Είναι ευτυχία, είναι ευλογία να υπάρχουν στα ελληνικά τα πολύτιμα δοκίμια του κορυφαίου αναμφίβολα Βάλτερ Μπένγιαμιν. Πρόκειται για έναν από τους πιο επιδραστικούς συγγραφείς και στοχαστές του 20ου αιώνα. Γενναίος στις απόψεις του και πρωτοπόρος, παρά το γεγονός πως προτίμησε να αυτοκτονήσει προκειμένου να μην παραδοθεί στο ναζιστικό καθεστώς, κατάφερε με τα κείμενά του να προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις περί της αισθητικής, όπως είχαν κάνει άλλωστε και διάφοροι προκάτοχοί του δοκιμιογράφοι αλλά και φιλόσοφοι όπως ο Σοπενχάουερ. Ο Μπένγιαμιν με σκωπτικό και πολλές φορές φλεγματικό ύφος παραδίδει μέσα από τις θέσεις του μαθήματα και διδαχές που καλό θα ήταν να ακολουθήσουν, αυτοί στους οποίους ο ίδιος αναφέρεται, οι άλλοι απλά ας τα έχουν στο νου τους.
Ένας περιπλανώμενος στις ιδέες φιλόσοφος της ζωής
Μέσα από τα κείμενα των 13 θέσεων που περιλαμβάνει αυτό το βιβλίο, ο αναγνώστης γνωρίζει τον Μπένγιαμιν ως μια ηγετική φυσιογνωμία στους κύκλους των γραμμάτων, αναγνωρίζει στο πρόσωπό του μία προσωπικότητα με λόγο καυστικό που δεν ντρέπεται να εκφραστεί. Για παράδειγμα αναφέρει ως προς τα βιβλία και τις πόρνες πως “σπανίως μαθαίνει ο κάτοχός τους το τέλος τους. Το ‘χουν συνήθειο να γίνονται καπνός προτού πάρουν την κάτω βόλτα”. Και λίγο παρακάτω μας λέει πως τα βιβλία και οι πόρνες σε κάνουνε άντρα. Ιδιαίτερα χειμαρρώδης και καθόλου φειδωλός, τα λέει όπως ο ίδιος πιστεύει έξω από τα δόντια. Εξάλλου, γνωρίζει πως να παίζει με τις λέξεις και αυστηρός με τον εαυτό του και μετά με τους άλλους παραθέτει όσα ο ίδιος πιστεύει ακράδαντα για τον ρόλο του κριτικού, ρόλο που και ο ίδιος άλλωστε υπηρετεί.
Ο Κώστας Κουτσουρέλης, ο οποίος άλλωστε έχει επιμεληθεί το βιβλίο αυτό όπως και άλλα πολλά που αφορούν σε διάφορες προσωπικότητες, στο τέλος του βιβλίου προσφέρει στον διψασμένο για γνώση αναγνώστη μια ιδιαίτερα διαφωτιστική ματιά στο έργο του Μπένγιαμιν μέσα από την σύγκριση και παράθεση πληροφοριών που αξίζει να διαβαστούν. Το νούμερο 13 για παράδειγμα δεν αποτελεί για τον Μπένγιαμιν μια τυχαία επιλογή, το αντίθετο μάλιστα. Πρόκειται όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο μεταφραστής για έναν αριθμό συμβολικό: “Το 13 είναι νούμερο δυσοίωνο για τον δυτικό πολιτισμό, από την Καινή Διαθήκη ως τη νορδική μυθολογία και από τον αποκρυφισμό ως τις σύγχρονες λαϊκές προλήψεις”. Να λοιπόν γιατί ο Μπένγιαμιν για έναν ακόμα λόγο αποδεικνύεται ένας λόγιος και πραγματικός διανοούμενος και όχι ένας τυχαίος συγγραφέας.
