Η ετυμηγορία – Φραντς Κάφκα: Κριτική βιβλίου

Αινιγματική περσόνα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, σε όλο το φάσμα της άστατης λόγω της ιδιοσυγκρασίας του λογοτεχνικής του διαδρομής, ο Κάφκα παλεύει με το εγώ του, αντιμετωπίζει τον εαυτό του και αγωνίζεται μέσα του να ορθοποδήσει.

Σε όλη του τη ζωή, αναζητά την ευτυχία που μοιάζει με την άκρη ενός νήματος που πασχίζει να πιάσει αλλά όλο του ξεφεύγει γιατί παραπατάει μέσα στους συλλογισμούς του που βυθίζονται στην απώλεια της φύσης του. Στην νουβέλα αυτή δεν θα απομακρυνθεί καθόλου από τις εσωτερικές του αναζητήσεις και θα επιχειρήσει, δια μέσου της γραφής, που ήταν και το φάρμακό του σε αυτά που τον κατέτρεχαν, να δώσει λύση στις προσωπικές και ενδόμυχες παλινωδίες του μήπως και ξεφύγει από τους φόβους του και την πατρική φιγούρα που τον έχει στοιχειώσει.

Γραμμένο το 1912, με ένα ύφος σαφέστατα αυτοαναφορικό, η νουβέλα αυτή γράφεται από τον Κάφκα για τον Κάφκα σε μία εποχή που δημιουργεί την εικόνα του ως συγγραφέα και προσπαθεί να χτίσει αυτό που μέσα του έχει γκρεμιστεί από μία παιδική ηλικία και μία εφηβεία που δεν θέλει να θυμάται. Απέναντι στον σπασμένο του καθρέφτη και το ρημαγμένο του εγώ αντιπαλεύει ένα alter ego μήπως και σώσει αυτό καθαυτό το εγώ του. Έτσι, επιστρατεύει όλα εκείνα τα όπλα που θα τον καταστήσουν βράχο και όχι έρμαιο του εαυτού του έτοιμο να τον κατασπαράξουν οι αναμνήσεις και η τρομοκρατία της συνείδησής του που πυροβολείται συνεχώς από πυρά εσωτερικής φύσης και ενδοοικογενειακής τρομοκρατίας. Το θέμα του πατέρα εξάλλου είναι εκείνο που τον απασχολεί έντονα και το πραγματεύεται και στο άλλο του μεγάλο έργο την «Μεταμόρφωση» όπου δημιουργεί δικές του αντιστάσεις πολλές φορές καταστροφικές για να αντιταχθεί στην καταπίεση και τον φόβο που καραδοκούν σε κάθε γωνιά του αφιλόξενου σπιτιού του. Σε αυτές εδώ τις σελίδες κανείς αναρωτιέται αν ο γιος είναι εγωκεντρικός, εγωιστής και ονειροπαρμένος, σε έναν δικό του κόσμο αποξενωμένος, και άρα δεν δίνει λαβή για επικοινωνία με τον ίδιο του τον πατέρα ή αν πάλι ο πατέρας είναι αυτός που όντως αποτελεί την μόνιμη απειλή για τον γιο του και του προκαλεί αυτή την απεχθή εχθρότητα και ανασφάλεια που φράζει κάθε πιθανότητα οι δυο τους να έρθουν σε επαφή. Έχουν καταστεί δύο ξένοι, αυτό είναι το μόνο σίγουρο και αυτό είναι ένα στοιχείο που θα οδηγήσει σε απρόβλεπτες καταστάσεις, οδυνηρές.

