στους Σοβιετικούς αξιωματικούς ο Γερμανός λοχίας Karl Bauerlein, όταν συνελήφθη από τον Κόκκινο Στρατό, αναφερόμενος στα βασανιστήρια στα οποία είχε υποβληθεί η Ζόγια από τον αντισυνταγματάρχη της Γκεστάπο Ruderer.

«Είναι μεγάλο πράγμα να πεθαίνεις για τους ανθρώπους σου, για τους συντρόφους σου»

«Δεν φοβάμαι το θάνατο, σύντροφοι! Είναι μεγάλο πράγμα να πεθάνει κάποιος για τους ανθρώπους του, για τους συντρόφους του», ήταν η μόνιμη επωδός της.

Και ιστορική, βέβαια, η φράση που είπε στους δήμιούς της, την ώρα που της περνούσαν τη θηλιά στον λαιμό:

«Θα με κρεμάσετε τώρα, αλλά δεν είμαι η μόνη. Υπάρχουν διακόσια εκατομμύρια από εμάς, και δεν μπορεί να μας κρεμάσετε όλους! Θα πάρουν εκδίκηση για τον θάνατό μου. Είναι βέβαιο ότι η νίκη θα είναι δική μας!»

Οι δήμιοι τράβηξαν βίαια στο σχοινί, η θηλιά σφίχτηκε γύρω από το λαιμό της Τάνιας. Αλλά εκείνη το τράβηξε και με τα δύο της χέρια, σηκώθηκε στις μύτες των ποδιών της και φώναξε με όλη τη δύναμη της φωνής της:

«Αντίο, σύντροφοι! Μην φοβάστε! Ο Στάλιν είναι μαζί μας! Η νίκη θα έρθει!»…

 Στοιχεία ταινίας:

«Ζόγια»  / Zoya

Σοβιετική Ένωση – 1944 – Ασπρόμαυρη (95΄)

Σκηνοθεσία: Λεβ Άρνσταμ

Σενάριο: Λεβ Άρνσταμ,  Μπόρις Σίρσκοβ

Μουσική: Dmitri Shostakovich

Φωτογραφία: Aleksandr Shelenkov

Ήχος: Dmitri Flyangolts

Πρωταγωνιστές:

Galina Vodyanitskaya

Tamara Altseva        

Aleksey Batalov                    

Aleksandr Kuznetsov          

Rostislav Plyatt                     

Boris Podgornij        

Λεβ Άρνσταμ Ο σκηνοθέτης

Ο Λεβ Άρνσταμ γεννήθηκε το 1905. Σπούδασε μουσική, αλλά γρήγορα στράφηκε προς το θέατρο. Αφού αρχικά δούλεψε ως ηθοποιός σε διάφορους μικρούς και ασήμαντους ρόλους, άρχισε να εκδηλώνει το ενδιαφέρον του για την έβδομη τέχνη. Η πρώτη επαφή του με το σινεμά ήταν η συνεργασία του (ως ηχολήπτης) στις πρώτες ομιλούσες ταινίες των Γιούτγκεβιτς, Κόζιντσεφ και Έρμλερ. Το 1936 πέρασε οριστικά στην σκηνοθεσία, αναδειχθείς σε έναν από τους πιο τυπικούς και καλύτερους σκηνοθέτες του –μετέπειτα- σοσιαλιστικού ρεαλισμού.

ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΙΑ

Οι φίλες (1936)

Οι φίλοι (1938)

Σινε-τετράδια του πολέμου (1941)

Ζόγια (1944)

Γκλίνκα (1947)

Ρωμαίος και Ιουλιέττα (ταινία-μπαλέτο που βραβεύτηκε στις Κάννες. 1955)

Μάθημα Ιστορίας (1957)

Πέντε μέρες και πέντε νύχτες (1961)