Latin Noir: Η Λατινική Αμερική μέσα από το ντοκιμαντέρ του Ανδρέα Αποστολίδη

“Για να περιγράψεις μια κοινωνία, αρκεί να δεις τα εγκλήματα που διαπράττονται μέσα σε αυτή” – Claudia Pineiro, Αργεντινή συγγραφέας

Το ντοκιμαντέρ ταξιδεύει στο Μεξικό, την Κούβα, το Περού, την Χιλή και την Αργεντινή, αποκαλύπτοντας τα πολλά πρόσωπα του αστυνομικού μυθιστορήματος της Λατινικής Αμερικής, και τους λόγους για τους οποίους το Latin Noir εξελίχθηκε σε ένα από τα πιο δυναμικά λογοτεχνικά είδη παγκοσμίως. Παράλληλα προτείνει μια πρωτότυπη, εναλλακτική αφήγηση της σύγχρονης ιστορίας της Λατινικής Αμερικής μέσα από την αστυνομική της λογοτεχνία.

Την αθηναϊκή πρεμιέρα, στις 19 Ιανουαρίου στο Γαλλικό Ινστιτούτο, θα τιμήσει ο περουβιανός συγγραφέας Santiago Roncagliolo, ένας από τους πρωταγωνιστές της ταινίας, μαζί με τους Leonardo Padura, Luis Sepulveda, Paco Ignacio Taibo II και Claudia Pineiro. Μαζί με τον σκηνοθέτη Ανδρέα Αποστολίδη και τον γνωστό συγγραφέα αστυνομικών μυθιστορημάτων Πέτρο Μάρκαρη, μετά το τέλος της προβολής θα συνομιλήσουν με το κοινό, σε μια ανοιχτή συζήτηση με συντονίστρια την Μικέλα Χαρτουλάρη.

Το ντοκιμαντέρ θα προβληθεί στην Αθήνα 19 Ιανουαρίου, 20:00 στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών (Σίνα 31) και στις 20 ως 26 Ιανουαρίου στον Κινηματογράφο Δαναό (Λεωφ. Κηφισίας 109), στη Θεσσαλονίκη 26 έως 27 Ιανουαρίου, 19:00 (Αίθουσα Τζον Κασσαβέτης, Αποθήκη 1, Λιμάνι), το Βόλο (Αχίλλειον Δημοτικό Κινηματοθέατρο Βόλου), την Αμαλιάδα (Cine Cinema Amaliada) και τα νησιά των Κυκλάδων (Αλόννησο, Αμοργό, Άνδρο, Δονούσα, Ιθάκη, Κέα, Κεφαλονιά, Κίμωλο, Κύθηρα, Μήλο, Ρόδο, Σίφνο, Σύρο και Τήνο).

Η διανομή της ταινίας γίνεται από το CineDoc, σε συνδιοργάνωση με το Ινστιτούτο Cervantes, το Φεστιβάλ Λογοτεχνία Εν Αθήναις – ΛΕΑ, τo Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών και σε συνεργασία με τις Εκδόσεις Καστανιώτη, Άγρα, Όπερα & Carnivora και το βιβλιοπωλείο Πολιτεία με χορηγό επικοινωνίας το Culture Now.

H TAINIA

Ο βραβευμένος σκηνοθέτης και συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων Ανδρέας Αποστολίδης ταξιδεύει στη Λατινική Αμερική για να ανακαλύψει τη ζωή και το έργο των διάσημων συγγραφέων Paco Ignacio Taibo II (Μεξικό), Leonardo Padura (Κούβα), Luis Sepulveda (Χιλή), Santiago Roncagliolo (Περού) και Claudia Pineiro (Αργεντινή).

Το ντοκιμαντέρ διερευνά πώς αυτή η γενιά συγγραφέων οδηγήθηκε στη συγγραφή νουάρ ιστοριών μυστηρίου, σε μία προσπάθεια να αντιμετωπίσει την ωμή κρατική βία, την αυξημένη εγκληματικότητα και τις συνεχείς παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που βιώνει η Λατινική Αμερική από τη δεκαετία του 1970 μέχρι τις μέρες μας.

