Το μέλλον του ευρωπαϊκού πολιτισμού – Αλμπέρ Καμύ: Κριτική βιβλίου

Στα σημειωματάρια του 1955 ο Καμύ γράφει: «28 Απριλίου, ακριβώς στην ώρα μου για την συζήτηση στρογγυλής τραπέζης. Φεύγω εξουθενωμένος απαντώντας επί δύο ώρες σ’ ένα σωρό ερωτήματα». Αναφέρεται βέβαια στην αλησμόνητη εμφάνισή του στο αμφιθέατρο του Γαλλικού Ινστιτούτου της Ελλάδος.

Από τον Δημήτρη Στεφανάκη

Το θέμα της συζήτησης, «Το  μέλλον του ευρωπαϊκού πολιτισμού» είχε επιλεγεί από τον Άγγελο Κατακουζηνό, πρόεδρο της Ελληνογαλλικής πνευματικής ένωσης,  που, εκτός των άλλων, υπήρξε βαθύς γνώστης της τέχνης και της λογοτεχνίας. Ο ίδιος επέλεξε και τους υπόλοιπους συνομιλητές (Τσάτσο, Παπανούτσο, Βεγλερή, Θεοτοκά, Γκίκα). Η εκδήλωση ξεκινά με την προσφώνηση του Κατακουζηνού κι αμέσως ύστερα παίρνει τη μορφή εισηγήσεων από πλευράς των συνομιλητών στις οποίες παρεμβαίνει, απαντώντας και συμπληρώνοντας κάθε φορά ο Αλμπέρ Καμύ. Πρώτος ο Παπανούτσος αναφέρεται στα ουσιώδη χαρακτηριστικά του ευρωπαϊκού πολιτισμού και διερωτάται αν αυτά απειλούνται από τις ιστορικές εξελίξεις. Ο Καμύ θεωρεί αδύνατον να ορίσει κάποιος τα στοιχεία που συγκροτούν ένα τέτοιο πολιτισμό, επισημαίνει ωστόσο την ποικιλομορφία των σκέψεων και των αντιθέσεων και τον πλουραλισμό πάνω στον οποίο βασίζεται η πνευματική ελευθερία των Ευρωπαίων. Δηλώνει μάλιστα έτοιμος να αγωνιστεί για να μην χαθεί αυτή η κληρονομιά.

Ο Τσάτσος από την πλευρά του εκφράζει την ανησυχία του για κάποιες τάσεις αποσύνθεσης στην μοντέρνα τέχνη και ενδιαφέρεται για την συμβολή του ελληνισμού, νοούμενου με την ευρύτερη έννοια, στην ανανέωση του σύγχρονου κόσμου. Ο Καμύ συμπλέει με την άποψή του, στηλιτεύει την «Αστική Ευρώπη» η οποία αναγνωρίζει μόνο δικαιώματα αλλά και την πάγια  θέση της Ανατολικής Ευρώπης που μιλά για καθήκοντα χωρίς να αποδέχεται το δικαίωμα του ανθρώπου να είναι αυτό που είναι.

Ο Θεοτοκάς τονίζει την οπισθοχώρηση της Ευρώπης σε τεχνολογικό και γεωπολιτικό επίπεδο δίνοντας στον Καμύ την ευκαιρία να πει ότι: «Η Ευρώπη που διαμόρφωσε πέρα για πέρα τις ιδεολογίες οι οποίες κυριαρχούν σήμερα στον κόσμο… έχει και την δύναμη να συλλάβει τις έννοιες που θα της επιτρέψουν να αλλάξει ή να εξισορροπήσει αυτές τις ιδεολογίες».

Σειρά έχει ο Βεγλερής που εκφράζει αγωνίες εσχατολογικού χαρακτήρα και διερωτάται αν η Ευρώπη ετοιμάζεται να ανθίσει ξανά. Ο Γάλλος συνομιλητής του αποφασίζει να σκιαγραφήσει το ψυχροπολεμικό περίγραμμα της εποχής του και ό,τι αυτό συνεπάγεται για τον άνθρωπο. Προτού λάβει το λόγο ο ζωγράφος Χατζηκυριάκος-Γκίκας μεσολαβούν κι άλλα ερωτήματα – κάποια από τα οποία τίθενται από τον ίδιο τον Κατακουζηνό. Ο Καμύ απαντά σε όλα με θαυμαστή ενάργεια και ολοκληρώνει την παρέμβασή του απαντώντας για το γαλλικό μυθιστόρημα ότι κανένας εν ζωή συγγραφέας δεν θα μπορούσε να συγκριθεί σήμερα  με τον Μπαλζάκ και τον Σταντάλ.

Η μνημειώδης αυτή συνάντηση διασώθηκε χάρις στον Ανδρέα Εμπειρίκο που την ηχογράφησε, διανθίζεται με προλογικό σημείωμα και επίμετρο από την Σοφία Πελοποννησίου-Βασιλάκου καθώς και με την εισαγωγή της Ξένης Μπαλωτή όπως επίσης και με ενθυμήματα από το αρχειακό υλικό του ιδρύματος Α&Λ Κατακουζηνού. Την ευθύνη της μετάφρασης έχουν οι Νίκη Κqρακίτσου-Dougé και η Μαρία Κασαμπαλόγλου Roblin. Μια έκδοση που έλειπε για όσους αγαπούν πραγματικά τον Καμύ και το το έργο του. 

Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.