Η ιστορία μιας ώρας και άλλα διηγήματα – Κέιτ Σοπέν: Κριτική βιβλίου

Η Μπερτ Μοριζό υπήρξε από τις πρώτες γυναίκες ζωγράφους του ιμπρεσιονισμού, η οποία ούτε λίγο ούτε πολύ απεικόνισε στους πίνακές της, τους τολμηρούς για την εποχή, μία γυναίκα ελεύθερη, ανεξάρτητη, σίγουρη για τον εαυτό της και μακριά από την αντρική επίβλεψη και πίεση. Οι γυναίκες της Μοριζό με τις γυναίκες της Σοπέν δεν απέχουν πολύ αν και οι ηρωίδες της Σοπέν είναι πιο σκεπτικές, πιο αμήχανες, πιο προκλητικές, λιγότερο ρομαντικές πολλές φορές και ακροβατούν ανάμεσα στην χειραφέτηση και την απελευθέρωση του εαυτού τους από τα στεγανά της εποχής. Η Σοπέν μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον πολυπολιτισμικό και πολύγλωσσο και παίζει πολλές φορές με τα τοπωνύμια, τα ονόματα ενώ χρησιμοποιεί πολύ συχνά εκφράσεις ιδιαίτερα πιπεράτες και πικάντικες που ερεθίζουν την ανάγνωσή μας. Είναι μία συγγραφέας που δεν φείδεται λόγων και στις ιστορίες της, τις πολύ ρεαλιστικές, παρατηρούμε έναν ολόκληρο κόσμο να ξεδιπλώνεται σαν να βρισκόμασταν σε μία παρισινή λεωφόρο ή σε ένα καφέ της πόλης του φωτός. Αγαπούσε εξάλλου τον Μωπασάν από τον οποίο επηρεάστηκε από όσο και η ίδια αναφέρει: “Την περίοδο που έβγαινα από την απέραντη μοναξιά μέσα στην οποία έκανα τη γνωριμία με τον εαυτό μου, έπεσα πάνω στο Μωπασάν. Διάβασα τα διηγήματά του κι έμεινα έκθαμβη. Εδώ υπήρχε ζωή, όχι μυθοπλασία {…} Εδώ υπήρχε ένας άνθρωπος που είχε διαφύγει την παράδοση και την αυθεντία που είχε μπει μέσα στον εαυτό του και είχε κοιτάξει τη ζωή από τη δική του ύπαρξη και με τα δικά του μάτια και που, με άμεσο και απλό τρόπο, μας είπε τι είχε δει”.

Η Σοπέν είναι μία γυναίκα αμφιλεγόμενη, βασανισμένη και αρκετά μοναχική. Παρόλα όμως τα βάσανα και τις λύπες στέκεται στα πόδια της και βρίσκει καταφύγιο στην γραφή και την συγγραφή. Στο διήγημα “Η ιστορία μίας ώρας” διαφαίνεται ένας μελαγχολικός τόνος από μέρους της ηρωίδας, η οποία χάνει τον άντρα της αλλά τελικά χάνεται η ίδια. Ο Per Seyersted γράφει χαρακτηριστικά: “Η τέχνη της είναι κάτι ζωντανό, τόσο άκοπο και φυσικό όσο η αναπνοή”. Η ίδια δεν αντιγράφει, δεν μιμείται αλλά διαβάζει και παρακολουθεί το έργο των σύγχρονών της Ζολά, Χάρντυ και Ίψεν για τους οποίους έχει και ένα σχόλιο κάθε φορά, χωρίς να τους ακολουθεί κατά πόδας. Έτσι απλώνει τον δικό της λογοτεχνικό καμβά και στέκεται μακριά από απομιμήσεις, δεν παίρνει θέσεις στα κοινωνικά ζητήματα ενώ αυτό που είναι ζητούμενο για εκείνη είναι η ανάλυση των χαρακτήρων και όχι η πλοκή αυτή καθεαυτή. Σε όλα της τα διηγήματα διαβλέπουμε μία αδυναμία να εκφράσει την επιθυμία της γυναίκας που παρουσιάζει όχι γιατί δεν μπορεί αλλά γιατί η ιδιοσυγκρασία και ο χαρακτήρας της γυναίκας της Σοπέν είναι διττός, αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στην χειραφέτηση και την ανεξαρτησία, να αφεθεί στον αντρικό κανόνα ή να επιβάλλει τους δικούς της; Καθώς και η ίδια μοιάζει να κινηματογραφεί τις σκηνές που αφηγείται, ο φακός άλλοτε πηγαίνει εμπρός και άλλοτε πίσω, άλλοτε βαδίζει αριστερά και άλλοτε δεξιά σαν να μαθαίνει τώρα τα βήματά του και με αυτό τον τρόπο μπορεί και εστιάζει περισσότερο στα πρόσωπα, σε πρόσωπα άστατα, απρόβλεπτα και αφημένα στον άνεμο.

