Είδαμε στο Φεστιβάλ Αθηνών: Είμαστε οι Πέρσες, Γιολάντα Μαρκοπούλου – Station Athens

Άνθρωποι που διασχίζουν θάλασσες μέσα σε μικρές σάπιες βάρκες. Παγωμένοι, ταλαιπωρημένοι, τρομαγμένοι, στοιβάζονται σε βρώμικους, παντελώς ακατάλληλους χώρους υποδοχής. {..} Αυτοί είναι οι τυχεροί. Γλίτωσαν τουλάχιστον από τον αδυσώπητο πόλεμο στη χώρα τους αφού πρώτα έζησαν τη βία του και μέτρησαν τις απώλειές τους.[1]

Ένα χαρακτηριστικό του Μεταξουργείου είναι η πολυπολιτισμικότητά του και με αφετηρία αυτό η Γιολάντα Μαρκοπούλου, σε σύμπραξη με την ΜΚΟ ΑΜΑΚΑ, δημιούργησε το 2010 στο Συνεργείο, ένα καλλιτεχνικό εργαστήρι θεάτρου, φωτογραφίας, βίντεο και εικαστικών για νέους μετανάστες και πρόσφυγες, με βάση τις μεθόδους της «θεραπευτικής τέχνης».

Τα τελευταία πέντε χρόνια, τα μέλη της ομάδας, έχουν δημιουργήσει το δικό τους «Σταθμό» στο χώρο του Συνεργείου. Μετά τα έργα Station Athens το 2011, Είμαστε σπίτι το 2012, Είμαστε οι Πέρσες! (Α’ εκδοχή) το 2013 και Ε- ΦΥΓΑ το 2014, κατέφθασαν στο Φεστιβάλ Αθηνών με τη παράσταση Είμαστε οι Πέρσες!, η οποία παρουσιάστηκε στην Πειραιώς 260, 3 και 4 Ιουνίου.

Πρόκειται για μία παράσταση- ντοκουμέντο που, με αφετηρία και πλαίσιο δύο τραγωδίες του Αισχύλου, τους Πέρσες και κάποια αποσπάσματα από τις Ευμενίδες, παρακολουθεί θεατρικά το ταξίδι έξι μεταναστών από την πατρίδα τους -Αφγανιστάν, Πακιστάν, Μπαγκλαντές- στο νέο τους  σταθμό, την Ελλάδα, και συγκεκριμένα την πόλη της Αθήνας. Παιδιά που μάθαιναν για όπλα και για βόμβες αντί να διαβάζουν, που έζησαν τον τρόμο από τους Ταλιμπάν, που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα πάντα για να γλιτώσουν τον κίνδυνο. Παιδιά που διέσχισαν τη Μεσόγειο μετά από πολλές αποτυχημένες προσπάθειες και κατάφεραν να παραμείνουν ζωντανοί, ενώ άλλοι δίπλα τους πέθαιναν. Παιδιά που επιβίωσαν χωρίς νερό, φαγητό και κάτω από απαράδεκτες συνθήκες, σε χώρους κράτησης στη Μυτιλήνη, τη Σάμο, τη Χίο, την Κω… Παιδιά που δεν έφταιγαν σε τίποτα. Απλά γεννήθηκαν. Αυτά τα παιδιά ακόμα πολεμάνε και έχουν μια ιστορία να σου πουν. 

«Πόλεμος ΠΑΝΤΟΥ και ΠΑΝΤΑ»

Η Γιολάντα Μαρκοπούλου αντιμετώπισε με ευαισθησία όλο το αυθεντικό υλικό (προσωπικές μαρτυρίες και ιστορικά τεκμηριωμένα στοιχεία), το επεξεργάστηκε δημιουργικά –με τη βοήθεια της Μαργαρίτας Παδοπούλου– το εμπλούτισε με καίρια αποσπάσματα από τις αισχυλικές τραγωδίες και μας πρόσφερε ένα κειμενικό παλίμψηστο που κινείται με δεξιοτεχνία ανάμεσα σε ντοκουμέντο και θεατρικότητα. Με καθαρές γραμμές, από τη θέση του σκηνοθέτη, έστησε μια παράσταση καλοδουλεμένη κι φροντισμένη στην κάθε της λεπτομέρεια, που ανοίγει έναν διάλογο με την τρέχουσα κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα και αφορά όλους τους ανθρώπους «εν πολέμω», ανεξαρτήτως χρώματος, εθνότητας και γλώσσας.

