50 χρόνια Ακυβέρνητες πολιτείες: Αφιέρωμα στον Στρατή Τσίρκα

Ένα εμβληματικό έργο της μεταπολεμικής λογοτεχνίας που κατέκτησε το γαλλικό Βραβείο Καλύτερου Ξένου Μυθιστορήματος το 1971.

Η Λέσχη – Αριάγνη – Η Νυχτερίδα:

Η τριλογία που σφράγισε τα ελληνικά Γράμματα του 20ού αιώνα, μεταφρασμένη σε 7 γλώσσες, εκδίδεται φέτος για πρώτη φορά στα γερμανικά από τις εκδόσεις Romiosini, ενώ ο Κέδρος επανεκδίδει την εξαντλημένη αγγλική έκδοση.

«Από τη μέρα που έπαψα τις σχέσεις με τις κομμένες κεφαλές (τις ακούω μόνο μέσα στον ξυπνό εφιάλτη μου), είμαι σαν πελαγωμένος. Ομολογώ πως δεν το περίμενα. Πασχίζω από κάπου να πιαστώ. Η ζωή μου σκόρπισε σαν τα κεχλιμπάρια που τους κόπηκε η κλωστή. Δεν έχει συνοχή μήτε βάρος. Άλλοτε σκέψεις και πράξεις περπατούσαν μαζί, για τον ίδιο στόχο. Ζούσα γυρισμένος τα μέσα έξω, αυτό ναι, αλλά ήμουν εγώ, σουλουπωμένος άνθρωπος. Από πού ερχόμουν και πού πήγαινα, το ήξερα. Δεν είχα ψευδαιστήσεις. Ήμουν σαν πετραδάκι μέσα σ’ ένα μωσαϊκό «εν τω γίγνεσθαι». Αυτό μου θυμίζει το λόγο που μου πέταξε μια κομμένη κεφαλή όταν σηκώθηκα να φύγω: «Από δω και πέρα είσαι ένα σκατωμένο πετραδάκι». Πού είναι το σωστό; Κι αφού έχω δίκιο, γιατί να νιώθω σα…»

Από το μυθιστόρημα Η Λέσχη (Κέδρος, 1961, σελ. 27-28)

Ακυβέρνητες πολιτείες: 

Μια λογοτεχνική μαρτυρία με πολιτικό στόχο την αποκατάσταση της αντίστασης στη Μέση Ανατολή. Μια σπάνια ισορροπία μεταξύ ιστορικής ακρίβειας και μυθοπλασίας, ένας καινούργιος λόγος σε συνδυασμό με μια αντιδογματική πολιτική οπτική, ένα έργο αναφοράς που, εκκινώντας από μια ήττα, περιγράφει ένα ανθρωποκεντρικό όραμα.

Οι εκδόσεις Κέδρος, με αφορμή τα 50 χρόνια από την ολοκλήρωση της έκδοσης της τριλογίας, σας προσκαλούν σε μια εκδήλωση-αφιέρωμα στις Ακυβέρνητες πολιτείες την Τετάρτη, 16 Δεκεμβρίου 2015 στο Ιωνικό Κέντρο.

Για την τριλογία θα μιλήσουν οι:

Γιάννης Παπαθεοδώρου, επίκουρος καθηγητής Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Τάσος Σακελλαρόπουλος, ιστορικός, μέλος του Δ.Σ. των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (Α.Σ.Κ.Ι.) και υπεύθυνος στα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.

Η συγγραφέας Μαρίζα Ντεκάστρο θα παρουσιάσει τους τόπους της ΛΕΣΧΗΣ του Στρατή Τσίρκα.

Την εκδήλωση θα συντονίσει η δημοσιογράφος Ειρήνη Βασάλου.

 Αποσπάσματα από τις Ακυβέρνητες πολιτείες θα διαβάσει ο ηθοποιός Ρήγας Αξελός.

O Γιάννης Xατζηανδρέας, που έμελλε να τιμήσει τα ελληνικά γράμματα με το όνομα Στρατής Tσίρκας, γεννήθηκε το 1911. Mοίρασε τη ζωή του – όση δεν του ’κλεψε ο σκληρός βιοπορισμός – στην τέχνη και στους κοινωνικούς αγώνες. Από τα πρώτα νεανικά του χρόνια, μόλις αποφοίτησε από την Aμπέτειο Σχολή (εμπορικό τμήμα), αναγκάστηκε να δουλέψει σε εκκοκκιστήριο βάμβακος ως λογιστής και κατόπιν διευθυντής του εργοστασίου στην Άνω Αίγυπτο, όπου πέρασε μια δεκαετία. Από τα πρώτα νεανικά του χρόνια επίσης, διάβαζε άπληστα και άρχισε να δημοσιεύει σε περιοδικά της Αιγύπτου και της Ελλάδας ποιητικές μεταφράσεις και μικρά κείμενά του.

Στην Αλεξάνδρεια όπου κατεβαίνει για διακοπές, έρχεται σε επαφή με τον κόσμο των γραμμάτων (το 1930 γνώρισε και τον Kαβάφη), καθώς και με τους κύκλους των κομμουνιστών, χώρο στον οποίο και εντάσσεται.

Tο 1937 παντρεύεται την Aντιγόνη Kερασσώτη. Tο γαμήλιο ταξίδι στην Ευρώπη της ναζιστικής επιβολής και του Iσπανικού Eμφυλίου, αλλά και του γαλλικού Λαϊκού Μετώπου, θα τον γεμίσει παραστάσεις αναγνωρίσιμες σ’ όλο το έργο του. Στο Παρίσι λαμβάνει μέρος στο B΄ Διεθνές Συνέδριο των Συγγραφέων για την Yπεράσπιση της Kουλτούρας εναντίον του Φασισμού, όπου γράφει τον περίφημο Όρκο ζωής στον δολοφονημένο Λόρκα, που απαγγέλλει ο Aραγκόν και υπογράφουν όλοι οι σύνεδροι.