Η Σοπέν όπως και στην Αφύπνιση, το μυθιστόρημα που είναι περισσότερο γνωστό, αφηγείται την ιστορία της γυναίκας της εποχής της μιας και όπως μαθαίνουμε στο πολύ φροντισμένο επίμετρο από την μεταφράστρια Δέσποινα Σαραφείδου δεν ενδιαφέρεται να γεμίσει τις σελίδες με πλοκή αλλά να καταγράψει αυτά που διαπιστώνει γύρω της, είναι σαν να κάνει ρεπορτάζ του περιβάλλοντός της, ένα περιβάλλον που η ίδια ζει σε καθημερινή βάση. Η ίδια άλλωστε μεγάλωσε ανάμεσα σε γυναίκες, έχασε νωρίς τον άντρα της, αυτόν που της αφιερώθηκε αλλά και της έδωσε την ελευθερία, την πολύ πρωτόγνωρη και πρωτοφανή για την εποχή να ασχοληθεί με αυτό που την ευχαριστεί και να αισθανθεί απελευθερωμένη. Έτσι η ίδια μετά και τον θάνατό του αφοσιώνεται στην γραφή και αυτό το πράττει με απόλυτη ειλικρίνεια και πειθώ, χωρίς εξαρτήσεις ή άλλους περιορισμούς γιατί πεποίθησή της είναι πως “πάνω απ’όλα για να πετύχεις, πρέπει να έχεις γενναία ψυχή, δυνατή ψυχή, ψυχή που τολμάει και αψηφά”.

Στο διήγημα “Μια ευυπόληπτη γυναίκα” όπου και πάλι παρουσιάζει μία γυναίκα κυρία του εαυτού της και ικανή να ορίσει την ζωή της όπως εκείνη λαχταρά γράφει χαρακτηριστικά: “Εκτός από ευυπόληπτη, ήταν και πολύ συνετή γυναίκα και ήξερε ότι υπάρχουν μάχες στη ζωή που κανείς πρέπει να τις δίνει ολομόναχος”. Και η αλήθεια είναι πως η Σοπέν έδωσε καταρχήν την μάχη απέναντι σε ένα σύνολο συγγραφέων αντρών που εκείνη την εποχή κυριαρχούσαν όπως ο Φλωμπέρ, ο Μωπασσάν, ο Μπαλζάκ, ο Χάρντυ και κατάφερε να δώσει και την δική της προσωπική μάχη ενάντια στις πολλές αντιξοότητες που αντιμετώπισε, κυρίως θανάτους και απώλειες. Έζησε μία ζωή ήρεμη και τελικά η συγγραφή ήταν η κύρια συντροφιά ενώ οι γυναίκες γύρω της το θέμα που την απασχόλησε και την εδραίωσε ως μία “φεμινίστρια” αν και η ίδια ποτέ δεν πήρε μέρος σε καμία διαδήλωση ή σχετική δραστηριότητα για την εδραίωση της ίσης μεταχείρισης των γυναικών. Παρά την αποστασιοποίησή της από το κίνημα του φεμινισμού που τότε ήταν αρκετά δημοφιλές και αγωνιστικό μπορούμε να πούμε πως η “Ιστορία μίας ώρας” τοποθετείται στα “ιερά κείμενα του φεμινισμού”. Και κατά την Δέσποινα Σαραφείδου “η πολυεπίπεδη κατανόηση της Σοπέν βλέπει ότι όλοι “άντρες και γυναίκες”, “θεωρούν πως έχουν το δικαίωμα να επιβάλλουν τη δική τους θέληση στο πλάσμα που τους συντροφεύει”, κλείνοντας σε αυτή τη φράση το πρόβλημα και το βάσανο κάθε διαπροσωπικής, ερωτικής ή μη, θεσμοποιημένη ή μη σχέσης”. Και μήπως άραγε ακόμα και σήμερα στο καιρό της τεχνολογικής έξαρσης και των εντελώς ελεύθερων ηθών αυτό δεν είναι που ταλαιπωρεί και βασανίζει τις σχέσεις σε βαθμό που τα δύο φύλα αντιμάχονται και συγκρούονται σε έναν πόλεμο δίχως νικητή;

“Οι ευφυείς εικοσάχρονες νεαρές, που επιπλέον είναι ευειδείς, που έχουν απορρίψει πεντ’ έξι προτάσεις γάμου και οχυρώνονται στην πεποίθηση ότι η ζωή είναι μια πολύ ανιαρή υπόθεση, δε δίνουν δεκάρα για το αν οι εργάτες της γης τούς ρίχνουν ή όχι μια ματιά”. – Από το διήγημα Μια επονείδιστη σχέση

“Η φαντασία της κάλπαζε αχαλίνωτη στις μέρες που ξεδιπλώνονταν μπροστά της. Μέρες της άνοιξης και του καλοκαιριού και κάθε είδους μέρες που θα ήταν κατάδικές της” – Από το διήγημα Η ιστορία μιας ώρας

Το βιβλίο της Κέιτ Σοπέν, Η ιστορία μιας ώρας και άλλα διηγήματα, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ροές.