Το σκηνογραφικό δίδυμο, Αλεξάνδρα Σιάφκου και Αριστοτέλης Καρανάνος, δημιούργησε ένα λειτουργικό και άψογο, εικαστικά, περιβάλλον, μία εμπόλεμη ζώνη που αναδεικνύεται μέσα από τους εύγλωττους και υποβλητικούς φωτισμούς της Ολυμπίας Μυτιληναίου: μία αληθινή βάρκα- ως σύμβολο του συνεχούς ταξιδιού, στρώματα- ως τόποι θανάτου, ξύλινα κοντάρια- ως όπλα/κουπιά κ.α.

Άξιοι μνείας η Pauline Huguet στη διδασκαλία της κίνησης- συνεχούς μετατόπισης και ο Λάμπρος Πηγούνης που «έντυσε» εμπνευσμένα με ήχους και μουσική την περφόρμανς. Ανατολίτικα τραγούδια -σε ερμηνείες έκπληξη- και βομβαρδισμοί εμπλουτίζουν την εικόνα ως ηχητικό φόντο και συνθέτουν το κατάλληλο πλαίσιο, στο οποίο ιδανικός σύμμαχος είναι τα βίντεο που επιμελήθηκε η Ελίνα Φέσσα.

«Ο πόλεμος είναι φόβος, καταστροφή, απώλεια»

Οι ερασιτέχνες ηθοποιοί ή αλλιώς «ειδικοί της καθημερινότητας» (όρος που καθιερώθηκε από κορυφαία ευρωπαϊκή ομάδα Ρίμινι Πρότοκολ, με την οποία είχε συνεργαστεί το 2010 η σκηνοθέτις, ως ερευνήτρια, στην παράσταση Ο Προμηθέας στην Αθήνα) εκφράζουν δημιουργικά φόβους, ανησυχίες και προβληματισμούς  σχετικά με τις δικές τους αληθινές και καθημερινές μάχες. Από τον αγώνα τους να εξασφαλίσουν άσυλο και δουλειά στη χώρα μας, μέχρι να μπορούν να κυκλοφορούν χωρίς φόβο ανάμεσά μας. Αποσπάσματα από τον διαχρονικό αισχυλικό λόγο εκφέρονται από τα στόματα τους σε σπαστά ελληνικά και προσδίδουν στην παράσταση ένα πολυπολιτισμικό ηχόχρωμα.

Το σπουδαίο που αναδύεται από αυτό το σκηνικό εγχείρημα ξεπερνά τις υποκριτικές επιδόσεις και το άρτιο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, από άποψη τεχνικής. Ένιωσα την μεγάλη προσπάθεια που κατέβαλλαν αυτοί οι άνθρωποι, Chaljl Ali Zada, Ramzan Mohammad, Hossain Amiri, Aidim Joyimal, Reza Mohammadi, Reza Muosevi, να σταθούν όρθιοι, να υψώσουν δυνατά τη φωνή τους και να μας πουν τις αληθινές, προσωπικές τους ιστορίες. Άνθρωποι που περνούν δίπλα μας και δεν γυρνάμε καν το βλέμμα μας για να τους κοιτάξουμε, άνθρωποι που αναζητούν ένα καλύτερο αύριο το οποίο θα στηρίζεται στην παιδεία, στον πολιτισμό, στην αλληλεγγύη, στην αξιοπρέπεια και στην αποδοχή. Αυτό άλλωστε δεν θέλουμε όλοι μας; Εφόσον το μεταναστευτικό, μείζον ανθρωπιστικό πρόβλημα τις τελευταίες δύο δεκαετίες, δεν λύνεται μέσω της πολιτείας, περνά -κατά κάποιον τρόπο- στα χέρια αυτών που είναι πρόθυμοι να δράσουν.

