Η έκθεση φωτογραφίας του Κωστή Αντωνιάδη «Φωτογραφίες, Αλήθειες και ψέματα 1985-2018», που συνδιοργανώνεται από το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης και το Μουσείο Μπενάκη στο πλαίσιο της PhotoΒiennale 2018 / 23ης Διεθνούς Φωτογραφικής Συνάντησης, εγκαινιάζεται την Παρασκευή 14 Σεπτεμβρίου 2018 στις 20:30 στο Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης του ΜΙΕΤ.
H έκθεση Φωτογραφίες, Αλήθειες και ψέματα 1985-2018 αναπτύσσεται σε οκτώ θεματικές ενότητες οι οποίες πραγματοποιήθηκαν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους από το 1985 έως το 2018. Θραύσματα εικόνων της πόλης, εικονικές προτομές ηρώων, μυστικές συλλογές και υποθετικά ντοκουμέντα διερευνούν τη σχέση της φωτογραφίας με τη μνήμη, την πραγματικότητα και το φανταστικό. Ο Κωστής Αντωνιάδης, προσκαλώντας συστηματικά ετερόκλητα στοιχεία και μορφές σε νέους συσχετισμούς, αναδεικνύει την ιδιότητα της φωτογραφίας να ελίσσεται ανάμεσα σε χρήσεις και νοήματα.
Φθαρμένες εικόνες προσώπων και σωμάτων συνθέτουν το νήμα των αφηγήσεών του. Τη δεκαετία του 80, εμφανίζονται αρχικά σε διαφημιστικά ταμπλό και στους τοίχους ερειπωμένων κατοικιών της Αθήνας ενώ λίγα χρόνια αργότερα αναδύονται μέσα από γυάλινες φωτογραφικές πλάκες του 19ου αιώνα και ξεθωριασμένες σελίδες σημειωμάτων.
Το 2013, ανανεώνοντας τα φωτογραφικά υλικά και τις μεθόδους επεξεργασίας τους υιοθετεί νέες προσεγγίσεις: Πρόσωπα τυπωμένα σε αιωρούμενες διαφάνειες συσχετίζονται με ήρωες ή ηρωίδες της αρχαίας τραγωδίας, της όπερας και του θεάτρου ενώ σε άλλη ενότητα, τεμαχισμένα αντρικά και γυναικεία σώματα συνθέτουν νέες μορφές.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η πιο πρόσφατη εργασία που παρουσιάζεται στην έκθεση αποτελεί συνέχεια των ερωτημάτων που έχουν τεθεί και παλαιότερα από τον Κωστή Αντωνιάδη για τη σχέση της πραγματικότητας με την απεικόνισή της. Υιοθετώντας τη μορφή φωτογραφικού δοκιμίου ακολουθεί τις μεταλλάξεις που υφίστανται φωτογραφικά ντοκουμέντα της πορείας των προσφύγων μέχρι την ενσωμάτωσή τους σε μουσειακούς χώρους, καλώντας μας να αναρωτηθούμε τι απομένει εντέλει σε αυτά από την πραγματική ιστορία που αναπαριστούν.
Ιδιαίτερη θέση στο έργο του Αντωνιάδη κατέχουν φωτογραφίες του οικογενειακού του λευκώματος, το οποίο ο ίδιος ανασυνθέτει σε μια συνεχώς εξελισσόμενη εγκατάσταση με πόζες ανοίκειες – στιγμιότυπα στα οποία ο καλλιτέχνης διεισδύει ψηφιακά ή σκηνές στις οποίες φαντάσματα της οικογένειας εμφανίζονται σε ύφος πνευματιστικής φωτογραφίας του 19ου αιώνα.
Κάθε θεματική ενότητα αποτελεί μια σύντομη ως επί το πλείστον σπουδή πάνω στη υλική φθορά και τη μνήμη, την αλήθεια και το ψέμα – έννοιες που ο Κωστής Αντωνιάδης φαίνεται να δοκιμάζει στο σώμα της φωτογραφίας με την προειδοποίηση (ή ομολογία) πως στις φωτογραφίες του «οποιαδήποτε ομοιότητα με την πραγματικότητα ή άλλες εικόνες είναι αναπόφευκτη».
