4 βιβλία με θέμα την αποικιοκρατία που αξίζει να διαβάσετε

Η αδηφάγος αποικιοκρατική πολιτική των παραδοσιακών μεγάλων δυνάμεων όπως για παράδειγμα, της Ισπανίας, της Γαλλίας και της Βρετανίας ενδυνάμωσε την παρουσία των χωρών αυτών στο παγκόσμιο στερέωμα και εδραίωσε δίχως αμφιβολία την ηγεμονία τους.

Ωστόσο, δημιούργησε παράλληλα και αναπόφευκτα μία πραγματικότητα που θύμιζε πυριτιδαποθήκη καθώς η παρουσία των μεγάλων δυνάμεων σε χώρες όπως η Ινδία, η Ινδονησία, η Γαλλική Πολυνησία, η Χαβάη δεν έγινε ποτέ με τη σύμφωνη γνώμη του γηγενούς πληθυσμού. Η στρατηγική των κυβερνώντων να επιβάλλουν με βία και αυταρχισμό τις πολιτικές τους, προκαλούσε αντιδράσεις από τους εξουσιαζόμενους λαούς, οι οποίοι απεχθάνονταν φυσικά την παρουσία τους και επιθυμούσαν το τέλος της καταπίεσης από τον ξένο ζυγό.

Οι λογοτέχνες δεν θα μπορούσαν να μην λάβουν το λόγο σε αυτή την αλλόκοτη και απαράδεκτη συγκυρία, καθώς έγιναν οι ίδιοι κοινωνοί των πολλαπλών αντιδράσεων των ανθρώπων και με τη γραφή τους ουσιαστικά επέκριναν με καυστικό τρόπο τις απαράδεκτες μεθόδους καταστρατήγησης των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της αλαζονείας της εξουσίας των συμπατριωτών τους.

Παρουσιάζονται εδώ βιβλία στα οποία οι συγγραφείς με τα ταξίδια τους απέκτησαν ίδια άποψη και έτσι υφαίνουν ιστορίες που, με καίριο και ευθύ τρόπο, βάλλουν κατά των πολιτικών αυτών.

Σόμερσετ Μωμ, Χονολουλού και άλλα διηγήματα, Εκδόσεις Άγρα

Ο Maugham στα διηγήματά του μας ταξιδεύει στο χρόνο της βρετανικής αυτοκρατορίας, η οποία βρίσκεται στα πρόθυρα διάλυσης, σε μία διαδικασία αποδόμησης, σαν ένα λαμπερό αστέρι που ολοένα και χάνει την λάμψη του. Αυτό υπονοείται από την αφήγησή του, από τον τόνο που χρησιμοποιεί και καταφέρνει να μας μεταφέρει την δραματική ατμόσφαιρα, τον συναισθηματικό ξεπεσμό των πρωταγωνιστών και την αφαίμαξη που πραγματοποιείται.

Άνθρωποι που αλληλοσπαράζονται, σχέσεις που φθίνουν, αντιζηλίες και συγκρούσεις, πισώπλατα «μαχαιρώματα», ψυχές χαμένες σε χώρες μακρινές, χαρακτήρες στον προθάλαμο νευρικής κρίσης, όλα αυτά συνθέτουν ένα σκηνικό πτώσης για την άλλοτε κραταιά αυτοκρατορία και τους ανθρώπους που την απαρτίζουν. Τα πλούτη και η ευγένεια, οι καλοί τρόποι έχουν πλέον δώσει την θέση τους σε αλληλοσπαραγμούς για την κατάληψη μίας θέσης στον διοικητικό θώκο και σε εικόνες βίας και δεσποτισμού απέναντι στους ιθαγενείς κατοίκους, οι οποίοι βιώνουν όσο ποτέ την σκληρότητα και την αυταρχικότητα των κατακτητών τους.

Ε. Μ. Φόρστερ, Το πέρασμα στην Ινδία, Εκδόσεις Μεταίχμιο

Γραμμένο το 1924, το βιβλίο του Φόρστερ, που μεταφέρθηκε πολύ επιτυχημένα στον κινηματογράφο το 1984, αναφέρεται στη συγκρουσιακή σχέση ανάμεσα σε Βρετανούς και Ινδούς στην Ινδία των αρχών του προηγούμενου αιώνα.

Αφορμή για την ανάδειξη των μακροχρόνιων προβλημάτων στη συνύπαρξη των δύο κοινοτήτων ένα οδυνηρό γεγονός, ένα ολέθριο σκάνδαλο με πρωταγωνιστή τον δόκτορα Αζίζ που συγκλονίζει την κοινωνία και εγείρει ερωτήματα και προβληματισμό. Βρισκόμαστε στην εποχή που η έπαρση και η αλαζονική συμπεριφορά των Βρετανών σε βάρος των Ινδών υπηκόων καθίσταται άκρως επικίνδυνη. Οι Βρετανοί αντιμετωπίζουν τους Ινδούς ως υποτελείς και τους συμπεριφέρονται απαξιωτικά.  Υπό αυτές τις συνθήκες και ενώ η πολιτική κατάσταση και η συμβίωση βαδίζουν σε τεντωμένο σχοινί, έρχεται το επεισόδιο της υποψίας απόπειρας βιασμού να ανάψει τη φλόγα και να προκαλέσει αλυσιδωτές “εκρήξεις” ανεξέλεγκτων διαστάσεων. Σε μία επίσκεψη στα σπήλαια Μαραμπάρ, η Βρετανή Αντέλα κατηγορεί τον συνοδό της Ινδό δικαστή Αζίζ για απόπειρα βιασμού εις βάρος της.

Ο Φόρστερ ντύνει την ιστορία του με το μανδύα της αβεβαιότητας σε μία χώρα όπου όλα κρέμονται από μία κλωστή και το ερώτημα που προκύπτει είναι κατά πόσο οι αθώοι καθίστανται ένοχοι και οι ένοχοι αθώοι.

Τζόζεφ Κόνραντ, Η καρδιά του σκότους, Εκδόσεις Ερατώ

Ο Κόνραντ σε αυτό το προφητικό βιβλίο πραγματεύεται την αγριότητα που επέδειξαν οι Βέλγοι στο Κονγκό στην προσπάθειά τους να εκπολιτίσουν τους άγριους ιθαγενείς. Παρουσιάζει με γλαφυρό και σκληρό τρόπο την αδυσώπητη μανία του κακού που αντέχει και που θερίζει θύελλες σε έναν κόσμο αδικίας και βιαιότητας. Στα πολλά ταξίδια του ο Κόνραντ ήρθε σε επαφή με την άθλια αυτή πραγματικότητα, βίωσε καταστάσεις και δεν διστάζει να καταγγείλει τις απάνθρωπες πολιτικές αυτές μέσω της γραφής του σε μία απέλπιδα προσπάθεια να ξυπνήσει τις συνειδήσεις των συμπατριωτών του και να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για τα όσα λάμβαναν χώρα ενώπιον της διεθνούς κοινότητας.

Πάντα με πυξίδα και όπλο τη γραφή του, ο Κόνραντ εισέρχεται στα άδυτα της ανθρώπινης ύπαρξης και με στοχαστική διάθεση επιχειρεί να αναλύσει ποια είναι τα κίνητρα που οδηγούν τον άνθρωπο σε αποτρόπαιες πράξεις. Το βιβλίο αυτό του Κόνραντ αποτέλεσε την έμπνευση και τη βάση πάνω στην οποία στήθηκε η ιστορία της ταινίας του Φράνσις Φορντ Κόπολα “Αποκάλυψη τώρα”, ένα κινηματογραφικό έργο που άφησε εποχή.

Multatuli, Μαξ Χάβελααρ ή Οι δημοπρασίες καφέ της Ολλανδικής Εμπορικής Εταιρείας, Εκδόσεις Αιώρα

Η ιστορία του Μαξ Χάβελααρ δεν είναι ένα βιβλίο που αφορά στο χτες, είναι ένα βιβλίο επίκαιρο και σύγχρονο και ας γράφτηκε το 1860. Και αυτό συμβαίνει διότι βάλλει κατά του συστήματος απόδοσης δικαιοσύνης που μας αφορά και σήμερα, μόνο που στην περίπτωση του Χάβελααρ κινείται σε άλλο επίπεδο λόγω των γεγονότων εκείνης της εποχής. Βρισκόμαστε στα μέσα του 19ου αιώνα σε μία ολλανδική αποικία, την Ιάβα όπου όλα μυρίζουν διαφθορά, αυθαιρεσία και εκμετάλλευση των κατοίκων από τους εξουσιαστές Ολλανδούς.

Ο Χάβελααρ, δημόσιος υπάλληλος που αναλαμβάνει τα καθήκοντά του στη νέα του θέση έρχεται αντιμέτωπος με έναν ολόκληρο κόσμο σήψης, ο οποίος τον πνίγει και με την ηθική του εγρήγορση να τον ωθεί δεν μπορεί παρά να καταγγείλει την καταπίεση και την αδικία που προκύπτει από την αποικιακή διοίκηση. Βρίσκεται μόνος αλλά γενναίος ενάντια σε ένα παντοδύναμο σύστημα που καταδυναστεύει τους ντόπιους και επιδεικνύει αυταρχική πολιτική και τη βάναυση συμπεριφορά έναντι στους Γιαβανέζους. Ο Χάβελααρ δεν είναι παρά ο άλλος εαυτός του συγγραφέα με το ψευδώνυμο Multatuli, πραγματικό όνομα Eduard Douwes Dekker, ο οποίος έζησε από κοντά τα γεγονότα αυτά όντας ο ίδιος δημόσιος υπάλληλος.