53ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης: Ματιές στα Βαλκάνια – Αφιέρωμα Κριστιάν Μουντζίου

Το διαρκώς μεταβαλλόμενο κοινωνικό τοπίο της βαλκανικής  …

χερσονήσου καταγράφεται με ειλικρίνεια και τόλμη στις ταινίες που απαρτίζουν το τμήμα Ματιές στα Βαλκάνια του 53ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Κεντρική θέση στο φετινό πρόγραμμα έχει το αφιέρωμα σ’ έναν απ’ τους σημαντικότερους εκπροσώπους του σύγχρονου ρουμάνικου κινηματογράφου, το σκηνοθέτη Κριστιάν Μουντζίου / Cristian Mungiu, ο οποίος θα δώσει το παρών στη διοργάνωση για να παρουσιάσει τις ταινίες του, ανάμεσά τους και την πιο πρόσφατη δουλειά του με τίτλο Beyond the Hills, η οποία απέσπασε βραβείο σεναρίου και γυναικείας ερμηνείας (εξ’ ημισείας για τις δυο πρωταγωνίστριές του), στο τελευταίο Φεστιβάλ Καννών. Το βαλκανικό πανόραμα παρουσιάζει τις πολυαναμενόμενες ταινίες καταξιωμένων σκηνοθετών όπως ο Γκόραν Πασκάλιεβιτς, ο οποίος επιστρέφει κινηματογραφικά με το When Day Breaks, ο Ζεκί Ντεμιρκουμπούζ ο οποίος μεταφέρει ελεύθερα το «Υπόγειο» του Ντοστογιέφσκι στο Inside, καθώς και η Αϊντα Μπέγκιτς με το Children of Sarajevo. Μάλιστα οι ταινίες When Day Breaks (Σερβία), Beyond the Hills (Ρουμανία) και Children of Sarajevo (Βοσνία – Ερζεγοβίνη) αποτελούν τις επίσημες υποψηφιότητες των χωρών παραγωγής τους για το Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΚΡΙΣΤΙΑΝ ΜΟΥΝΤΖΙΟΥ

Στο 53ο ΦΚΘ, το κοινό θα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει το σύνολο του έργου του Κριστιάν Μουντζίου, σε ένα πλήρες αφιέρωμα που ξεκινά από τις μικρού μήκους ταινίες του και ολοκληρώνεται με την τελευταία του δημιουργία Beyond the Hills. Το αφιέρωμα – στο οποίο θα προβληθούν συνολικά 6 μικρού μήκους ταινίες και 4 μεγάλου μήκους  – συνοδεύεται και από ειδική έκδοση την οποία επιμελήθηκε ο υπεύθυνος του τμήματος Δημήτρης Κερκινός.

Ο βραβευμένος με Χρυσό Φοίνικα το 2007 για το έργο 4 μήνες, 3 εβδομάδες και 2 ημέρες, σκηνοθέτης, διεισδύει με ευφυή ρεαλιστικό τρόπο και απλότητα που καθηλώνει στις κοινωνικές δομές της χώρας του, σχολιάζοντας διακριτικά, ωστόσο καίρια τις προκαταλήψεις, τις αγκιστρώσεις του παρελθόντος και την πολιτική κατάσταση.

Σε αντίθεση με τη μινιμαλιστική ρεαλιστική προσέγγιση που διατρέχει τις σημαντικότερες τελευταίες στιγμές της φιλμογραφίας του, ο Μουντζίου πειραματίστηκε στην αρχή της κινηματογραφικής του πορείας, με διαφορετικά υφολογικά μέσα. Οι μικρού μήκους ταινίες του ξεχωρίζουν για την ιδιαίτερη αίσθηση του χιούμορ, το σουρεαλισμό και την σύγχυση των ορίων φαντασίας και πραγματικότητας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα έργα του, The Hand of Paulista (1998), ένα απρόσμενο παιχνίδι φανταστικού – πραγματικού, με φόντο τις λατινοαμερικανικές σαπουνόπερες, Η Χορωδία των Πυροσβεστών (2000), που καταγράφει τις ανθρώπινες αδυναμίες και Zapping (2000), η σχέση ενός παθητικού θεατή με έναν τηλεοπτικό παρουσιαστή που ζωντανεύει και τον καθοδηγεί.

