Όλγα, του Jayme Monjardim

Η Αλκυονίς new star cinema παρουσιάζει την ταινία του Jayme Monjardim, Όλγα, μια ταινία για την Όλγα Μπενάριο Γκούτμαν Πρέστες (1908-1942).
 
Μια «ξένη», μια Εβραία που αγάπησαν και έκλαψαν οι προλετάριοι της Βραζιλίας. Μια γυναίκα-σύμβολο, θύμα του βραζιλιάνικου φασισμού και των ναζί.

Η Όλγα Μπενάριο Γκούτμαν είναι μια από τις σχετικά ξεχασμένες και πιο ηρωικές γυναικείες φιγούρες του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος.

Γεννήθηκε στη Γερμανία από εβραϊκή οικογένεια και εντάχθηκε στο κομμουνιστικό κίνημα από τα 15 της χρόνια. Όταν το 1930, ο πρώτος της σύζυγος και στέλεχος του ΚΚ Γερμανίας Όττο Μπράουν συλλαμβάνεται και φυλακίζεται από τη δημοκρατία της Βαϊμάρης η Όλγα οργανώνει μια παράτολμη ένοπλη επιχείρηση για την απόδρασή του μέσα από την αίθουσα όπου δικαζόταν. Διαφεύγουν μαζί στην Τσεχοσλοβακία κι από εκεί στη Σοβιετική Ένωση.

Αναδεικνύεται σε κεντρική μορφή της Κομμουνιστικής Διεθνούς Νέων. Αναλαμβάνει και εκτελεί πολλές διεθνείς αποστολές για λογαριασμό της Κομιντέρν, πράγμα που της στοίχισε μια σύλληψη στη Μεγάλη Βρετανία για κατασκοπεία.

Το 1934, κι ενώ έχει χωρίσει από τον πρώτο της σύζυγο, της ανατίθεται η αποστολή να βοηθήσει τον ηγέτη του ΚΚ Βραζιλίας Λουίς Κάρλος Πρέστες στην προσπάθειά του να εισέλθει παράνομα στη χώρα του. Υποδύονται το ζευγάρι Πορτογάλων, περνούν από μια σειρά χώρες για να μην κινήσουν υποψίες, μέχρι που φτάνουν στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Η κάλυψη έχει στο μεταξύ μετατραπεί σε πραγματικότητα και η Όλγα Μπενάριο είναι πλέον ζευγάρι με τον Πρέστες. Μαζί με άλλους ξεκινούν την προσπάθεια ανασυγκρότησης του ΚΚ Βραζιλίας.

Η κατάσταση στη Βραζιλία την εποχή εκείνη ήταν ιδιαίτερα κρίσιμη, οι ταξικές συγκρούσεις είχαν φτάσει στο απόγειό τους, και από πολλές απόψεις υπήρχε ένα είδος επαναστατικής κατάστασης.
Μετά την αποτυχία της Εθνικοαπελευθερωτικής Συμμαχίας (ANL) που είχε συγκροτηθεί με πρωτοβουλία του ΚΚ Βραζιλίας και την αποτυχημένη εξέγερση του Νοεμβρίου του 1935, ανοίγει ο δρόμος για τη μετατροπή του αντιδραστικού καθεστώτος του Ζετούλιο Βάργκας (που εκείνη την εποχή στηρίζεται στους φασίστες «Ολοκληρωτιστές» του Πλίνιο Σαλγκάδο και δεν κρύβει τις συμπάθειές του για τον Άξονα) σε ανοιχτή δικτατορία. Κηρύσσεται στρατιωτικός νόμος, δίνονται υπερεξουσίες, εκδίδονται αντικομμουνιστικά διατάγματα και πολύ γρήγορα μπαίνουν οι βάσεις για τη δημιουργία του φασιστικού Estado Novo που εγκαθιδρύθηκε πλήρως το 1937.

Ο Πρέστες και η Όλγα Μπενάριο περνούν στην παρανομία, γλιτώνουν την τελευταία στιγμή τη σύλληψη μετά από μια αστυνομική επιδρομή στην Ιπανίμα, αλλά τον Γενάρη του ’36 συλλαμβάνονται μετά από κατάδοση. Η Όλγα βάζει θαρραλέα το σώμα της ανάμεσα στον Λουίς Κάρλος Πρέστες και στους αστυνομικούς που τον σημαδεύουν, μαντεύοντας πως κάποιοι από αυτούς είχαν εντολή να τον σκοτώσουν κατά τη σύλληψη. Έτσι αποτρέπει αυτό το ενδεχόμενο.

