Την απόφαση να ανεβάσει το Ινστιτούτο Πειραματικών Τεχνών τη Μεταμόρφωση του Φραντς Κάφκα σε θεατρική παράσταση, την πήραμε μαζί με τον Τάσο Σαγρή ταξιδεύοντας στην Ινδονησία. Για κάποιους μήνες ζούσαμε στο Ubud, μια αρχαία πόλη στο Μπαλί, ανάμεσα σε απέραντους ορυζώνες και παλάτια- θεατρικές σκηνές, όπου η κάθε γειτονιά έχει τη δικιά της ορχήστρα gamelan και τον δικό της θίασο παραστατικών τεχνών. Η μουσική όπως και το θέατρο, ο χορός, οι μάσκες, τα κουστούμια έχουν πνευματική αξία στο Μπαλί. Μια παράσταση είναι μια γέφυρα μεταξύ του κόσμου των θνητών και των πνευμάτων. Σε κάθε θρησκευτική τελετή υπάρχει ένας έπος που διαδραματίζεται μέσω του χορού, του θεάτρου και της μουσικής. Δεν υπάρχουν ιερείς, υπάρχουν μόνο απλοί καθημερινοί άνθρωποι, άντρες και γυναίκες με πολύχρονη εκπαίδευση ηθοποιού, μουσικού, χορευτή. Είναι εντυπωσιακή η ταχύτητα και η τρομερή δεξιοτεχνία που χρειάζεται να κατέχουν οι δρώντες, για να μπορέσουν να εκτελέσουν κάθε παράσταση.
Το Θέατρο και η τελετουργία δεν διαχωρίζονται στο Μπαλί. Δηλαδή, το θέατρο είναι μια τελετουργική πράξη και η θρησκευτική τελετουργία είναι μια θεατρική πράξη. Η δυτική έννοια των παραστατικών τεχνών δεν αρκεί για να περιγράψει το είδος των παραστάσεων που αποτελούν το μπαλινέζικο θέατρο. Το θέατρο είναι μια μορφή μαγείας. Οι ημίθεοι, οι δαίμονες, οι ιέρειες του μπαλινέζικου θεάτρου είναι κομμάτι αυτού του πολιτιστικού τόπου.
Οι Μπαλινέζοι συντονίζουν το τελετουργικό τους θέατρο με την αντιληπτή υποκείμενη δυναμική της κοσμικής τάξης, της φύσης και των ανθρώπινων κρίσεων. Για αυτό τον λόγο, όλες οι πολιτιστικές εκδηλώσεις γίνονται σε θρησκευτικούς ναούς και σε αρχαία παλάτια. Οι ηθοποιοί, οι χορευτές, οι μουσικοί γίνονται δοχεία άντλησης μια υπερφυσικής δύναμης, αυτής της ενθέωσης. Το κοινό είναι ένα ολόκληρο πλήθος. Περισσότερο από παθητικούς αποδέκτες, το ζωντανό κοινό και το υπερφυσικό στοιχείο είναι ενεργά συστατικά του θεάτρου. Το θέατρο που υπηρετεί ο Τάσος Σαγρής και το Ινστιτούτο Πειραματικών Τεχνών, αν και αφορά σύγχρονα θέματα, αντλεί πολλά στοιχεία από αυτή την πανάρχαια λογική της ιερής πράξης· μια θεατρική πράξη που σκοπό έχει να θεραπεύσει την κοινότητα.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Έχω την αίσθηση πως ο Φραντς Κάφκα θα λάτρευε το μπαλινέζικο Θέατρο. Θα μπορούσε να διακρίνει τον πόθο για μια ζωή πέρα από αυτόν τον κόσμο που ζούμε τώρα. Γιατί η Μεταμόρφωση είναι ένα ταξίδι με άγνωστο προορισμό, μια αναπάντεχη εσωτερική έκρηξη, μια απελπισμένη προσπάθεια να αποδράσουμε με τον πιο βίαιο τρόπο από το παρόν αυτής της κοινωνίας.
Η πολυπλοκότητα της ζωής, μας τρομάζει μερικές φορές. Δεν έχουμε μάθει να αντιμετωπίζουμε τις μεταξύ μας δυσκολίες με αγάπη και συμπόνια. Η κυρίαρχη τάση είναι ο ανταγωνισμός, η ιδιώτευση, η μοναξιά, ο φόβος απέναντι σε καθετί ξένο. Οι σχέσεις μας είναι αλλοιωμένες από την πραγματικότητα. Αλλά πώς ορίζεται τελικά η κανονικότητα; Και ποια διέξοδος υπάρχει για αυτούς που δεν μπορούν να προσαρμοστούν στους ρυθμούς της εργασίας, στους νόμους της αγοράς, στον κανόνα του κέρδους; Και όταν κάποιοι επιλέξουν συνειδητά ή μη να μεταμορφωθούν σε ένα τέρας ή ένα ευγενέστατο ον, πώς θα διαχειριστεί η υπόλοιπη κοινωνία τη μεταμόρφωσή τους;
Στη παράσταση, η Μεταμόρφωση είναι μια διαδικασία επίπονη, σαν ένα σαμανικό ταξίδι.