Από το Μπουένος Άιρες, στο Σαντιάγο, την Πόλη του Μεξικού, την Αβάνα και την Λίμα, οι ήρωες των αστυνομικών μυθιστορημάτων -ανεξάρτητοι ντετέκτιβ, δημοσιογράφοι, εισαγγελείς- γίνονται μάρτυρες και ξεναγοί ενός κόσμου που μεταμορφώνεται ριζικά μέσα από επαναστάσεις, πραξικοπήματα, εμφύλιους πολέμους, οικονομικές κρίσεις και κοινωνικές ανατροπές.

Η ταινία καταγράφει μια συγκλονιστική και ακόμα εν εξελίξει ιστορία μνήμης, επιβίωσης και μεταμόρφωσης, φωτίζοντας παράλληλα τη διαδικασία της λογοτεχνικής γραφής, σαν καθρέφτη και αντίδοτο στην πραγματικότητα. Μας θυμίζει πως η λογοτεχνία έχει τη δύναμη, να αντισταθεί στα απολυταρχικά καθεστώτα, και να αντιμετωπίσει με θάρρος, φαντασία, ακόμα και με χιούμορ τις πιο τραυματικές στιγμές της ιστορίας μας.

Η ταινία είναι μια ελληνο-γαλλο-μεξικανική συμπαραγωγή σε παραγωγή Anemon Productions, με την συμμετοχή των τηλεοπτικών σταθμών ARTE, ΕΡΤ, TV UNAM Μεξικό, HISTOIRE και TVO Καναδά, σε συμπαραγωγή με το Ελληνικό και Γαλλικό Κέντρο Κινηματογράφου, του προγράμματος Creative Europe της ΕΕ, των Γαλλικών φορέων PROCIREP, ANGOA, REGION PAYS DE LA LOIRE καθώς και της Ταινιοθήκης του Μεξικό FILMOTECA UNAM.

Η πολύχρονη μελέτη και έρευνα του Αποστολίδη για το νουάρ της Λατινικής Αμερικής συνοδεύεται και από την έκδοση ενός βιβλίου, με τίτλο ‘Λάτιν Νουάρ: Η Λατινική Αμερική μέσα από τους συγγραφείς και τις αστυνομικές ιστορίες τους”, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα.

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗ

Η σχέση μου με το αστυνομικό μυθιστόρημα της Λατινικής Αμερικής έχει τις ρίζες της στη δεκαετία του ’70. Με παρόμοιο ιδεολογικό υπόβαθρο με τους Λατινοαμερικάνους αστυνομικούς συγγραφείς και προσωπικές τραυματικές εμπειρίες από τα αυταρχικά καθεστώτα στις χώρες μας.

Ακόμη και τώρα, 40 χρόνια μετά, η δουλειά μου, τόσο ως συγγραφέα όσο και ως κινηματογραφιστή, εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από ιστορίες μνήμης, επιβίωσης και μεταμόρφωσης, θεματικές που αποτελούν τον πυρήνα της Λατινοαμερικάνικης αστυνομικής λογοτεχνίας. Αυτή είναι η ιστορία που έχω διηγηθεί με το Latin Noir: μια ιστορία επίκαιρη, η οποία συνδέεται με κρίσιμες εξελίξεις της εποχής μας, την παγκόσμια οικονομική κρίση και την προάσπιση της δημοκρατίας.

Η ταινία ταξίδεψε στο Μπουένος Άιρες, το Σαντιάγο, την Πόλη του Μεξικού, την Λίμα και την Αβάνα, αναζητώντας συγγραφείς και μάρτυρες των πραγματικών γεγονότων που ενέπνευσαν τα μυθιστορήματά τους. Αυτές οι προσωπικές αφηγήσεις συνδέονται πάντα με τις τοποθεσίες όπου έλαβαν χώρα τα ιστορικά και φανταστικά γεγονότα των πιο εμβληματικών βιβλίων, αρχειακό υλικό που τα κατέγραψε καθώς επίσης και φιλμ μυθοπλασίας και τηλεοπτικές σειρές που τα απέδωσαν.