Θεματικές ενότητες
Αφίσες (1985-1986) | Τοιχογραφίες (1989)
Στην πρώτη ενότητα της έκθεσης με τίτλο Αφίσες (1985-1986) οι εικόνες των διαφημιστικών ταμπλό της Αθήνας αντικαθίστανται με πρόσωπα και σκηνές της καθημερινότητας. Πόσο διαφορετικά μοιάζουν αυτά τα πρόσωπα όταν παίρνουν τη θέση των εξιδανικευμένων προσώπων της διαφήμισης και πόσο αλλάζει η εικόνα της πόλης με την παρουσία τους στους δρόμους και τις γειτονιές της; Οι απεικονίσεις προσώπων και σκηνών της μυθολογίας ή της καθημερινής ζωής στους τοίχους ρωμαϊκών επαύλεων αποτέλεσε το σημείο εκκίνησης της σειράς Τοιχογραφίες (1989).
Σε αυτή την ενότητα ο Κωστής Αντωνιάδης εισάγει για πρώτη φορά τη σκηνοθεσία της πόζας των μοντέλων, όπου τα πρόσωπα στέκονται ή χειρονομούν απηχώντας αναγνωρίσιμες σκηνές από τη ζωγραφική και τη γλυπτική. Το εννοιολογικό υπόβαθρο της τοιχογραφίας αποδίδει εδώ μια ιδιαίτερη αύρα στην ταπεινή όψη των προσώπων που εικονίζονται στους τοίχους ερειπωμένων κατοικιών της Αθήνας. Στην πρώιμη αυτή διαδικασία ένθεσης των φωτογραφιών, ο Κωστής Αντωνιάδης χρησιμοποίησε φωτογραφικές μηχανές μεγάλου φορμά, αυτοσχέδιες εκτυπωτικές μηχανές και φωτογραφικά υλικά, επιδιώκοντας την καλύτερη δυνατή ευκρίνεια που θα απέδιδε στις φωτογραφίες του την αληθοφάνεια του φωτογραφικού ντοκουμέντου.
Μυστικά (2012-2013) | Συλλογή (2012)
Στις ενότητες Μυστικά και Συλλογή, ο Αντωνιάδης χρησιμοποιεί πλέον την ψηφιακή τεχνολογία και επιχειρεί νέες προσεγγίσεις στη μελέτη της συνειρμικής εμβέλειας των φωτογραφικών εικόνων, σχηματίζοντας δύο φανταστικές συλλογές. Στα Μυστικά, πρόσωπα νέων αναδύονται μέσα από τις ξεθωριασμένες σελίδες, με εμφανή σημάδια φθοράς από το συχνό ξεδίπλωμα, εγείροντας ερωτήματα σχετικά με την προέλευσή τους: ποια είναι αυτά τα πρόσωπα και σε ποια ιδιωτική τελετουργία συμμετέχουν οι εικόνες τους; Στη Συλλογή, οι ενθέσεις των προσώπων γίνονται σε γυάλινες πλάκες από τις οποίες έχει αφαιρεθεί το θέμα. Το υπόβαθρο είναι κι εδώ απογυμνωμένο από κάθε πληροφορία, εκτός από τα επίκτητα ίχνη του χρόνου. Ποια εμμονή οδηγεί τη συγκρότηση μιας τέτοιας φανταστικής συλλογής; Ποια αόρατα νήματα πλέκουν εδώ αφηγήσεις ανάμεσα σε πρόσωπα, αρχεία και εποχές;
Ήρωες και Ηρωίδες (2012-2013)