Η Δύση (2002), ντεμπούτο μεγάλου μήκους του Μουντζίου, είναι μια σπονδυλωτή πικρή κομεντί, η οποία αποτυπώνει τα αδιέξοδα των νέων που επιθυμούν να απαγκιστρωθούν από τα τραύματα του παρελθόντος και να εγκατασταθούν στη Δύση. Το 2007, ο Μουντζίου επανέρχεται με μια ταινία – σταθμό στη διαδρομή του. Το 4 μήνες, 3 εβδομάδες και 2 ημέρες που του χάρισε το μεγάλο βραβείο του Φεστιβάλ των Κανών, σκιαγραφεί με ωμό ρεαλισμό την παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων στη Ρουμανία επί καθεστώτος Τσαουσέσκου, με αφορμή μια ιστορία έκτρωσης σε μια περίοδο κατά την οποία οι αμβλώσεις στη χώρα είχαν κριθεί παράνομες. Δυνατό ρεαλιστικό δράμα και ταυτόχρονα ένας ύμνος στη αλληλεγγύη και τις ανθρώπινες αξίες, που συνέβαλλε σημαντικά στην άνθιση του νέου ρουμανικού σινεμά. Το 2009, η σπονδυλωτή ταινία Tales from the Golden Age (έξι επεισόδια από πέντε σκηνοθέτες, ανάμεσά τους και ο Κριστιάν Μουντζίου), ζωντανεύει αστικούς θρύλους της κομμουνιστικής Ρουμανίας, με ιδιαίτερο χιούμορ, αλλά και ευαισθησία.

Στο πλαίσιο του αφιερώματος θα προβληθεί και η πιο πρόσφατη δημιουργία του ρουμάνου κινηματογραφιστή, Beyond the Hills (2012), η οποία εμπνέεται από την αληθινή ιστορία ενός εξορκισμού σε ένα μοναστήρι έξω απ’ το Βουκουρέστι και τις τραγικές συνέπειές του. Δυο φίλες, συναντιούνται ξανά ύστερα από έναν σύντομο αποχωρισμό: Η Βοϊκίτσα επιστρέφει από τη Γερμανία για να βρει την Αλίνα, με την οποία μεγάλωσαν μαζί σε ορφανοτροφείο. Μόνο που η Αλίνα, έχει καταφύγει σε μοναστήρι κι έχει αρνηθεί τα εγκόσμια. Με αφορμή μια δυνατή γυναικεία φιλία, ο Μουντζίου χτίζει μεθοδικά ένα δράμα που καθώς κορυφώνεται, αναμοχλεύει σχέσεις εκκλησίας – κοσμικής ζωής, αλλά και τους φόβους και τις αντιθέσεις μιας κοινωνίας σε μεταβατικό στάδιο.

ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Οι βαλκάνιοι δημιουργοί προσεγγίζουν τα ανθρωποκεντρικά θέματά τους με ευαισθησία και ρεαλιστική γραφή, μέσα απ’ το πρίσμα μιας πολύπλοκης πραγματικότητας, στην οποία ο άνθρωπος διεκδικεί την ελευθερία να εκφραστεί, να εξελιχθεί, να υπάρξει. 

Ο σέρβος σκηνοθέτης Γκόραν Πασκάλιεβιτς, απ’ τους σημαντικότερους βαλκάνιους δημιουργούς της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς, εγείρει ερωτήματα που σχετίζονται με την έννοια της ταυτότητας και της γνώσης του εαυτού μας, στη νέα του ταινία When Day Breaks, ένα συγκινητικό δράμα με ήρωα έναν ηλικιωμένο καθηγητή μουσικής. Σε ένα επίπονο ταξίδι αυτογνωσίας, ακολουθεί τον χαρακτήρα του ο Ζεκί  Ντεμιρκουμπούζ, στην ταινία του Inside. Όπως και στη μέχρι σήμερα φιλμογραφία του, έτσι και στο Inside, ο τούρκος σκηνοθέτης εμπνέεται από τον Ντοστογιέφσκι και μεταφέρει το «Υπόγειο» στη σημερινή Άγκυρα, με εξαιρετική χρήση των κινηματογραφικών μέσων.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος με τον οποίο δυο γυναίκες δημιουργοί, παρουσιάζουν τα μεταπολεμικά τραύματα στο Σαράγεβο και τη Σερβία, όπως αυτά έχουν εντυπωθεί στη νεότερη γενιά. Η Άιντα Μπέγκιτς,  στο Children of Sarajevo, σκιαγραφεί μια κοινωνία που δυσκολεύεται να βρει τις ισορροπίες της, μέσα απ’ τον αγώνα δύο ορφανών εφήβων στο σημερινό Σαράγιεβο. Στο Βελιγράδι από την άλλη πλευρά, η Μάγια Μίλος καταγράφει στο Clip, μια γενιά που ξοδεύει το χρόνο της σε αποστασιοποιημένες ερωτικές συνευρέσεις και εκφράσεις βίας και βιώνει την πραγματικότητα με τη διαμεσολάβηση των τεχνολογικών γκάτζετ.