Στη Μεταμόρφωση του Φραντς Κάφκα διακυβεύεται άμεσα το μέλλον μιας ανθρώπινης ύπαρξης, κατά την οποία το σώμα, το δέρμα, τα κόκαλα εγκαταλείπουν τη συνομιλία με τον νου και επιχειρούν αυθόρμητα να απορρίψουν κάθε κυρίαρχη λογική, κάθε κληρονομικό χάρισμα ευημερίας και ηρεμίας. Χαρτογραφεί την εσωτερική πραγματικότητα του σύγχρονου ανθρώπου και του Κόσμου.
Μόνο η Μεταμόρφωση ξαναδίνει στον άνθρωπο την αρχική του φύση, αυτή την αρχέγονη φύση των πραγμάτων. Τότε μόνο μπορούμε να παίξουμε σημαντικό ρόλο στις ζωές μας και στις ζωές των αγαπημένων μας ανθρώπων. Να μεταμορφωθούμε σε αυτό το ονειρικό πλάσμα, σε αυτό το άγριο ζώο, σε αυτή την ισχυρή μάγισσα, σε αυτή τη γυναίκα που κατέχει μια μαγική αυτοπεποίθηση και αυτοκυριαρχία, σε αυτόν τον άνθρωπο που φροντίζει το σώμα των αρρώστων σαν δικό του σώμα. Για να μπορέσουμε να εκδιώξουμε τη θλίψη των κοινωνικών συμβιβασμών ή την τρέλα της εποχής μας, χρειάζεται να φτύσουμε το δηλητήριο των παγιωμένων μας αρχών, να περάσουμε στην αντίπερα όχθη του εαυτού μας και να παρατηρήσουμε τη ζωή μας.
Η Μεταμόρφωση έχει ιδιαίτερη σημασία στην εποχή μας, καθώς ο πλανήτης μας και οι καρδιές μας καταστρέφονται με ραγδαίους ρυθμούς από την αισχροκέρδεια και την ανθρώπινη ασυδοσία. Είναι απαραίτητο να βαδίσουμε με αρμονία επάνω στη Γη, στον κόσμο τούτο. Είναι απαραίτητο να ζήσουμε εναρμονισμένα με κάθε άλλη ύπαρξη και να βιώνουμε χαρά και όχι πόνο, να εξυμνούμε την ομορφιά της ζωής και όχι να σπαράζουμε καθημερινώς από τις τραγωδίες της ανθρώπινης ύπαρξης που ξεσπάνε σε κάθε γωνία του πλανήτη. Υπάρχει μια άμεση ανάγκη για αμοιβαία κατανόηση και ενσυναίσθηση του πόνου των συνανθρώπων μας. Σκοπός του Τάσου Σαγρή είναι αυτή η κατανόηση να γίνει μια συλλογική διαδικασία μέσα από το βίωμα της παράστασης.
Ο Κάφκα ήταν αρκετά επηρεασμένος από τη σκέψη των αναρχικών της εποχής του, του Μπακούνιν, του Κροπότκιν και του Γκουστάβ Λαντάουερ. Δεν έγραψε απλά για να περιγράψει ένα κόσμο που δεν του αρέσει, δεν έγραψε μόνο για να μας αποκαλύψει τους μυστικούς μηχανισμούς πειθαρχίας και τιμωρίας της κοινωνίας. Η λογοτεχνία για τον Κάφκα ήταν μια πράξη αντίστασης, προσπαθώντας να βρει μια διαφυγή, μια έξοδο κινδύνου για όλους μας. Ο Φραντς Κάφκα είχε μεταμορφωθεί σε συγγραφέα που μελετούσε τον παραλογισμό των συστημάτων κυριαρχίας και σήμερα θα μεταμορφωνόταν και πάλι σε αυτόν τον άνθρωπο που παρατηρεί το παράλογο της εξουσίας και το αδιέξοδο των καιρών του.
Σε αυτή τη δύσκολη εξωφρενική εποχή, η μόνη λύση είναι η συντροφικότητα και η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, για να μπορέσουμε να διακρίνουμε το δίκαιο και το άδικο. Για να μπορέσουμε να αντεπεξέλθουμε στις δυσκολίες της ζωής, πρέπει να δημιουργήσουμε γύρω μας μια ασπίδα κοινωνικής αλληλεγγύης, να καταφέρουμε να φροντίσουμε όλους όσοι μας έχουν ανάγκη.
Διαβάστε επίσης:
Μεταμόρφωση, του Φραντς Κάφκα για τρίτη χρονιά στο θέατρο Πόρτα