Στη σειρά Ήρωες και Ηρωίδες, μετωπικά φωτογραφημένα πρόσωπα συσχετίζονται με πρωταγωνιστές από κλασικές τραγωδίες, όπερες και θεατρικά έργα. Αποσπάσματα των έργων, στην πρωτότυπη συνήθως γλώσσα, σχηματίζουν ένα κειμενικό βάθρο που στηρίζει την εικονική «προτομή», επιβεβαιώνοντας τη βαρύτητα της δημόσιας γλυπτικής (και του λόγου) για τη συλλογική μνήμη. Η ουδέτερη έκφραση, οι γυμνωμένοι ώμοι και το καλοσχηματισμένο πρόσωπο συναντούν τον Οθέλλο του Σαίξπηρ ή την Ελένη από τις Τρωάδες του Ευριπίδη, συγκροτώντας ένα αρχετυπικό, παράδοξο star-system. Αλλάζει η αύρα μιας μορφής όταν συνδεθεί με ένα επικό όνομα; Πού σταματούν οι δυνατότητες της φωτογραφίας να αναμιγνύει το πραγματικό με το επινοημένο;
Fragments (2014)
Η ενότητα Fragments εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο φωτογραφικών έργων με τα οποία από το 1985 ο Κωστής Αντωνιάδης διερευνά συστηματικά την εικονογραφική φύση της φωτογραφίας. Στην ενότητα αυτή, τεμαχισμένα ανδρικά και γυναικεία σώματα, ενσωματωμένα σε ξύλινο υπόστρωμα, συμπλέκονται και αυτονομούνται ως εικόνες προτείνοντας νέες αφηγήσεις. Στο The Drop (2014), η απεικόνιση του συμπλέγματος αρσενικού-θηλυκού προεκτείνεται σε ένα βίντεο διάρκειας 4΄ 50΄΄. Με εικονογραφική αναφορά στην απεικόνιση της Μέδουσας, ένα ανδρικό και ένα γυναικείο πρόσωπο εμφανίζονται, μεταμορφώνονται και χάνονται σε μια συνεχή εναλλαγή, στην επιφάνεια μιας πέτρας βυθισμένης στο νερό.
Αλήθειες και Ψέματα (1991-2013)
Ιδιαίτερη θέση στο έργο του Κωστή Αντωνιάδη έχει η εγκατάσταση Αλήθειες και Ψέματα (1991-2013). Πρόκειται για ένα έργο το οποίο συγκροτήθηκε σε διάστημα είκοσι περίπου χρόνων από τρεις ενότητες που όλες αφορούν την οικογενειακή φωτογραφία.
Στην πρώτη ενότητα, τις Μαύρες Φωτογραφίες (1991), ο Αντωνιάδης αντέγραψε και μεγέθυνε φωτογραφίες της στενής και ευρύτερης οικογένειας χωρίς καθόλου επεμβάσεις. Επέλεξε όμως πόζες ελαττωματικές, σφιγμένες, αλλόκοτες, που δεν επικύρωναν το προκατασκευασμένο σενάριο οικογενειακής ευτυχίας και κοινωνικής αφομοίωσης.
Στην ενότητα Τετράδια (1995), προχωρά ένα βήμα πιο πέρα διεισδύοντας ψηφιακά στις οικογενειακές αναμνήσεις: στέκει αντίκρυ από τους γονείς του ενώ ποζάρουν, αγκαλιάζει τη μητέρα του από τη μέση, παρακολουθεί τον εαυτό του και τον αδελφό του να παίζουν.
Στο πιο πρόσφατο μέρος (2012), οικογενειακά φαντάσματα –σε ύφος πνευματιστικής φωτογραφίας του 19ου αιώνα– έρχονται να ταράξουν τη γαλήνη του. Αλλού, σε μια εξίσου εμφατική προσφυγή στο φανταστικό, εικονίζει τον εαυτό του να ίπταται, ή μια θάλασσα να αψηφά προκλητικά τη βαρύτητα. Στην εγκατάσταση της σειράς αυτής, ο Αντωνιάδης συνταιριάζει αναμνήσεις, ψηφιακές ωριμάνσεις και ανοιχτές υπερβολές. Το πέπλο μυστηρίου που πλανάται εδώ επιτρέπει να αναλογιστεί κανείς το δαιδαλώδες μονοπάτι που χωρίζει, στις φωτογραφίες (και στις οικογένειες), τις αλήθειες από τα ψέματα.
Μετά τη δεκαετία του ’90 ακολούθησε μια περίοδος στην οποία η σχέση του Κωστή Αντωνιάδη με τη φωτογραφία βασίστηκε κυρίως στην επιμέλεια εκθέσεων και τη συγγραφή –αποστασιοποίηση που απέκτησε και ενεργητική μορφή: τραβούσε φωτογραφίες χωρίς να εμφανίζει τα φιλμ, ελπίζοντας ότι μια μελλοντική θέασή τους θα αποδεικνυόταν ελεύθερη συμφραζομένων, όπως όταν ανασύρει κανείς εικονικές αναμνήσεις από αρχεία αγνώστων. Από αυτή τη μικρή συλλογή ασπρόμαυρων φιλμ γεννήθηκε η εγκατάσταση με τίτλο Κενό Μνήμης (1981-2001).
Μεταλλάξεις (2017-2018)
Η πιο πρόσφατη εργασία, που παρουσιάζεται στην έκθεση με τίτλο Μεταλλάξεις, αποτελεί προέκταση των ερωτήσεων που έχουν τεθεί και παλαιότερα από τον Κωστή Αντωνιάδη για τη σχέση της πραγματικότητας με την απεικόνισή της. Εδώ, υιοθετώντας τη μορφή φωτογραφικού δοκιμίου, ακολουθεί τις μεταλλάξεις που υφίσταται η απεικόνιση της πορείας των προσφύγων: από φωτογραφικό ντοκουμέντο στα μέσα επικοινωνίας μέχρι την ενσωμάτωσή της σε έργα τέχνης στους μουσειακούς χώρους. Ως αντικείμενα-ευρήματα αυτής της πορείας χρησιμοποιεί σανίδες πάνω στις οποίες είναι αποτυπωμένα πρόσωπα προσφύγων. Περιγράφοντας με σχολαστική επιμέλεια τη συλλογή, τον καθαρισμό, την μελέτη και την παρουσίασή τους ως πολύτιμων πλέον αντικειμένων τέχνης, μας καλεί να αναρωτηθούμε τι απομένει εντέλει σε αυτά από την πραγματική ιστορία που αναπαριστούν.
Βιογραφικό
Ο Κωστής Αντωνιάδης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1949. Σπούδασε Φυσική στο ΑΠΘ και φωτογραφία στο Institut Français de la Photographie στο Παρίσι. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Φωτογραφικού Κέντρου Αθηνών (1979). Από το 1985 έως το 2018 είχε θέση καθηγητή στο Τμήμα Φωτογραφίας και Οπτικοακουστικών Τεχνών στo ΤΕΙ Αθήνας. Διετέλεσε διευθυντής του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης από το 2003 έως το 2005. Θεωρητικά και κριτικά κείμενά του για τη φωτογραφία δημοσιεύονται από το 1979 σε εικαστικά και φωτογραφικά περιοδικά.
Έχει οργανώσει και επιμεληθεί πολυάριθμες εκθέσεις φωτογραφίας ελλήνων και ξένων φωτογράφων για λογαριασμό του Φωτογραφικού Κέντρου, του Διεθνή Μήνα Φωτογραφίας, του Γαλλικού Ινστιτούτου και του Φωτογραφικού Αρχείου του Μουσείου Μπενάκη στην Αθήνα. Έχει επίσης πραγματοποιήσει πολλές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό ενώ έργα του βρίσκονται σε ιδιωτικές και εθνικές συλλογές.
Κεντρική φωτογραφία άρθρου: ©Κωστής Αντωνιάδης – Μεταλλάξεις IX, 2018
Διαβάστε επίσης:
Η PhotoBiennale 2018 συναντά ξανά το κοινό της στη Θεσσαλονίκη