Το καθεστώς Βάργκας πανηγυρίζει για τη μεγάλη επιτυχία. Η πραγματική ταυτότητα της Όλγας Μπενάριο δεν αργεί να αποκαλυφθεί χάρη στη στενή συνεργασία της βραζιλιανικής διπλωματίας με την Γκεστάπο. Η ναζιστική Γερμανία ζητεί την έκδοσή της και το καθεστώς βρίσκει την ευκαιρία να εξαπολύσει μια πρωτοφανή αντικομμουνιστική εκστρατεία με αντισημιτικό χρώμα. Καλεί τους εργάτες να απορρίψουν την εβραϊκή κομμουνιστική συνωμοσία και να αναβαπτιστούν στον γνήσιο «βραζιλιανισμό» εντασσόμενοι στα νέα κορπορατιστικά συνδικάτα μαζί με τους εργοδότες τους. Ο τύπος λυσσομανά εναντίον της Ξένης, της Εβραίας, που συζεί με τον Πρέστες χωρίς γάμο και κυοφορεί ένα νόθο παιδί. Αυτό το τελευταίο στοιχείο, που προκαλεί τον σκανδαλισμό της συντηρητικής καθολικής μεσαίας τάξης των πόλεων, είναι όμως εκείνο που γεννά κι ένα απρόβλεπτο κύμα συμπάθειας στα πιο φτωχά στρώματα της βραζιλιάνικης κοινωνίας, που ούτως ή άλλως στην πράξη έβλεπαν πιο συγκαταβατικά το ζήτημα των εκτός γάμου κυήσεων. Κόντρα λοιπόν στην κυβερνητική προπαγάνδα και παρά την τρομοκρατία πολλαπλασιάζονται οι εκδηλώσεις συμπάθειας προς το πρόσωπο της Όλγας Μπενάριο, που γίνεται μέχρι και τραγούδι στις φτωχογειτονιές του προλεταριακού Σάου Πάουλο. Παράλληλα γιγαντώνεται ένα παγκόσμιο κίνημα συμπαράστασης για την απελευθέρωση του ζεύγους Πρέστες αλλά και ενάντια στην εμφανή πρόθεση του καθεστώτος Βάργκας να προχωρήσει στην έκδοση της Όλγας Μπενάριο στους ναζί δημίους της.

Επίσημα χαρτιά γάμου της Όλγας Μπενάριο με τον Πρέστες δεν υπήρχαν ώστε να θεωρηθεί Βραζιλιανή υπήκοος και να μην μπορεί να εκδοθεί, το μόνο εμπόδιο ήταν το παιδί που επρόκειτο να γεννήσει και που αυτοδίκαια είχε τη βραζιλιάνικη ιθαγένεια. Οι δικηγόροι που είχαν αναλάβει την υπόθεση πόνταραν σε αυτό το στοιχείο για να κερδίσουν χρόνο και προσέφυγαν στο ανώτατο δικαστήριο της Βραζιλίας, επικαλούμενοι το habeas corpus. Όμως το καθεστώς Βάργκας είχε αρχίσει να φοβάται τη λαϊκή συμπάθεια υπέρ της Όλγας Μπενάριο στο εσωτερικό και το διεθνές κύμα συμπαράστασης, στο οποίο μετείχαν σπουδαίες προσωπικότητες, στο εξωτερικό. Έτσι το Ανώτατο Δικαστήριο της Βραζιλίας εσπευσμένα βγάζει την απόφασή του και γνωματεύει ότι η έγκυος Όλγα Μπενάριο μπορεί να εκδοθεί ως “επικίνδυνη για τη δημόσια τάξη αλλοδαπή”, ενώ παράλληλα διατυπώνει τη θέση ότι ο στρατιωτικός νόμος που είχε κηρυχθεί στη Βραζιλία υπερίσχυε του habeas corpus (πρωτοφανές τότε για τα παγκόσμια νομικά χρονικά).

Τον Σεπτέμβριο του 1936 η Όλγα παραδίδεται από τις βραζιλιάνικες αρχές στον πλοίαρχο ενός γερμανικού υπερωκεάνιου, ο οποίος λαμβάνει τη διαταγή να πλεύσει κατευθείαν στη Γερμανία παραλείποντας όλα τα ενδιάμεσα ευρωπαϊκά λιμάνια ώστε να μην δοθεί η ευκαιρία να οργανωθεί κάποια επιχείρηση για την απελευθέρωσή της.

