Είμαι η Κούβα, του Μιχαήλ Καλατόζοφ στο Σχολείο του Σινεμά

H ταινία Είμαι η Κούβα (1964) του Μιχαήλ Καλατόζοφ το αριστούργημα των αριστουργημάτων προβάλλεται στο Σχολείο του Σινεμά το Σάββατο 21 Ιανουαρίου 2017  στις 19.30 με ελεύθερη είσοδο, ανάλυση και συζήτηση.  

Τέσσερις ιστορίες στην Κούβα του Μπατίστα, στην Κούβα που διψά για επανάσταση. Στην Αβάνα, η Μαρία νιώθει ντροπή όταν ένας άντρας που ενδιαφέρεται γι’ αυτήν, ανακαλύπτει πώς η κοπέλα βγάζει το μεροκάματο. Ο Πέδρο, ένας γέρος αγρότης, μαθαίνει ότι η γη που καλλιεργεί, πωλείται σε μια εταιρεία. Ένας φοιτητής αντιμετωπίζει ένα πλήθος Αμερικανών ναυτών και αντικρίζει φίλους του να πυροβολούνται από αστυνομικούς, στην προσπάθειά τους να διανείμουν ένα φυλλάδιο για τον Κάστρο. Ο πόλεμος «χτυπά την πόρτα» των χωρικών Μαριάνο, Αμέλια και των 4 παιδιών τους, όταν οι δυνάμεις του Μπατίστα βομβαρδίζουν τους λόφους της περιοχής.

Χρονικό μιας ταραχώδους περιόδου για μια χώρα που αναζητά την ανεξαρτησία και την ταυτότητά της, απλωμένο σε τέσσερα επεισόδια το πυρετικό φιλμ του Καλατόζοφ αποτελεί μια πραγματική επανάσταση. Ισοπεδώνοντας το αυστηρό πλαίσιο μιας απλής πολιτικο-κοινωνικής καταγραφής, περιέχει αξιοθαύμαστες σκηνοθετικές καινοτομίες, εκστατική εικονογράφηση, βαθύ λυρισμό και στιγμές οπτικής μεγαλοφυΐας, οι οποίες ενέπνευσαν αμέτρητους μετέπειτα δημιουργούς, όπως τον Σκορσέζε και τον Πολ Τόμας Αντερσον.

Ο Σκηνοθέτης

Ο Μιχαήλ Καλατόζοφ γεννήθηκε το 1903 στη Ρωσία. Παράτησε το σχολείο στα 14 του και δούλεψε ως μηχανικός και οδηγός. Πήγε σε σχολή για να σπουδάσει Οικονομικά, ώσπου μια δουλειά ως χειριστής μηχανής προβολής σε έναν κινηματογράφο τον έπεισε να ασχοληθεί με το σινεμά. Το 1925 μπήκε στα Tbilsi Film Studios, όπου έπαιξε σε διάφορους μικρούς ρόλους και έμαθε τις τεχνικές του μοντάζ και της παραγωγής. Οι ταινίες που έχει σκηνοθετήσει είναι, μεταξύ άλλων, οι «Όταν Περνούν οι Γερανοί», «Το Γράμμα που Δεν Εστάλη Ποτέ», «Είμαι η Κούβα», «Κοντά στον Κόκκινο Ήλιο». Το φιλμ «Όταν Περνούν οι Γερανοί» απέσπασε μάλιστα Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Κανών το 1958. Με το πέρασμα των χρόνων, οι ταινίες του είναι πολύ πιο μοντέρνες σε ύφος και τεχνική από άλλες πολλών σύγχρονών του σκηνοθετών. Για παράδειγμα, «Το Γράμμα που Δεν Εστάλη Ποτέ» επηρέασε σημαντικά τη δουλειά του Φράνσις Φορντ Κόπολα, ειδικά την ταινία του «Αποκάλυψη Τώρα». Ο σκηνοθέτης πέθανε το 1973 από ασθένεια που τον ταλαιπωρούσε καιρό.

Η Παραγωγή

Στις 25 Νοεμβρίου 1962, οι New York Times δημοσίευσαν ένα ρεπορτάζ του Reuter από την Αβάνα: «Ο Μιχαήλ Καλατόζοφ, ο σοβιετικός σκηνοθέτης του οποίου η ταινία ‘Όταν Περνούν οι Γερανοί’ είχε διεθνή απήχηση, ξεκινά μια Σοβιετικο- Κουβανική παραγωγή εδώ τον Ιανουάριο… Το φιλμ θα είναι βασισμένο σε ένα σενάριο του Σοβιετικού ποιητή Γεβγένι Γεβτουσένκο και του Κουβανού ποιητή Ενρίκε Μπάρνετ». Η ανακοίνωση αυτή ήρθε σε λιγότερο από ένα μήνα αφού ο κόσμος είχε φτάσει στα πρόθυρα πυρηνικής σύγκρουσης με την κρίση των Κουβανικών πυραύλων. Παρόλο που η πυραυλική αναμέτρηση ήταν μια νίκη για τις Ηνωμένες Πολιτείες, υπήρχε ακόμη διεθνώς αισιοδοξία και ελπίδα για το μέλλον της Κούβας. Το καθεστώς του Κάστρο διέθετε τεράστιους πόρους για σχολεία και νοσοκομεία και οι Κουβανοί παρέμεναν αφοσιωμένοι στον χαρισματικό ηγέτη τους και στα ιδανικά του.

Τόσο η εξέγερση στην Κούβα όσο και η επανάσταση στη Ρωσία το 1917 που την ενέπνευσε, υποκινήθηκαν από άντρες (τον Κάστρο και τον Λένιν), οι οποίοι πίστευαν στην επαναστατική δύναμη των ταινιών να επιμορφώνουν και να εμπνέουν τους πολίτες. Και οι δύο υποστήριξαν ταινίες που ξεπερνούσαν την απλή προπαγάνδα. Επηρεασμένος από τον Σοβιετικό σκηνοθέτη Σεργκέι Αϊζενστάιν, ο Μιχαήλ Καλατόζοφ ήθελε να κάνει το δικό του «Θωρηκτό Ποτέμκιν» για τους ανθρώπους της Κούβας. Όπως το φιλμ του Αϊζενστάιν ήταν φόρος τιμής στη νίκη των Ρώσων από τους τσάρους, έτσι και το «Είμαι η Κούβα» θα εξυμνούσε την απελευθέρωση της χώρας από τον Μπατίστα και τη δικτατορία του, που υποκινείτο από τις ΗΠΑ. Ο Καλατόζοφ ήθελε να δημιουργήσει μια νέα κινηματογραφική γλώσσα για να εκφράσει τις πολιτικές πεποιθήσεις του.

Ο στόχος των συντελεστών δεν ήταν να αναδείξουν τον κάθε Κουβανό πολίτη (π.χ. στην ταινία, ο Φιντέλ Κάστρο αναφέρεται απλά, χωρίς να εμφανίζεται ποτέ), αλλά να δείξουν την «ιστορική αναγκαιότητα» της αποκοπής των πολιτών από την κυβέρνηση του Μπατίστα. Έτσι, αποφάσισαν να χωρίσουν το σενάριο σε πέντε ενότητες:

1) Η αποικιοκρατία και οι επιδράσεις της στην πόλη

2) Η τραγωδία των αγροτών

3) Οι αφορμές για τον αγώνα των εργατών και των φοιτητών

4) Οι αγώνες στους κάμπους

5) Οι αγώνες στα βουνά και ο τελικός θρίαμβος

Αυτή η ταξινόμηση αποτέλεσε τη βάση για το τελικό σενάριο, αν και η τέταρτη ενότητα δεν συμπεριλήφθηκε τελικά.

“Δεν επέλεξα έμπειρους ηθοποιούς – κάποιοι δεν έχουν παίξει ποτέ, ενώ άλλοι είναι απλά στο ξεκίνημα. Πιστεύω ότι ο κινηματογράφος δεν απαιτεί επαγγελματίες ηθοποιούς, γιατί αυτό που μετρά περισσότερο από οτιδήποτε είναι η ανθρώπινη παρουσία. Αυτό είναι που δημιουργεί έναν χαρακτήρα στη μεγάλη οθόνη”.

Μιχαήλ Καλατόζοφ

Σκηνοθεσία: Μιχαήλ Καλατόζοφ

Πρωταγωνιστούν: Σέρτζιο Κοριέρι, Σαλβαντόρ Γουντ, Χοσέ Γκαλιάρδο, Ραούλ Γκαρσία

Διάρκεια: 140′