Το πρώτο μισό του 2021, ο πολιτισμός σίγησε, θλιβερή παρακαταθήκη της προηγούμενης χρονιάς όταν ένας αόρατος κίνδυνος σίγησε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Ο κίνδυνος έγινε γρήγορα ορατός, πολλαπλός και εξαπλώθηκε σε όλο το κοινωνικό φάσμα, με την τέχνη να παρακολουθεί αλλά να μην μπορεί να αντιδράσει στη νέα δυστοπία καθώς οι χώροι καλλιτεχνικής έκφρασης παρέμεναν κλειστοί. Το διαδίκτυο υπήρξε η μόνη δίοδος επικοινωνίας τέχνης και κοινού, κάτι που επηρέασε καίρια την εξέλιξη της.
Μέσα σε αυτό το σκοτεινό παρόν, η Μπιενάλε της Αθήνας, την οποία επιμελούνται ο Γκανέζος Larry Ossei-Mensah με τη Βερολινέζικη κολεκτίβα Omsk Social Club, σε συνεργασία με τον συνιδρυτή του θεσμού Πόκα Γιο, αποτέλεσε το πολυαναμενόμενο φωτεινό καλλιτεχνικό γεγονός, το οποίο, εκτός του ότι τοποθετεί την Αθήνα στον παγκόσμιο πολιτιστικό χάρτη, δίνει την ευκαιρία στο κοινό να βρεθεί πρόσωπο με πρόσωπο με εξαιρετικά δυναμικά έργα, σύγχρονα αλλά και ιστορικά, που λειτουργούν σαν τους ψυχοπομπούς στο αρχαίο δράμα: Τοποθετούν τον καθρέπτη μπροστά στον θεατή. Το είδωλο που εκείνος αντικρίζει μέσα από τις πολλαπλές δυνατότητες αντίληψης και διαχείρισης μιας επείγουσας και δύσβατης πραγματικότητας, προτάσσει ζητήματα εγκλεισμού, αποξένωσης, αποκλεισμού, μοναχικότητας, φύλου, φυλής, ταυτότητας και ιστορίας. Αυτά τα ζητήματα είναι καυτά και θεμελιώδη, και ζητούν να γίνουν ορατά με την πιο χιμαιρική ευγλωττία. Η 7η Μπιενάλε της Αθήνας εντυπωσιάζει με το ανάβλυσμα των καλλιτεχνικών της επιλογών της και ο επικός της χαρακτήρας θα αναλυθεί μέσα από τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα.
Αυτή η έκθεση δεν έχει δημιουργηθεί για να ιδωθεί με μία γραμμική θεματική, ούτε να αναλυθεί με απρόσωπους θεωρητικούς όρους. Η διαδρομή που θα ακολουθήσει κάθε θεατής-vagabond συναποτελεί μία εργώδης ψυχογράφηση από έξω προς τα μέσα, από το τώρα στο meta. Η αρχιτεκτονική των χώρων που τη φιλοξενεί, με την ιστορία εγγεγραμμένη στο δέρμα τους, αποτελεί το ζωτικό κέλυφος της πολυσήμαντης αφήγησης. Ένα 7όροφο πολυκατάστημα, ανακαινίζεται εντυπωσιακά, σύμφωνα με τις απαιτήσεις των έργων και κάθε όροφος, είτε ως προσομοίωση σπηλαίου, δωμάτιο καθρεπτών ή πολύχρωμο playground, μεταμορφώνεται σε wunderkammer νοημάτων.
Συμβολικά, όλα ξεκινούν με ένα χρησμό. Το λοφτ υποδέχεται την υπερβατική εγκατάσταση των Omsk μέσα από το διάβασμα Πυθιακών ταρώ, ενώ αινιγματικές αποφθεγματικές εγγραφές ελλοχεύουν στα πιο απροσδόκητα χωρικά σημεία. Μία ολόκληρη επιχείρηση επαναμάγευσης στήνεται μέσα στον πιο απομαγεμένο αιώνα.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Metaverse Galore
Η αίσθηση μιας παράλληλης μετα-πραγματικότητας, (πριν ακόμα οικειοποιηθούν τον όρο τα κοινωνικά δίκτυα), που όμως βιώνεται ανησυχητικά οικεία, δυναμώνει καθώς μας υποδέχεται το τρομαχτικό αλλά και συνάμα ευάλωτο ψηφιακό αποκύημα της φαντασίας μας μέσα στο αλλόκοτο τοπίο της Λητούς Κάττου. Αυτή η αίσθηση κορυφώνεται με την τρικάναλη προβολή του Τεό Τριανταφυλλίδη σε ένα μετα-αποκαλυπτικό τοπίο μιας κάποιας ‘επόμενης μέρας’, γεμάτο ερείπια και εναπομείναντες φυσικούς οργανισμούς που προσπαθούν να επιβιώσουν και να διασκεδάσουν σαν να μην υπάρχει ούτε σήμερα αλλά ούτε και αύριο.