Η τέχνη –και κυρίως το θέατρο- μπορεί και οφείλει να συμβάλλει στην συνειδητοποίηση της ύπαρξης του «Άλλου» ως μέρος της ζωής μας.

«Όλοι είμαστε άνθρωποι αλλά αυτή τη λέξη εύκολα την ξεχνάμε»

Μπορεί οι «Πέρσες» του Αισχύλου να έχασαν τον πόλεμο, αλλά οι «Πέρσες» που είδα στο Φεστιβάλ Αθηνών κέρδισαν σίγουρα μία σημαντική μάχη. Αφού το πίσω για αυτούς σημαίνει θάνατος, το μπροστά σημαίνει ελπίδα, έστω κι υπάρχει πάντα ένας κρυφός λυγμός και μια νοσταλγία γι’ αυτά που έχασαν για πάντα..

Ένα φως ξεπροβάλει στο βάθος της σκηνής και εμφανίζεται ο ξύλινος διάδρομος που θα μας δώσει και την πιο όμορφη εικόνα για το τέλος: όλοι αυτοί οι άνθρωποι, ενωμένοι σαν μια γροθιά, θα συνεχίσουν το ταξίδι τους προς ένα καλύτερο μέλλον. Δεν τους λυπάσαι, τους θαυμάζεις. Αυτό και μόνο, είναι η μεγαλύτερή τους κατάκτηση. Την επόμενη φορά που θα δείτε ένα μετανάστη να περνάει δίπλα σας, σκεφτείτε –αντί αποστροφής- ότι κι αυτός είναι άνθρωπος, που κάποτε είχε όνειρα, σπίτι, οικογένεια και τα έχασε.

Ο Χασάν, ο Ρεζά, ο Χαλίλ, ο Αιντίμ, ο Ρεζά και ο Ραμζάν είναι οι Πέρσες! Και αξίζουν την προσοχή και το πιο θερμό μας χειροκρότημα! Ένα ρίσκο του φετινού Φεστιβάλ που κερδήθηκε.

Photo credits ©Ελίνα Γιουνανλή

Σημείωση: Με αφορμή την παράσταση Είμαστε οι Πέρσες!, φιλοξενείται στο χώρο της Πειραιώς 260 (Κτίριο Ε) η ιδιαίτερη έκθεση ”Station Athens” με θέμα το ταξίδι του πρόσφυγα μέσα από εικόνες και βίντεο ντοκουμέντα, βίντεο που έχουν δημιουργηθεί στα πλαίσια του Station Athens και φωτογραφικό υλικό από τους συνεργάτες του εργαστηρίου στη Χίο και τη Μυτιλήνη, που απεικονίζουν τους πρόσφυγες κατά την προέλευση τους στη χώρα μας.

Αξίζει να αναφερθούν οι συντελεστές:
Καλλιτεχνική επιμέλεια έκθεσης / Έρευνα: Γιολάντα Μαρκοπούλου, Βέρα Λάρδη
Σχεδιασμός έκθεσης: Μάγδα Πρεβελάκη
Βίντεο: Δάφνη Καλαφάτη, Νιόβη Σταυροπούλου, Άγγελος Τσαπέκος
Φωτογραφίες: Νικολέτα Κοντούλη, Μυρτώ Παπαδοπούλου, Βενθεσικύμη Σούκουλη
Πηγές αρχειακού υλικού: Ύπατη Αρμοστεία O.H.E., Γιατροί χωρίς Σύνορα, ‘Πράξις’, Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, Βίκυ Μεγαρίτη και Νόπη Κεχάογλου.

[1] Από το οπισθόφυλλο του περιοδικού «Χωρίς Σύνορα» (Ιούλιος•Δεκέμβριος 2014) που κρατούσα στα χέρια μου φεύγοντας από το Κτίριο Ε.