Στους έρωτές του, στις δραματοποιημένες και νικημένες αυτές διεργασίες, αδυνατεί να βρει την ισορροπία που επιδιώκει και η δυστυχία που τον έχει πάρει από το χέρι μοιάζει να τον οδηγεί στον βούρκο δίχως να του δίνει την παραμικρή σανίδα σωτηρίας. Τρέμει τον γάμο αλλά είναι ο γάμος ο παράδεισός του και η έξοδος κινδύνου από την φυλακή μέσα στην οποία έχει κλειστεί ή μήπως όχι? Το σπίτι του και η συγκατοίκηση με τον καταπιεστικό και αυταρχικό πατέρα τον εξουθενώνει αλλά δυσκολεύεται να πιστέψει στην ευτυχία του και η «Ετυμηγορία» στην οποία έχει οδηγηθεί ο ήρωάς του είναι πως η ευτυχία είναι ένας γυάλινος κόσμος τον οποίο αδυνατεί να προσπελάσει. Αναφέρει η Καρολίνα Μέρμηγκα στο εξαιρετικό και πολύ εμπεριστατωμένο επίμετρο, το οποίο ρίχνει φως και ερμηνεύει το πολλές φορές αμφιλεγόμενο κείμενο του Κάφκα: «Χαρακτηριστική, η εξίσωση της ευτυχίας με την καταστροφή. Ήταν ο σπινθήρας που έθρεφε τη φωτιά της γραφής και της ζωής του». Ο έρωτάς του για τις γυναίκες τον οδηγεί σε μόνιμο αδιέξοδο χωρίς ποτέ να μπορέσει να απολαύσει τους καρπούς του και όπως αναφέρει και ο ίδιος: «Μπορώ να απολαύσω ανθρώπινες σχέσεις, δεν μπορώ να τις ζήσω». Με αυτόν τον τρόπο η ερωτική του ζωή που θα ήταν δυνατό να καταστεί ο από μηχανής θεός που θα τον έσωνε από το σκοτάδι του, είναι ένα κομμάτι από συντρίμμια που προσπαθεί να συλλέξει και δεν μπορεί να κολλήσει.

Η νουβέλα αυτή έχει την σφραγίδα της ζωής του συγγραφέα που μέσω του ήρωα του Γκέοργκ ζωντανεύει τα πάθη του, ακροβατεί στις εκκρεμότητες της ζωής του και κυριεύεται από την λαχτάρα για φυγή προς το άγνωστο του θανάτου που θα είναι και η λύτρωσή του. Ο θάνατος είναι πρωταγωνιστής σε κάθε λογοτεχνική του απόπειρα και είναι η τελική λύση που εξασφαλίζει στον εαυτό του όταν με δεμένα χέρια βιώνει το επώδυνο συναίσθημα της απελπισίας. Ανάμεσα στα θέματα που τον απασχολούσαν μέρα και νύχτα είναι και αυτό της σχέσης του με τις γυναίκες, πλησιάζει και την ίδια στιγμή απομακρύνεται από αυτές γιατί επιθυμεί αλλά τρέμει και την σύνδεση. Ζει μία μόνιμη εσωστρέφεια και το μόνο που έχει στο μυαλό του είναι η νίκη ή τουλάχιστον η καταπράυνση των δικών του εσωτερικών επιθέσεων. Σκιάχτρο του ίδιου του εαυτού ο Κάφκα θα αφήσει πίσω του την ματαιότητα του μικρόκοσμου για να απογειωθεί για το αιώνιο ταξίδι με την γνώση πως σε αυτήν την επίγεια σφαίρα δεν μπορούσε να περιμένει την πραγμάτωση των προσδοκιών του. Για αυτό και τα γραπτά του που ήταν ανέκαθεν το αποκούμπι του, η αναπνοή του και αυτά παντρεύτηκε, παραμένουν στο συρτάρι της παγκόσμιας κληρονομιάς ως μία φωνή που ποτέ δεν σίγησε.

«Ό,τι κατέχω στρέφεται εναντίον μου, ό,τι στρέφεται εναντίον μου δεν το κατέχω πια {…} Αποτελούμαι μόνο από καρφιά που μέσα μου και αν προσπαθήσω να αντισταθώ και να πολεμήσω, το μόνο που καταφέρνω είναι να χωθούν βαθύτερα»

Το βιβλίο του Φραντς Κάφκα, Η ετυμηγορία, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μελάνι.