Ανταπόκριση από το 57ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης: Οι δυνατοί «ψίθυροι» της τέχνης

Ψίθυροι. Τί είναι οι ψίθυροι; Τι είναι αυτό που μπορεί να ψιθυρίσει ένας άνθρωπος που ασχολείται με την τέχνη, ένας καλλιτέχνης; Γιατί και πότε το ψιθυρίζει; «Λέξεις που γίνονται ψίθυροι, ψίθυροι που γίνονται κραυγές», Σάμιουελ Μπέκετ.

Από την Ελένη Τσόκα

Στα πλαίσια του 57ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης παρουσιάζεται στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης της Θεσσαλονίκης (ΚΣΤΘ), η έκθεση με τίτλο «Ψίθυροι», μια παραγωγή του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης (ΜΣΤΚ), που περιλαμβάνει εικαστικά έργα 24 γυναικών καλλιτεχνών και ενός άντρα από την Ελλάδα, την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Μάλιστα, την Παρασκευή 4 Νοεμβρίου πραγματοποιήθηκαν στο ΚΣΤΘ τα εγκαίνια παρουσία της γενικής διευθύντριας του Φεστιβάλ, Ελίζ Ζαλαντό, του καλλιτεχνικού διευθυντή, Ορέστη Ανδρεαδάκη, και του τεως υπουργού Πολιτισμού, Αριστείδη Μπαλτά.
«Ο ψίθυρος μοιάζει περισσότερο γυναικείος. Η τέχνη πάλι στην εποχή της ύφεσης εκφράζεται ψιθυριστά. Πόσο μοιάζει η ζωή μας με την τέχνη. Συχνά είναι το ίδιο σώμα που επιβιώνει ηρωικά τον φόβο και την ανασφάλεια και επιχειρεί να τα εκφράσει», σημειώνει η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΜΣΤΚ και επιμελήτρια της έκθεσης, Μαρία Μαραγκού, θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να μιλήσει για την ανάγκη ενός καλλιτέχνη να κατεβάζει τον τόνο της φωνής του όταν τα πράγματα γύρω του γίνονται κραυγαλέα.

Παρακολουθώντας οι ίδιοι την έκθεση αντικρίσαμε έργα που με μοναδικό τρόπο προσπαθούν να καταθέσουν εμπειρίες και ανησυχίες της σύγχρονης εποχής. Φωτογραφίες, γλυπτά, πίνακες ζωγραφικής, βίντεο προβολές και διαδραστικές εγκαταστάσεις, μέσα σε ένα κλίμα ενδιαφέρουσας εναλλαγής μορφών τέχνης, που όμως συμπληρώνουν όλες η μια την άλλη σε μια προσπάθεια να αρθρώσουν μια κοινή φωνή. Ποιός, ποιά είμαι; Από που έρχομαι; Τί σκέφτομαι και τι φοβάμαι; Όλα αυτά και πολλά άλλα δεν είναι που κατά κάποιο τρόπο μας ορίζουν μέσα στην κοινωνία που ζούμε;