Η Όλγα Μπενάριο Γκούτμαν-Πρέστες γέννησε τελικά την κόρη της Ανίτα Λεοκάντια Πρέστες μέσα σε γερμανική φυλακή. Το κοριτσάκι παραδόθηκε τελικά –μετά από πολλές περιπέτειες- στη μητέρα του Λουίς Κάρλος Πρέστες. Η Όλγα Μπενάριο οδηγήθηκε αρχικά στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Ράβενσμπρουκ. Θανατώθηκε στον θάλαμο αερίων του Κέντρου Ευθανασίας του Μπέρνμπουργκ το 1942.

Ο μεγάλος Βραζιλιάνος συγγραφέας Ζόρζε Αμάντο, παραλλήλισε την Όλγα Μπενάριο με τη Βραζιλιάνα σύζυγο του Γκαριμπάλντι Ανίτα (που πέθανε στο πλευρό του συζύγου της ακολουθώντας τον στην εκστρατεία του, και για την οποία οι Βραζιλιάνοι δημοκράτες έτρεφαν πάντοτε θαυμασμό): “Στο πρόσωπο της Όλγα Μπενάριο η Ευρώπη ξεπλήρωσε το χρέος της προς τη Βραζιλία”. Ο παραλληλισμός αυτός φαίνεται ότι έγινε από την ίδια την οικογένεια Πρέστες που έδωσε το όνομα Ανίτα στο κοριτσάκι που γέννησε η Όλγα Μπενάριο…

Η μνήμη της Όλγας Μπενάριο Γκούτμαν-Πρέστες σήμερα τιμάται με ξεχωριστή συγκίνηση από τους προλετάριους, αντιφασίστες και κομμουνιστές στη Βραζιλία και στη Γερμανία. Ωστόσο η ιστορία της αξίζει να μείνει χαραγμένη στη μνήμη του παγκόσμιου προλεταριάτου και της προοδευτικής ανθρωπότητας

Η Όλγα Μπενάριο στα στρατόπεδα συγκέντρωσης

Η Όλγα Μπενάριο μεταφέρθηκε στο μεσαιωνικό φρούριο του Λίχτενμπουργκ τον Φεβρουάριο του 1938, το οποίο ήταν ο προθάλαμος για το Ράβενσμπρουκ, το κύριο γυναικείο στρατόπεδο συγκέντρωσης των ναζί. Πέρασε στην απομόνωση του Λίχτενμπουργκ όλο το διάστημα μέχρι την άνοιξη του 1939 οπότε μεταφέρθηκε στο Ράβενσμπρουκ. Καθ’ όλη τη διάρκεια της κράτησής της κράτησε ηρωική στάση.

Στο Ράβενσμπρουκ της ανατέθηκαν καθήκοντα Blockalteste, να διδάσκει την αναγκαιότητα της σωματικής υγιεινής σε απείθαρχες γυναίκες. Εκείνη, παρά το προσωπικό της μαρτύριο, έκανε πολλά για εκείνες τις γυναίκες προκειμένου να ανυψώσει το ηθικό τους και να βελτιώσει την καθημερινότητά τους. Είχε μάλιστα φτιάξει κρυφά έναν μικροσκοπικό άτλαντα για να διδάσκει στις συγκρατούμενές της Γεωγραφία και για να τις κρατά ενήμερες για την εξέλιξη του πολέμου. Αυτός ο απίστευτα λεπτομερής άτλας διασώζεται σήμερα στα αρχεία του στρατοπέδου του Ράβενσμπρουκ. Βοήθησε στην έκδοση παράνομης εφημερίδας και οργάνωσε τη διανομή πρόσθετων μερίδων ψωμιού και μαργαρίνης για τις γυναίκες του αναρρωτηρίου.

Εκτός από όλες τις άλλες δουλειές που έκανε μέσα στο στρατόπεδο δούλεψε καταναγκαστικά στο τοπικό εργοστάσιο ηλεκτρικών συσκευών της Siemens. Τον Ιανουάριο του 1940 κλείστηκε στο καταφύγιο του στρατοπέδου συγκέντρωσης μαζί με άλλες 79 γυναίκες. Ήταν μία από τις 6000 κρατούμενες που κρατήθηκαν σε κλειστούς θαλάμους του στρατοπέδου «για λόγους ασφαλείας» όταν ο Reichführer Heinrich Himmler επισκέφτηκε το στρατόπεδο. Παρ’ όλο που ήταν μισοπεθαμένη πια από τις κακουχίες υποχρεώθηκε να επιστρέψει πίσω στο εργοστάσιο της Siemens αμέσως μόλις βγήκε από τον εγκλεισμό στους θαλάμους.

