Χτίζοντας την επανάσταση: Η έκθεση του ΚΜΣΤ στη Βαρκελώνη

Περιοδεία σε μεγάλα μουσεία της Ευρώπης ξεκινά η έκθεση «Χτίζοντας την Επανάσταση: Αρχιτεκτονική και Τέχνη στη Ρωσία 1915-1935» με …

πρώτο σταθμό το La Caixa Forum στη Βαρκελώνη (ισπανικός τίτλος: Construir la Revolución. Arte y arquitectura de la vanguardia rusa (1915-1935)). Η έκθεση βασίζεται σε μια παραγωγή του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και πραγματοποιείται σε συνεργασία με την Royal Academy of Arts του Λονδίνου.

Η έκθεση, που από την πρώτη στιγμή είχε προσελκύσει το ενδιαφέρον ιστορικών, επιμελητών και ευρωπαϊκών μουσείων, παρουσιάζει την ιστορία και πρόσληψη του ρωσικού αρχιτεκτονικού κονστρουκτιβισμού αλλά και τη σχέση ζωγραφικής – αρχιτεκτονικής μέσα από μια νέα εικαστική αισθητική που έχει στόχο την εφαρμογή της στην αρχιτεκτονική. 

Η έκθεση αποτελείται από φωτογραφίες κονστρουκτιβιστικών κτηρίων που παρουσιάζονται σε διάλογο με έργα καλλιτεχνών της περιόδου της ρωσικής πρωτοπορίας προερχόμενα από τη συλλογή Κωστάκη του ΚΜΣΤ. Τα σχέδια των καλλιτεχνών καταγράφουν νέες, πειραματικές αρχιτεκτονικές προτάσεις που εντάσσονται οργανικά στο αστικό τοπίο.

Η έκθεση είναι αποτέλεσμα μιας πολύ σημαντικής επιστημονικής έρευνας που έγινε από τρεις διαφορετικές πηγές: το Μουσείο Αρχιτεκτονικής της Μόσχας τεκμηρίωσε ένα πολύτιμο αρχειακό υλικό από τη συλλογή του, ο βρετανός φωτογράφος Richard Pare ταξίδεψε στην πρώην Σοβιετική Ένωση και κατέγραψε την κατάσταση των κτηρίων δημιουργώντας ένα μοναδικό αρχείο που προκαλεί προβληματισμούς γύρω από τον τρόπο με τον οποίο οφείλουμε να διαχειριζόμαστε σήμερα τα νεώτερα μνημεία και το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης τεκμηρίωσε και παρουσίασε υλικό από τη συλλογή Κωστάκη που απαρτίζεται ως επί το πλείστον από μικρά σχέδια που καταγράφουν τη σχέση της εικαστικής δημιουργίας με την αρχιτεκτονική της πρωτοπορίας. Το σύνολο της έρευνας αυτής παρουσιάστηκε για πρώτη φορά σε τρεις οργανικά συνδεδεμένες ενότητες στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης τον Μάιο του 2008 στην έκθεση «Lost Vanguard Found: Σύνθεση Αρχιτεκτονικής και Τέχνης στη Ρωσία 1915-1935».

Αναλυτικότερα ο επισκέπτης στο πρώτο μέρος της έκθεσης θα έχει την ευκαιρία να δει φωτογραφίες αρχείου με ρωσικά κτήρια κονστρουκτιβιστικής αρχιτεκτονικής των δεκαετιών 1920 – 1930. Οι φωτογραφίες προέρχονται από το Κρατικό Μουσείο Αρχιτεκτονικής της Μόσχας και είναι αντιπροσωπευτικές της δουλειάς των σημαντικότερων ρώσων και σοβιετικών αρχιτεκτόνων της περιόδου της ρωσικής πρωτοπορίας. Τα κτήρια αυτά, ορισμένα από τα οποία αναδείχθηκαν για πρώτη φορά στην Θεσσαλονίκη ως αποτέλεσμα συστηματικής έρευνας των ιστορικών του Μουσείου Αρχιτεκτονικής της Μόσχας, αποτελούν σημαντικό τμήμα της διεθνούς εξέλιξης της αρχιτεκτονικής και επηρέασαν το έργο αρχιτεκτόνων σε όλο τον κόσμο. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνονται: το γνωστό σπίτι του αρχιτέκτονα Κονσταντίν Μέλνικοφ, η κοινοβιακή κατοικία Ναρκομφιν του Μοσίζέι Γίνσμπουργκ, και το κτίριο της Ένωσης Συνεταιρισμών, το μοναδικό κτίριο που έχτισε ο Λε Κορμπιζιέ στη Μόσχα.