Πρώτα συναντήσαμε φωτογραφίες. Μία απ’αυτές απεικόνιζε χέρια. Χέρια ζαρωμένα, φθαρμένα απ’τον χρόνο, με γραμμές έντονες που δείχνουν να έχουν ιστορία. Ψίθυρος του κυττάρου καθώς βαίνει προς τον χρόνο και φόβος για το μοιραίο επέκεινα. Πιο κάτω πάλι χέρια πολλά που πιάνουν το ένα το άλλο, σαν να σχηματίζουν ένα δίχτυ που για κόμπους του έχει χέρια. Μπορεί να είναι τα χέρια που δίνουν μορφή και σχήμα στην ζωή, που την υμνούν και την διαιωνίζουν. Ακόμη πιο κάτω είδαμε μια μικρή εγκατάσταση, σαν ένα σπίτι με δωμάτια, που το κάθε ένα περιελάμβανε μέσα του και μια ιστορία. Ήταν ιστορίες γυναικών για το τί είναι η ζωή τους. Σε ένα κουτάκι-δωμάτιο βρήκαμε ένα μικρό ζευγάρι πουέντ και ένα ζευγάρι γόβες, σε ένα άλλο βρήκαμε μια κούνια, και σε ένα άλλο ένα μικροσκοπικό ορθογώνιο τραπεζάκι γεμάτο με μικροσκοπικά πιάτα με φαγητό και ποτήρια με κρασί. Παραπέρα, μια βίντεο προβολή με συνεντεύξεις γυναικών που έχουν διαφορετικά μεταξύ τους χαρακτηριστικά. Η καθεμία εξιστορούσε τις εμπειρίες της, αυτά που την φοβίζουν και αυτά που αγαπάει. Μια μαύρη κοπέλα, διερωτάται άμα τα κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζει έχουν τελικά σχέση με φύλο της ή την φυλή της. Και στον άλλο διάδρομο πάλι μια βίντεο προβολή. Εδώ βλέπουμε τα γυναικεία χέρια στην ιστορία του κινηματογράφου. Είναι χέρια που χορεύουν. Στο ασπρόμαυρο αυτό φιλμάκι αποπειράται μια διερεύνηση της θηλυκής φύσης μέσα από κοντινά πλάνα σε λικνιζόμενα,γεμάτα χάρη χέρια.

Αυτά ήταν μερικά μόνο από τα έργα που μπορεί κανείς να δεί σε αυτήν την έκθεση. Πολύ θετική εντύπωση μας προκάλεσε και κάτι άλλο. Στον ίδιο τον χώρο του μουσείου υπάρχει ένα μικρό γυάλινο δωματιάκι, το λεγόμενο Γραφείο Αποφόρτισης Κοινού, ένα συμμετοχικό έργο το οποίο καλεί επισκέπτες που έχουν ανάγκη από άμεση συναισθηματική ανακούφιση. Ακούγοντας και καταγράφοντας τα προβλήματα και τις φοβίες του καθένα απ’αυτούς, η Ευγενία Τσατσανά, σβήνει στη συνέχεια τις καταγραφές, αποθηκεύοντας τα τρίμματα της σβηστήρας. Την τελευταία μέρα η καλλιτέχνης θα ρίξει τα τρίμματα στη θάλασσα. Μέσω της επανάληψης αυτής της διαδικασίας επί οκτώ μέρες, το Γραφείο διατείνεται ότι σκοπεύει να ελαττώσει συμβολικά το βάρος της συσσωρευμένης δυστυχίας που βαραίνει την πόλη, σε μία κοινή προσπάθεια με τους επισκέπτες του, με βάση την αμοιβαία εμπιστοσύνη. Το όλον ανεξάρτητα από την μέθοδο και την αποτελεσματικότητα που έχει, αποτελεί σίγουρα μια κίνηση πολύ ανθρώπινη, που όπως είδαμε προσείλκυσε αρκετό κόσμο.

Τέλος, είναι ενδιαφέρον να πούμε ότι σε σημείωμα της στο περιοδικό του Φεστιβάλ «Πρώτο πλάνο», η Μαρία Μαραγκού, αναφέρει επίσης ότι ο τίτλος της έκθεσης αντλεί νοηματικά από τον λόγο του Σάμιουελ Μπέκετ που τόσο άμεσα μίλησε για το μουρμούρισμα και την μνήμη που κρύβεται πίσω από τον ψίθυρο και για τον ψίθυρο που γίνεται κραυγή.

Η έκθεση θα διεξάγεται στον χώρο του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης μέχρι και τις 7 Ιανουαρίου.

Λεζάντα φωτογραφίας: Δέσποινα Μεϊμάρογλου, Emergency exit, 2004, βίντεο εγκατάσταση, χωρίς ήχο, 1:50’