Καθημερινοί άνθρωποι σε ακραίες καταστάσεις πρωταγωνιστούν στο  Everybody in Our Family (Ρουμανία) του Ράντου Ζούντε.  Μαύρη κωμωδία και δράμα συνδυάζονται ιδανικά σε ένα φιλμ που εξερευνά τα όρια της ανθρώπινης συμπεριφοράς με άξονα ένα διαζύγιο και θύματα, ένα ανήλικο παιδί και τους γονείς του. Θύματα και θύτες ταυτίζονται και στο Night of Silence  (Τουρκία) του Ρεΐς Τσέλικ, ένα δράμα δωματίου, μινιμαλιστικό κι ενίοτε ποιητικό, που σχολιάζει παραδόσεις αγκιστρωμένες στο παρελθόν. Ήρωες της ταινίας είναι ένας 60χρονος – άρτι αποφυλακισθείς –  άντρας κι ένα ανήλικο κορίτσι, που εξαναγκάζονται σε γάμο, με απρόβλεπτες συνέπειες.

Η τουρκοελληνική συμπαραγωγή Beyond the Hill του πρωτοεμφανιζόμενου δημιουργού Εμίν Αλπέρ –  που ξεκίνησε την πορεία του από το Crossroads του 51ου ΦΚΘ και παρουσιάστηκε στα Works in Progress στο 52ο ΦΚΘ – εντρυφεί στην έννοια του εχθρού. Με φόντο την τουρκική επαρχία, εκτυλίσσεται ένα οικογενειακό δράμα, στο οποίο κρυμμένα μυστικά και καταπιεσμένες επιθυμίες οδηγούν στη βία και το έγκλημα. Ο Αλπέρ χρησιμοποιεί το φυσικό τοπίο ως πρωταγωνιστή που επηρεάζει την ψυχοσύνθεση των χαρακτήρων, σε ένα φιλμ που διερευνά με ευφυή τρόπο τα όρια του «εμείς» και του «άλλου».

Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν φέτος οι μικρού μήκους ταινίες του τμήματος: Το Silent (Τουρκία) του Λ. Ρεζάν Γεσιλμπάς, με θέμα του το κουρδικό ζήτημα, απέσπασε το Χρυσό Φοίνικα για ταινία μικρού μήκους στο πρόσφατο Φεστιβάλ Καννών. Ο αναγνωρισμένος δημιουργός Αντριάν Σιταρού υπογράφει το House Party (Ρουμανία), μια ταινία για την ηθική και τη συνύπαρξη, όπως καταγράφεται μέσα από τη σχέση των γειτόνων μιας πολυκατοικίας. Η σπονδυλωτή ταινία 30-40-50 (Ρουμανία) των Ρουγκίνα, Περνολοβίτσι και Ραντού, συναντά τη σύγχρονη γυναίκα σε τρεις διαφορετικές περιόδους της ζωής της, η Ιρένα Τζούκιτς- Πραντζιτς εκπροσωπεί επάξια την παράδοση της σχολής κινουμένων σχεδίων του Ζάγκρεμπ, στο The Ornament of Soul (Κροατία), ενώ η παγκοσμιοποίηση διατρέχει τη θεματική του Can I Drive Daddy? του Μίχα Χοτσεβάρ (Σλοβενία). Τέλος μια ξεχωριστή ταινία για το δημιουργό με πρωταγωνιστή τον ίδιο τον Ζεκί Ντεμιρκουμπούζ παρουσιάζει ο Σερχάτ Καραασλάν στο Musa (Τουρκία).

Το αφιέρωμα στον Κριστιάν Μουντζίου χρηματοδοτείται, μεταξύ άλλων δράσεων του 53ου ΦΚΘ, από την Ευρωπαϊκή Ένωση – Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, στο πλαίσιο του ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας 2007-2013.