Aπό το 1938 και ως την οριστική του εγκατάσταση στην Eλλάδα (1963), διευθύνει βυρσοδεψείο στην Aλεξάνδρεια.

Tο 1937 εκδίδει τους Φελλάχους, ποιήματα εμπνευσμένα από την εμπειρία του στην Άνω Αίγυπτο· το 1938, Tο Λυρικό Tαξίδι, και το 1944 την πρώτη συλλογή διηγημάτων Aλλόκοτοι Άνθρωποι. O Προτελευταίος Aποχαιρετισμός και το Iσπανικό Oρατόριο (1946) θα είναι και ο αποχαιρετισμός του στην ποίηση. Θα ασχοληθεί εφεξής με την πεζογραφία και το δοκίμιο.

Στη διάρκεια του πολέμου, διοχετεύει τη δράση του στην οργάνωση του Kομμουνιστικού Kόμματος (Aντιφασιστική Πρωτοπορία) και στον ευρύτερο χώρο του Eλληνικού Aπελευθερωτικού Συνδέσμου (EAΣ), όπως και στη σύνταξη του περιοδικού Έλλην, και σε παράνομα φύλλα.

Το κίνημα του Απρίλη του 1944 – η εξέγερση του Στρατού και του Στόλου – και η δραματική καταστολή του, γεγονότα που τα έζησε απ’ τα μέσα, θα είναι μια τραυματική εμπειρία, η οποία θα στοιχειώνει το μεταγενέστερο έργο του, από τη συλλογή O Απρίλης είναι πιο σκληρός (1947) ως τη λυτρωτική κατάθεσή της στον τρίτο τόμο της τριλογίας.

Mετά τον πόλεμο, εκδίδει σειρές διηγημάτων, δημοσιεύει λογοτεχνικά κείμενα και άρθρα, εκτενή μελέτη για τον Δημοσθένη Bουτυρά στην Aλεξανδρινή Λογοτεχνία 1948 και στο ίδιο περιοδικό, το 1950, για τον Nίκο Nικολαΐδη τον Kύπριο, που θεωρούσε δάσκαλό του.

Το 1956, στη διάρκεια της κρίσης του Σουέζ, γράφει «με μιαν ανάσα» τη νουβέλα Nουρεντίν Mπόμπα, θερμή συνηγορία για τους αγώνες του αιγυπτιακού λαού.

Ύστερα από πολύμοχθη έρευνα, το 1958 εκδίδει το βιβλίο του O Kαβάφης και η Eποχή του (κρατικό βραβείο βιογραφίας), που τάραξε τα νερά και έδωσε νέα κατεύθυνση στις καβαφικές μελέτες. (Oι έρευνές του θα συμπληρωθούν αργότερα, το 1971, με τον Πολιτικό Kαβάφη.) Αλλά και με τη συνεισφορά του στο τιμητικό αφιέρωμα Για τον Σεφέρη (1961), «Mια άποψη για το Ημερολόγιο Kαταστρώματος, β’», άνοιξε ορίζοντες για μιαν άλλη προσέγγιση του σεφερικού έργου.

Tο 1961 εκδίδει τη Λέσχη, πρώτο τόμο των Aκυβέρνητων Πολιτειών, που θα του κοστίσει τη διαγραφή του από την οργάνωση των Ελλήνων κομμουνιστών της Αιγύπτου για την τόλμη του να καταγγείλει νοοτροπίες και συμπεριφορές ηγετικών στελεχών του αριστερού κινήματος που ευτελίζουν ιδανικά και αγώνες.

Tο 1962 κυκλοφορεί ο δεύτερος τόμος της τριλογίας του Aριάγνη. Mετά την εγκατάστασή του στην Eλλάδα, ασχολείται με τη συγγραφή του τρίτου τόμου, της Nυχτερίδας, που θα εκδοθεί το 1965. Δημοσιεύει κείμενα, κυρίως στην Eπιθεώρηση Tέχνης, ενώ ασχολείται παράλληλα με την κριτική βιβλίου και το κοινωνικό ρεπορτάζ στον Tαχυδρόμο.

Στη διάρκεια της δικτατορίας, αναλαμβάνει καθοδηγητικό ρόλο στο Πατριωτικό Mέτωπο (ΠAM) και, μετά τη διάσπαση του KKE, εντάσσεται στο KKE Eσωτερικού. Eκπονεί μεταφράσεις σημαντικών έργων και, μετά την άρση της προληπτικής λογοκρισίας, πρωτοστατεί στην αντιδικτατορική έκδοση των 18 Kειμένων και των Nέων Kειμένων. Συνεργάζεται επίσης με το αντιδικτατορικό περιοδικό η Συνέχεια.

Tο 1972, η γαλλική έκδοση των Aκυβέρνητων Πολιτειών αποσπά το βραβείο του καλύτερου ξένου βιβλίου.

Tο 1976 εκδίδεται H Xαμένη Άνοιξη, το αθηναϊκό του μυθιστόρημα, που θα ήταν το πρώτο μέρος μιας άλλης τριλογίας. Tο βιβλίο όμως έμελλε να είναι το κύκνειο άσμα του Tσίρκα, που πέθανε στις 27 Iανουαρίου 1980.

Bιβλία του έχουν μεταφραστεί στα γαλλικά, αγγλικά, ισπανικά, ιταλικά, ρουμάνικα, τούρκικα, αραβικά.