Στο δεύτερο μέρος της έκθεσης παρουσιάζονται σχέδια, πίνακες και μακέτες από τη συλλογή Κωστάκη του ΚΜΣΤ που καλύπτουν την περίοδο από το 1915 ως το 1932 με ιδιαίτερη έμφαση στη δεκαετία του 1920. Πρόκειται για έργα που άλλοτε είναι αμιγώς αρχιτεκτονικά, κυρίως όμως μελετούν τα όρια μεταξύ της ζωγραφικής και της αρχιτεκτονικής.

Με έμφαση στο κίνημα του κονστρουκτιβισμού, διακρίνει κανείς στα σχέδια αυτά την ανάγκη των καλλιτεχνών να προσφέρουν ιδέες και λύσεις που θα συμβάλουν ουσιαστικά στο έργο των μηχανικών και των αρχιτεκτόνων τόσο όσον αφορά τη χρήση των υλικών όσο και την διερεύνηση νέων όγκων και φόρμας με απώτερο σκοπό τη δημιουργία μιας νέας αισθητικής για τους ανθρώπους της νέας σοβιετικής κοινωνίας. Τα περισσότερα από τα έργα αυτά παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό, ταξινομημένα και τεκμηριωμένα.
Το τρίτο μέρος της έκθεσης  περιλαμβάνει φωτογραφίες του Richard Pare από την σειρά του με τίτλο “The Lost Vanguard”.

Ο Pare ταξίδευε επί μία δεκαετία στη Ρωσία και την πρώην ΕΣΣΔ και κατέγραφε με τη φωτογραφική του μηχανή στη σημερινή τους κατάσταση τα κτήρια που οι δημιουργοί τους είχαν σχεδιάσει εμπνευσμένοι από την ιδεολογία και αισθητική των πρώτων χρόνων της Οκτωβριανής Επανάστασης.
Την αρχική έκθεση στη Θεσσαλονίκη είχε συντονίσει και επιμεληθεί η διευθύντρια του ΚΜΣΤ, Μαρία Τσαντσάνογλου, σε συνεργασία με τον διευθυντή του Μουσείου Αρχιτεκτονικής της Μόσχας, Νταβίντ Σαρκισιάν και τον επιμελητή του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, Ηρακλή Παπαϊωάννου.

Στην παρούσα μορφή, εμπλουτισμένη με νέο υλικό, η έκθεση έχει την επιμέλεια της διευθύντριας της Royal Academy, Maryanne Stevens και της διευθύντριας του ΚΜΣΤ, Μαρίας Τσαντσάνογλου.
Μετά την Βαρκελώνη η έκθεση θα παρουσιαστεί στο La Caixa Forum της Μαδρίτης, στην Royal Academy of Arts του Λονδίνου, στο Μartin Gropius Bau στο Βερολίνο, ενώ υπό διαπραγμάτευση βρίσκονται και άλλοι σημαντικοί εκθεσιακοί χώροι στην Ευρώπη.

Πρόκειται για μία ακόμη διεθνή συνεργασία του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης το οποίο, στη βάση της συλλογής Κωστάκη, ετοιμάζεται το 2012-2013 για μία νέα σημαντική συμπαραγωγή με την Tate Modern του Λονδίνου και το Μουσείο Stedelijk του Άμστερνταμ.

Photo: POPOVA_SMCA: Λιουμπόφ Πoπόβα, Χωροδυναμική κατασκευή, 1921, Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη