Η έκθεση με τίτλο Προς Νέους Ορίζοντες σε επιμέλεια της Ηλιάνας Φωκιανάκη παρουσιάζεται στην State of Concept μέχρι τέλος Απριλίου.
Από την ιστορία της κινούμενης εικόνας στην κατασκευή ιδεολογιών
Το ιδιότυπο εικαστικό σύμπαν της Αλαβάνου δομείται μέσα από ένα ευρύ και οικείο σώμα μνήμης, συλλογικό και προσωπικό, που αντλείται κυρίως από το πεδίο της κινούμενης εικόνας. Πλάνα από παλιές ταινίες του δυτικού κινηματογράφου, εκπαιδευτικά ντοκιμαντέρ των μέσων του προηγούμενου αιώνα, αποσπάσματα από media, ηχητικές εγγραφές, ψηφιακές εικόνες από το διαδίκτυο και προσωπικό αρχειακό υλικό, όλα αποτελούν την πρώτη της ύλη, την οποία εξομοιώνει και ανασυνθέτει αριστοτεχνικά. Πρόκειται για ένα είδος κινούμενου κολάζ εικόνων και ήχων, που ενορχηστρώνεται μέσα από μια διαδικασία που βασίζεται στο μοντάζ, το μιξάζ και τεχνικές μετασυγχρονισμού ενός φιλμ.
Διερευνώντας τους μηχανισμούς αναπαράστασης και χειραγώγησης στα μέσα της μαζικής κουλτούρας και ενημέρωσης, η Αλαβάνου κριτικάρει τις τεχνικές προπαγάνδας, όπως έχουν εφαρμοστεί σε διάφορες μορφές της, πολιτική, θρησκευτική, εμπορική, κ.ά. Επιστρατεύοντας τα ίδια εργαλεία και αντλώντας υλικό από αυτά, εξερευνά τον τρόπο με τον οποίο συμβάλλει η κινούμενη εικόνα στη διαμόρφωση της μνήμης και της ταυτότητας. Παράλληλα, εξετάζει τους μηχανισμούς αφήγησης, ή/και διαστρέβλωσης της Ιστορίας, τους φορείς που την υπαγορεύουν ή την φιμώνουν.
Το τικ-τακ του χρόνου
Ο επαναλαμβανόμενος ήχος του ρολογιού -συχνό μοτίβο στα έργα της-, η συναρμολόγηση αποσπασματικών εικόνων από διαφορετικές χρονικότητες, η άντληση υλικού από το παρελθόν, ενεργοποιούν σκέψεις που περιστρέφονται γύρω από το χρόνο, την ιστορία και τη διαχείριση της μνήμης. Μια αισθητική της νοσταλγίας που εκ πρώτης διεγείρεται, γρήγορα διαταράσσεται, είτε από μια νοσηρή εικόνα που παρεμβάλλεται, είτε από έναν ήχο απρόσμενο που σε επαναφέρει.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Αξιοσημείωτος είναι και ο τρόπος που η Αλαβάνου εστιάζει στα αντικείμενα, ως συνήθως ιστορικά/πολιτισμικά προσδιορισμένα, και στρέφει την προσοχή μας στις ποιότητες και τις λεπτομέρειές τους, προκαλεί την πολυσημία τους, ενώ συχνά τα προσεγγίζει από την ψυχαναλυτική τους σκοπιά. Ο υλικός πολιτισμός, ένα εξίσου μεγάλο κομμάτι της συλλογικής μνήμης, βρίσκει εδώ την τιμητική του, από εσωτερικά σπιτιών που θα μπορούσαν να είναι των παππούδων μας, μέχρι αγαπημένα αντικείμενα από καρτούνς, φετιχιστικά αντικείμενα, ή πολυτελή είδη και κοσμήματα από ταινίες του Χόλιγουντ.
Κάνοντας το οικείο ξένο
Όπως έχει η ίδια αναφέρει για τη δουλειά της, μία από τις βασικές επιρροές είναι η τεχνική της αποστασιοποίησης του Μπρεχτ. Στο επικό ή διαλεκτικό θέατρο του σπουδαίου δημιουργού, σκοπός είναι το έργο να έχει πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις, να διεγείρει την κριτική σκέψη του θεατή, αποφεύγοντας έτσι την παθητική ταύτιση και τη στείρα κατανάλωση του θεάματος. Συνεπώς, περιεχόμενο και φόρμα του έργου υπόκεινται σε μεταβολές, ρήξεις, διακοπές και άλλες τεχνικές, που στοχεύουν στη μετατροπή του οικείου σε ξένο, και κατ’ επέκταση στη συνειδητή νοητική επεξεργασία εκ μέρους του θεατή.
Κάπως έτσι και η Αλαβάνου, στα φιλμ της δίνει συνέχεια στο θεατή μια πληθώρα από οπτικά ερεθίσματα-κίνητρα, ο οποίος ανασυνθέτοντας το αισθητικό υλικό, μπορεί τελικά να κάνει αναγωγές στην ιστορικότητα συγκεκριμένων γεγονότων και συσχετισμούς με τη σύγχρονη κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα.
