8η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης: Έκθεση-αφιέρωμα στην Βάσω Κατράκη

Η έκθεση της Βάσως Κατράκη θα παρουσιαστεί στη Βίλα Καπαντζή, παράρτημα του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, και ετοιμάζεται να ανοίξει τις πόρτες της στο κοινό το Σάββατο 4 Μαρτίου.

Σε διαρκή διάλογο με καλλιτέχνες από άλλες γενιές και γεωγραφίες, που ακόμη μάχονται μέσα από το έργο τους για εφάμιλλα θέματα, το αφιέρωμα στην Κατράκη συμπυκνώνει την έρευνα και την επιμελητική ματιά σε καλλιτεχνικές πρακτικές που συνδυάζουν τον ακτιβισμό, αγώνες για ισότητα, ελευθερία και περιβαλλοντικές πολιτικές μαζί με μια πρωτοποριακή εικαστική γλώσσα.

Η γενέτειρα της Βάσως Κατράκη, το Αιτωλικό Αιτωλοακαρνανίας, με τη λιμνοθάλασσά του, καθώς και το πολιτικό τοπίο της δεκαετίας του ‘40 –στην Ελλάδα και διεθνώς– υπήρξαν καθοριστικοί παράγοντες του καλλιτεχνικού της έργου. Το 1935 έρχεται στην Αθήνα για να παρακολουθήσει το προκαταρκτικό τμήμα της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, από την οποία θα αποφοιτήσει το 1940, με τον απόηχο του πρώτου παγκοσμίου πολέμου και ήδη στις αρχές του δευτέρου. Σ’ αυτό το πολιτικό τοπίο, η Κατράκη «πέφτει», όπως η ίδια αναφέρει, «…στην πλευρά της αριστεράς που μάχονταν ενάντια στη διχτατορία του Μεταξά. Μας συνέπαιρναν αυτοί οι κοινωνικοί αγώνες και οι ιδεολογίες για κοινωνική δημοκρατία και οράματα στην τέχνη κυρίως της ελευθερίας».

Αρχικά η θεματολογία της μπορεί να περιγραφεί ως λαϊκός κοινωνικός ρεαλισμός. Ο Πόλεμος, η Κατοχή, η Αντίσταση και ο Εμφύλιος αποκτούν κεντρικό ρόλο, με τους ψαράδες της γενέτειράς της να εμφανίζονται στο τέλος της δεκαετίας του ‘40 και να πρωταγωνιστούν και στα χαρακτικά έργα της στην πέτρα κατά τη διάρκεια της επόμενης δεκαετίας. Το ίδιο συμβαίνει και με την τόσο χαρακτηριστική μητρική φιγούρα.

Στη χαρακτική αρχικά χρησιμοποιεί ως υλικό το -ίσως πιο παραδοσιακό- ξύλο, με την πέτρα, και μάλιστα τον ψαμμίτη, να αποκτά κεντρικό ρόλο από τις αρχές της δεκαετίας ’50 και σταδιακά να κυριαρχεί τα επόμενα τριανταπέντε χρόνια της καριέρας της, καθώς το 1959 εγκαταλείπει την ξυλογραφία. Ο ψαμμίτης ή αμμόλιθος είναι πορώδες πέτρωμα, με την ιδιότητα να φιλτράρει και να αποθηκεύει μεγάλες ποσότητες υγρών, και σχηματίζεται εκεί που κάποτε υπήρχαν μικρές θάλασσες. Από τα πρώτα πορτρέτα στην πέτρα, με τα λεπτεπίλεπτα καλέμια του χαράκτη, η Κατράκη περνά στα τραχιά εργαλεία του γλύπτη. Η καλλιτέχνιδα γίνεται πιο αφαιρετική, με τις μορφές της ασκητικές, αρχετυπικές. Αγέλαστα κορίτσια, ήλιοι, άλογα…

Το 1967, η Κατράκη συλλαμβάνεται από τους πρώτους, την επόμενη μέρα του στρατιωτικού πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου. Εξορίζεται στη Γυάρο, όπου και θα παραμείνει για σχεδόν δέκα μήνες. Η Γυάρος, ή τα Γιούρα, όπως η χαράκτρια και οι συγκρατούμενοί της αποκαλούσαν το ακατοίκητο αυτό νησί των Κυκλάδων, αποτελούσε από τη ρωμαϊκή εποχή τόπο εξορίας και σκληρής απομόνωσης. Κάτω από αυτές τις συνθήκες η Κατράκη ζωγραφίζει τα βότσαλα που βρίσκει στην ακροθαλασσιά: σ’ ένα ερειπωμένο κτήριο, το οποίο με πρωτοβουλία της χαράκτριας είχε οργανωθεί σ’ ένα άτυπο εργαστήρι, σ’ ένα αυτοσχέδιο ατελιέ.

Με πληθώρα διακρίσεων (πρώτο βραβείο χαρακτικής στη μεσογειακή Μπιενάλε της Αλεξάνδρειας το 1958, Premium στη διεθνή Μπιενάλε χαρακτικής του Λουγκάνο το ίδιο έτος, επίτιμο μέλος της Accademia Florentina delle Arti del Disegno από το 1966, διεθνές βραβείο λιθογραφίας «ταμάριντ» στην 33η Μπιενάλε Βενετίας το 1966, βραβείο της Διεθνούς έκθεσης χαρακτικής Intergrafik στο Ανατολικό Βερολίνο το 1976) και συμμετοχές σε πολλές εκθέσεις και μπιενάλε – η ακτιβιστική δράση της Κατράκη πηγαίνει χέρι με χέρι με την καλλιτεχνική.

Επιμέλεια: Μαρία-Θάλεια Καρρά για την κεντρική έκθεση της 8ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης Being As Communion

Συνεπιμέλεια: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης: Έλια Βλάχου, μουσειολόγος,
Κωνσταντίνος Φιολάκης, ιστορικός τέχνης – αρχειονόμος

Κεντρική φωτογραφία θέματος:

Διαβάστε επίσης:

Being as Communion: Η Κεντρική Έκθεση της 8ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης
8η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης: Το πρόγραμμα της φετινής διοργάνωσης