Η Όλγα Μπενάριο θανατώθηκε μαζί με πολλούς άλλους Εβραίους πολιτικούς κρατούμενους στο Μπερνμπουργκ τον χειμώνα ή στις αρχές της άνοιξης του 1942. Η δολοφονία της ήταν μέρος της οργανωμένης από τους Ναζί επιχείρησης εξόντωσης με την κωδική ονομασία 14fl3.

Οι πρώτες μεταγωγές θανάτου από το στρατόπεδο του Ράβενσμπουρκ ξεκίνησαν τον Δεκέμβριο του 1941 και τον Ιανουάριο του 1942. Το Μπέρνμπουργκ ήταν άσυλο ψυχασθενών που είχε μετατραπεί σε Κέντρο Ευθανασίας. Υπολογίζεται ότι εκεί, την ίδια περίοδο, θανατώθηκαν στον θάλαμο αερίων περίπου 1500 με 1600 κρατούμενες. Τελευταία πράξη πνευματικής αντίστασης της Όλγας Μπενάριο ήταν να γράψει ένα γράμμα στον άντρα της και στην κόρη της, ένα γράμμα που έφτασε στον προορισμό του πολλά χρόνια μετά.

Συντελεστές:

«ΟΛΓΑ», Βιογραφικό, Δράμα, Βραζιλία 2004, Διάρκεια 144΄

ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ: Jayme Monjardim
ΣΕΝΑΡΙΟ: Rita Buzzar, Fernando Morais (συγγραφέας)

ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΟΥΝ: Camila Morgado, Caco Ciocler, Luís Melo Fernanda Montenegro, Leona Cavalli κ.α.

ΜΟΥΣΙΚΗ: Marcus Viana
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Ricardo Della Rosa

Η ταινία είναι βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Fernando Morais 1985 που είναι βιογραφικό για την πολύπαθη ζωή της ηρωικής ΟΛΓΑ ΜΠΕΝΑΡΙΟ ΓΚΟΥΤΜΑΝ ΠΡΕΣΤΕΣ.

«Η ιστορία της Όλγας δεν είχε καμία απολύτως αναφορά σε κανένα βιβλίο ή εγχειρίδιο ιστορίας. Ο πρώτος που μου είχε μιλήσει για την Όλγα ήταν ο πατέρας μου, φοβερά ενοχλημένος από την σκληρότητα με την οποία της φέρθηκαν κατά την διάρκεια της αιχμαλωσίας της. Αργότερα σαν δημοσιογράφος έκανα εξονυχιστικές έρευνες και δεν βρήκα τίποτα στα αρχεία. Λίγο έλειψε να εγκαταλείψω την έρευνά μου μέχρι που ταξίδεψα στην Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας. Μέσα από τα ντοκουμέντα που βρήκα εκεί και τις συναντήσεις με πρόσωπα που έκανα, ανακάλυψα μια γυναίκα καταπληκτική, αφοσιωμένη σώμα και ψυχή σε ένα σκοπό και της οποίας ο θάνατος ήταν μια τραγωδία. Βρίσκονταν εκεί όλες οι κλωστές για να υφανθεί ένα μυθιστόρημα που ποτέ δεν κατάφερε να εκδοθεί. Αφού είχα γράψει το βιβλίο μου, άρχισα από περιέργεια να ψάχνω ίχνη που να μνημονεύουν την Όλγα στην χώρα μου, πλάκες, δρόμους, κτλ, δεν βρήκα τίποτα. Σήμερα χάρη στο βιβλίο και στην ταινία του MONJARDIM JAYME που βασίστηκε στο βιβλίο μου, έγινε επανόρθωση αυτής της λήθης. Τώρα πια υπάρχουν δρόμοι, πλατείες, λεωφόροι σχολεία OLGA BENARIO, όπως συνέβαινε στην πατρίδα της ΛΑΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ.»

Συνέντευξη με τον συγγραφέα του βιβλίου FERNANDO MORAIS στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «L’HUMANITE»

IMDb της ταινίας «ΟΛΓΑ»: http://www.imdb.com/title/tt0196811/