Οι ήχοι των πραγμάτων
Η Αλαβάνου εστιάζει στην καταλυτική λειτουργία του ήχου και τον κάνει βασικό συστατικό του έργου της. Η αναμφίβολη δύναμη του ήχου να διεγείρει αυτόματα το συναίσθημα, συχνά να το μεγεθύνει, δεν θα μπορούσε παρά να αξιοποιηθεί στο έπακρο στο πεδίο της κινούμενης εικόνας και του κινηματογράφου. Οικειοποιώντας η ίδια αντίστοιχες τεχνικές, είτε δουλεύοντας με foley sounds, -τα γνωστά ηχητικά εφέ που συγχρονίζονται με την εικόνα κατά το post-production ενός φιλμ-, είτε με ενιαίους ήχους-soundtrack, οι ευφυείς συνδυασμοί και ο πρωτότυπος συντονισμός τους με την εικόνα είναι από τα πλέον χαρακτηριστικά του ιδιώματός της.
Συγκεκριμένα για τους ήχους foley που εφαρμόζει, η ανοικείωση λειτουργεί και εδώ. Ήχοι καθημερινών αντικειμένων, κινήσεων, χειρονομιών, αποσπώνται από την αρχική τους πηγή και επενδύουν μια ετερόκλητη εικόνα, ή αντίστοιχα, μια εικόνα παράγει ένα ήχο άσχετο από τον προβλεπόμενο. Μια καρέκλα που τρίζει, ένα γρανάζι από ξεκούρδιστη μηχανή, μια ταμειακή που ανοιγοκλείνει, ένα ποτήρι που σπάει, ο επίμονος δείκτης του ρολογιού, το εκνευριστικό ντριν ενός αρχαιολογικού τηλεφώνου και εκατοντάδες άλλοι ήχοι,- ή η μίμησή τους-, συνταιριάζονται παράδοξα με χιούμορ και ειρωνεία. Κάπου εδώ έγκειται εν μέρει ο σουρεαλισμός της Αλαβάνου, στην ανατροπή δηλαδή, της καθιερωμένης σχέσης ήχου και εικόνας, την υποταγή της σε άλλους νόμους και τελικά τη δημιουργία νέων σχέσεων και συνειρμών.
Κλείνοντας τα μάτια προς Νέους Ορίζοντες
Στο highlight της έκθεσης, ένα πρώτο δείγμα του νέου της έργου New Horizons- Pilot, ανάθεση και παραγωγή του Τμήματος Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, ο θεατής στην εγκατάσταση με τον απαραίτητο εξοπλισμό βυθίζεται μέσα σε ένα τρισδιάστατο περιβάλλον. Εδώ η καλλιτέχνιδα προχωρά ένα βήμα παραπέρα τις κατακτήσεις των προηγούμενων χρόνων, όπως είναι η στερεοσκοπική εικόνα και η επαυξημένη λειτουργία του ήχου, που δεν απέχουν πολύ, άλλωστε, από την εμπειρία της εμβύθισης μέσω των αισθήσεων και της σωματικότητας που σχετίζονται με την εικονική πραγματικότητα. Θεματικά, συνεχίζει το παιχνίδι που κάνει με το χρόνο, την Ιστορία, την νεωτερικότητα ως αρχαιότητά μας, την πραγματικότητα και τη χίμαιρα. Στη χρονοκάψουλα που μας καλεί να μπούμε, το χάσμα ανάμεσα στον ήχο που μας συνοδεύει και την εικόνα που βλέπουμε, ανάμεσα στα οράματα του παρελθόντος και τη ματαίωση του παρόντος, είναι ιλιγγιώδες.
Κλείνοντας, θα ήταν λογοπαίγνιο, αλλά όχι υπερβολή, να πρότεινα να δει κανείς την έκθεση της Λουκίας Αλαβάνου με κλειστά μάτια. Όχι μόνο μεταφορικά, μιας και το έργο της είναι απόλυτα επίκαιρο, αλλά και κυριολεκτικά, καθώς η αίσθηση της ακοής ενεργοποιείται ίσως περισσότερο κι από την όραση.
Οι ήχοι που κατακλύζουν το χώρο της State of Concept σε στοιχειώνουν ώρες μετά την επίσκεψη. Και ακριβώς εκεί, στους ήχους, είναι που κρύβεται το νόημα και το μήνυμα που μας επιφυλάσσει η καλλιτέχνιδα, μια αιχμηρή κριτική επάνω στην εικόνα. Ο ήχος είναι ο «αρμός» που συνδέει τις εικόνες, ενώ τα ρολόγια, τα ξυπνητήρια, οι συναγερμοί και οι ήχοι από τα θραύσματα δεν θα σε αφήσουν εύκολα να επαναπαυθείς.
Φωτογραφία θέματος: ‘Ducktator’, Loukia Alavanou, Single-channel HD video installation with sound, 4:3 screen, 4’ 30”, 2012, Commissioned by the Onassis Cultural Centre, Athens. Installation view, State of Concept, Athens, 2018. Photo by Alexandra Masmanidi
Διαβάστε επίσης:
Towards New Horizons: Έκθεση της Λουκίας Αλαβάνου στην State of Concept