Τα γλυπτά από ρητίνη του Claude Eigan μοιάζουν να έχουν κάνει απόβαση στην αίθουσα, ως όντα βγαλμένα από κόμικ επιστημονικής φαντασίας. Από κόμικ επίσης ξεπετάγονται σαν γιγάντιες pop up φιγούρες και τα άφυλα πλάσματα μίας αστικής queer μυθολογίας περιτυλιγμένα σε Λαοκοόντιες περιπτύξεις, στα γλυπτά από σιλικόνη της Cajsa Von Zeipel. Στα ακόμα δονούμενα από την πρόσφατη ιστορία Δικαστήρια Σανταρόζα, το metaverse μεταμορφώνεται σε ποιητική ελεγεία χωρισμού και αποκοπής από τη φύση μέσα από την ψηφιακή της αναπαράσταση στο ελεγειακό βίντεο του Jakob Kudsk Steense.
Ταυτότητες σε καταιγιστική αναζήτηση
Μεγάλη η συγκίνηση στη θέαση των ιστορικών βίντεο από τα 70s της Judi Chicago Women and Smoke. Παρακολουθώντας τα γλυπτικά γυμνά γυναικεία σώματα να τελετουργούν σαν νεφελώματα μέσα στην έρημο, η τέχνη μας αποβιβάζει σε ένα αρχέγονο παρελθόν κραταιάς θηλυκότητας και αρμονίας. Επίσης ιστορικές, οι φωτογραφημένες υποσκαφές της Κουβανής Ana Mendieta, όπου το ανθρώπινο σώμα οικειοποιείται το βράχο, τον σμιλεύει, τον μαλακώνει. Την ίδια εποχή, πολύ δυναμικά η Victoria Santa Cruz από τη Χιλή αρθρώνει το μανιφέστο-κραυγή “negra!”, σε αντίθεση με το μελωδικό spiritual girl talk άσμα του Wu Tsang.
Τίποτα το μελωδικό δεν υπάρχει στα γυάλινα δοχεία-δοκιμαστικούς σωλήνες μελών από μαύρα σώματα της Doreen Garner για να μας θυμίζουν την εποχή των πειραμάτων επάνω στη μαύρη ταυτότητα, μα και που φέρνουν τόσο οδυνηρά στο μυαλό τη σημερινή κραυγή ‘I can’t breathe’. Τα μνημειακά μαύρα LGBT φωτογραφικά πορτρέτα της Zanele Muholi, που κέρδισαν τις εντυπώσεις στην πρόσφατη Μπιενάλε της Βενετίας, παρουσιάζουν μία ακόμη πιο απομονωμένη κοινότητα της Νοτίου Αφρικής που απαιτεί συνειδητοποιημένη ορατότητα. Το ίδιο μνημειακά αλλά με αλλαγή διάθεσης στο βίντεο του Miles Greenberg, τα “black bodies” μετατρέπονται σε μυθικά τοτέμ, με το θεατή να νιώθει ότι περιδιαβαίνει γύρω τους υπνωτικά, με εκστατικό θαυμασμό.
The Politics of Cruelty
Στομαχικά συγκλονιστική η πολυμεσική εγκατάσταση, στα παγωμένα στο χρόνο ψηλοτάβανα γραφεία του Μεγάρου Σλήμαν, η οποία σκηνοθετεί την τρομοκρατική επίθεση στους Ολυμπιακούς αγώνες του Μονάχου το 1972 που πυρπόλησε το μεσανατολικό ζήτημα, από τον Christoph Draeger. Πίσω στο καταναλωτικό περιβάλλον του Φωκά, ο θεατής επιστρέφει στο σήμερα, και μελαγχολεί γύρω από τα άδεια παγκάκια του Βασίλη Παπαγεωργίου, που μιλούν για έναν σύγχρονο ύπουλο εχθρό, τον ιό που καθήλωσε τη ζωή σε stand by mode και θεοποίησε τη μοναχικότητα. Μοναχικά απρόσωπες και οι σχεδόν μονοχρωματικές φωτογραφίες του Γιώργου Πρίνου από στιγμιότυπα σε ψυχρούς χώρους εργασίας, όπως γραφεία πολυεθνικών, όπου διαρκώς υφαίνονται αφηγήματα υπεροχής και εξουσίας. Ο Rodney Mcmillian στο Κοενικό βίντεο “preacher man”, μέσα σε ένα φυσικό νυχτερινό τοπίο που μοιάζει με νεκροταφείο, τοποθετεί τον μαύρο πρωταγωνιστή του σε μία έδρα στο κέντρο του λιβαδιού. Από αυτό τον υπερβατικό ‘θρόνο’ ο παράξενος αυτός ευαγγελιστής μας εξηγεί πως όσο και να προσπαθούμε στη διάρκεια της ζωής μας, εν τέλει μόνο ο θάνατος μπορεί να επιφέρει την πολυπόθητη ειρήνη.
Αν μπορούσαμε να διαλέξουμε το έργο που κλείνει την έκθεση, αυτό δεν θα ήταν άλλο από την άφθονη, ανεξάντλητη μονογραφία της Suzanne Treister γύρω από ένα υπερ-κόσμιο σύμπαν, γεμάτο κρυμμένες αλήθειες που μόνο ψιθυρίζονται σαν μυστικό. Μία προτροπή να βγούμε λίγο από το μικρόκοσμο μας και να νιώσουμε κομμάτι ενός επικού σύμπαντος. Αυτή είναι και η προτροπή μίας εκθαμβωτικής Έκλειψης.
Photo credits: Φαίη Τζανετουλάκου | Κεντρική φωτογραφία θέματος: Τεό Τριανταφυλλίδης
Διαβάστε επίσης:
Eclipse Closing Events: Τελευταία ευκαιρία να επισκεφθείτε την 7η Μπιενάλε της Αθήνας!