Αυτό που με προφητικό τρόπο αναφέρει για την εποχή του, και πόσο αυτό αφορά εις το πολλαπλάσιο στην δική μας εποχή, είναι το γεγονός της ίδιας της γραφής και το νόημά της, με την οποία άλλωστε ο ίδιος καταπιάστηκε και αν δεν είχε αυτοκτονήσει μέσα στις συνθήκες αυτές θα είχε να μας πει τόσα πολλά περισσότερα. “Σε μια εποχή όπου κάθε ελεεινός γραφιάς κυκλοφορεί σε εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα, είναι συστατικό της γραφής εκ των ων ουκ άνευ. Απλούστατα, όσο μικρότερη η επιτυχία ενός συγγραφέα και των έργων του, τόσο δυσκολότερα τα βρίσκει κανείς”. Στην εποχή την δική μας, των κάθε λογής συγγραφέων – ο Θεός να τους κάνει – που απλά σπαταλούν χαρτί και μελάνι αυτά που ισχυρίζεται με ζέση ο Μπένγιαμιν είναι τροφή για σκέψη και σαφώς προβληματισμό.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Ένας συγγραφέας στον δρόμο της εμπνευσμένης κριτικής
Ο Μπένγιαμιν εμμέσως πλην σαφώς αναφέρεται στην ίδια την δημιουργία, την πηγή της έμπνευσης που δεν μπορεί κανείς να παραλείψει όταν είναι αυθεντική και όχι επιτηδευμένη για να εκδοθεί απλά ένα βιβλίο. Όπως έλεγε άλλωστε και ο εμπνευσμένος και ξακουστός Πικάσο έμπνευση υπάρχει “αρκεί να σε βρει να δουλεύεις”. Είναι αυτό που μας λέει και ο Μπένγιαμιν με διαφορετικό τρόπο: “Ποτέ μη θεωρείς ένα έργο περατωμένο, αν δεν ξενύχτησες κάποτε πάνω του από τ’ απόβραδο ως το πρωί”. Ή ακόμα και το γεγονός πως η λογοτεχνία είναι μάχη, η τέχνη και η σκέψη είναι αγώνας. Είναι καθημερινός αγώνας και πάλη για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα, όχι η γραφή για την γραφή αλλά η γραφή για την ουσία που πρεσβεύει! Αυτές οι θέσεις του Μπένγιαμιν με την μορφή που έχουν αντλούν την έμπνευσή τους και την βάση τους σε παλαιότερες αρχαίες και αναγεννησιακές μορφές όπως τα αξιώματα του Λα Ροσφουκώ ή τους αφορισμούς του Ιπποκράτη, θα μας πει ο Κουτσουρέλης.
Τα δοκίμιά του είναι η αφορμή για τον ίδιο να εκφράσει και να εξωτερικεύσει τους περίπλοκους πολλές φορές συλλογισμούς του, νοήματα όμως που ο ίδιος δούλεψε πολύ για να τα καταθέσει στο χαρτί και εμείς σήμερα να τα απολαμβάνουμε ζωντανά και σπαρταριστά σαν να γράφτηκαν χτες. Έχει ως αφετηρία του σημαντικούς διανοητές των περασμένων καιρών και με την ματιά ενός αισθητιστή της εποχής του, περιδιαβαίνει σε διαφορετικά πνευματικά μονοπάτια που έχουν να κάνουν με κάθε πτυχή της ζωής, δεν είναι δηλαδή η οπτική του γωνία μονοδιάστατη ούτε και ο ίδιος αμέτοχος από ηδονικές απολαύσεις και ανήθικες προτάσεις. Όπως εύστοχα αναφέρει και ο Κουτσουρέλης σε μια αποστροφή του λόγου του “στο ημίφως της σπερματικής σκέψης του Μπένγιαμιν κυοφορούνται πράγματι και το εύρος και ο ειρμός”. Και αυτή την διαπίστωση κανείς δεν μπορεί να την αμφισβητήσει.
Αποσπάσματα του βιβλίου
Η μάζα συντρίβει την επιτυχία μόλις της φανεί σκοτεινή, χωρίς διδακτική, παραδειγματική αξία.
Μια μεγάλη πρόκληση, μια επιδέξια απόκριση, μια ευτυχής ανταλλαγή, αυτά είναι τα πραγματικά θεμέλια των μεγάλων επιτυχιών.
