Η Θεά, ο διάβολος, η κούκλα – παιχνίδι, το φετίχ, το νυμφίδιο ή το υπέροχο πλάσμα των ονείρων τους… οι γυναίκες ήταν συχνά το κεντρικό θέμα των σουρεαλιστικών ανδρικών φαντασιώσεων. Ωστόσο, μόνο με την ιδιότητα της συντρόφου ή του μοντέλου ή της μούσας μπορούσαν να εισχωρήσουν με ευκολία στους καλλιτεχνικούς σουρεαλιστικούς κύκλους. Σήμερα, εξετάζοντας ξανά τον σουρεαλισμό γίνεται φανερό πως η συμμετοχή γυναικών καλλιτεχνών στο κίνημα ήταν πολύ μεγαλύτερη από αυτή που είναι ευρέως γνωστή ή αναφέρεται στα βιβλία.
Η Αίθουσα Τέχνης Σιρν της Φραγκφούρτης αναδεικνύει για πρώτη φορά τη γυναικεία συμβολή στον σουρεαλισμό μέσα από μία μεγάλη θεματική έκθεση, με τίτλο «Φανταστικές Γυναίκες: Σουρεαλιστικοί Κόσμοι από τη Meret Oppenheim στη Frida Kahlo». Το ασυνείδητο, τα όνειρα, το τυχαίο, το παράδοξο, οι μύθοι, οι μεταμορφώσεις, η λογοτεχνία και τα σύγχρονα πολιτικά γεγονότα, καθώς και τα υλικά πειράματα ή η στατική φωτογραφία που αποτελούν μερικά από τα πιο οικεία θέματα του σουρεαλισμού, είναι μερικά από τα συστατικά των έργων των γυναικών που παρουσιάζει η έκθεση. Όμως, οι γυναίκες καλλιτέχνες διέφεραν από τους άντρες συναδέλφους τους κυρίως λόγω της αντίστροφης οπτικής τους γωνίας: αμφισβητούσαν την ίδια τους την αντανάκλαση ή έπαιζαν διαφορετικούς ρόλους αναζητώντας ένα νέο μοντέλο γυναικείας και καλλιτεχνικής ταυτότητας.
«Μέχρι σήμερα τα ονόματα και τα έργα του τεράστιου αριθμού των σημαντικών γυναικών καλλιτεχνών σε όλο τον κόσμο λείπουν από πολλές βιβλιογραφικές παρουσιάσεις, επιστημονικά συγγράμματα, εκθέσεις και έρευνες σχετικά με το σουρεαλισμό», γράφει η επιμελήτρια της έκθεσης, Ingrid Pfeiffer, στον κατάλογο που συνοδεύει την έκθεση, και συνεχίζει: «Οι λόγοι γι’ αυτό είναι πολλοί, συμπεριλαμβανομένης της ατελείωτης επανάληψης ξεπερασμένων συγγραμμάτων παρά τις πρόσφατες έρευνες – ένα πρόβλημα που αφορά την ιστορία της τέχνης γενικότερα».
Πολλές από τις καλλιτέχνιδες της έκθεσης έχουν συνδεθεί φιλικά -είτε μέσα μέσα από εκθέσεις είτε από δημοσιεύσεις- με τον Αντρέ Μπρετόν, έναν από τους πρωτεργάτες του σουρεαλιστικού κινήματος και τον εμπνευστή του μανιφέστου του υπερρεαλισμού. Το 1944, ο Μπρετόν έγραψε: «Είναι καιρός οι ιδέες των γυναικών να επικρατήσουν στις ιδέες των ανδρών, καθώς αυτές πλέον έχουν πτωχεύσει». Η έκθεση αναδεικνύει και την αποσιωποιημένη οικονομική στήριξη αυτών των γυναικών προς τον Μπρετόν, ενώ παράλληλα εξετάζει το δίκτυο φιλίας τους που επεκτείνεται από την Ευρώπη και τις Η.Π.Α μέχρι το Μεξικό.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
«Σε γενικές γραμμές, το σουρεαλιστικό κίνημα εμφανίζεται με πολλούς τρόπους ως αποφασιστικά θηλυκό, αφού απέρριψε όλες τις παραδοσιακά αρσενικές, πατριαρχικές και ιμπεριαλιστικές δομές. Παρόλο αυτά και ενώ έζησαν με μεγάλη ελευθερία για την εποχή τους, οι σουρεαλίστριες έπρεπε να αντιμετωπίσουν διάφορες σεξιστικές συμπεριφορές. Πότε όμως δεν εφησυχάστηκαν στον απλό ρόλο της μούσας», σημειώνει η Pfeiffer.
Με 260 εντυπωσιακούς πίνακες, έργα σε χαρτί, γλυπτά, φωτογραφίες και ταινίες από 34 διεθνείς καλλιτέχνες, η έκθεση «Φανταστικές Γυναίκες: Σουρεαλιστικοί Κόσμοι από τη Meret Oppenheim στη Frida Kahlo» φιλοδοξεί να δώσει σε όλες αυτές τις γυναίκες την θέση που τους αξίζει στο σουρεαλιστικό κίνημα. Εκτός από διάσημα ονόματα όπως οι Louise Bourgeois, Frida Kahlo και Meret Oppenheim, οι επισκέπτες θα μπορούν να ανακαλύψουν αμέτρητες άγνωστες αλλά συναρπαστικές γυναίκες καλλιτέχνες που μεγαλούργησαν, όπως η Alice Rahon και η Kay Sage.
Η έκθεση πραγματοποιείται στην Αίθουσα Τέχνης Σιρν της Φραγκφούρτης (Römerberg, 60311 Frankfurt am Main, Γερμανία) , από τις 13 Φεβρουαρίου του 2020 έως τις 24 Μαΐου του 2020.
Κεντρική φωτογραφία θέματος: Leonora Carrington, Autoportrait, à l’auberge du Cheval d’Aube, 1937/38, oil on canvas, The Metropolitan Museum of Art, New York © VG Bild-Kunst, Bonn 2020