Στην ανάπτυξη του σεναρίου του φιλμ πολύτιμο ρόλο έχει παίξει η συνεργασία μου με τον Κρίτωνα Ηλιόπουλο, Έλληνα μεταφραστή Λατινοαμερικάνικης Νουάρ λογοτεχνίας, που μοιράζει το χρόνο του μεταξύ Λατινικής Αμερικής και Αθήνας και έχει στενή σχέση με τους περισσότερους συγγραφείς.

ΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ – ΟΙ ΠΟΛΕΙΣ – ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

ΜΕΞΙΚΟ – Paco Ignacio Taibo II

Ο διάσημος συγγραφέας και ιδρυτής του μυθιστορήματος neopoliciaco, τοποθετεί τον μονόφθαλμο ντετέκτιβ Έκτορ Μπελασκοαράν Σέιν στην καρδιά της διαφθοράς και τους εγκλήματος στην πόλη του Μεξικού. Από κυνικός και αυτόκλητος τιμωρός, ο ήρωας του Τάιμπο αναπτύσσει ένα οξύ αίσθημα δικαιοσύνης και μας προσφέρει μια σκοτεινή, κριτική ματιά της μεξικανικής κοινωνίας.

“Δεν υπήρχε ειρηνική συνύπαρξη με αυτό το κομμάτι της κοινωνίας που κατέρρεε, μ’ εκείνη την άλλη πλευρά σου που γκρεμίζονταν. «Για έναν μονόφθαλμο, θα έπρεπε να είναι πιο εύκολο… Αρκεί να κλείσει το ένα μάτι», σκέφθηκε αλλά δεν τόλμησε ούτε καν να χαμογελάσει με το αστείο.”
Στην ίδια πόλη υπό βροχή, 1989

ΚΟΥΒΑ – Leonardo Padura

Ο πιο πολυδιαβασμένος Κουβανός συγγραφέας, είναι ο δημιουργός του σκληροτράχηλου αστυνομικού Μάριο Κόντε, που έγινε γνωστός από τη σειρά ‘Four Seasons in Havana’ στο NETFLIX. Κλασικός αντισυμβατικός αντιήρωας, ο Κόντε δεν έχει ψευδαισθήσεις για την κατάληξη της επανάστασης και εκφράζει την απογοήτευση μιας ολόκληρης γενιάς Κουβανών που ονειρεύτηκαν ένα διαφορετικό μέλλον.

“Εκείνα τα χρόνια περάσαμε από τον ενθουσιασμό για όσα μπορούμε να βελτιώσουμε στην απογοήτευση, διαπιστώνοντας ότι το μεγάλο όνειρο ήταν θανάσιμα άρρωστο.”
Ο άνθρωπος που αγαπούσε τα σκυλιά, 2009

ΧΙΛΗ – Luis Sepulveda (1949 – 2020)

Ο Χιλιανός αγωνιστής που έγινε ένα από τους πιο διάσημους λατινοαμερικάνους λογοτέχνες, εμπνέεται από την ίδια του τη ζωή για να δώσει πνοή στον Χουάν Μπελμόντε, έναν πρώην μαρξιστή αντάρτη που βρίσκεται εξόριστος και περιθωριοποιημένος στο Βερολίνο.

“Τα βράδια ήμουν ένας διακριτικός μπράβος στο καμπαρέ Ρεγκίνα. Τι δουλειά μπορεί να κάνει ένας τύπος σαν εμένα; Τι στο διάολο μπορεί να αξίζει ένας πρώην αντάρτης σαράντα τεσσάρων ετών; Ειδικός σε σαμποτάζ, πλαστογραφία πιστοποιητικών, κατασκευή αυτοσχέδιων εκρηκτικών… διπλωματούχος στις ήττες.”
Όνομα ταυρομάχου, 1994

ΠΕΡΟΥ – Santiago Roncagliolo

Ο Περουβιανός συγγραφέας καταγράφει την εμφύλια βία που βιώνει η χώρα την δεκαετία του ‘80, μέσα από τον εισαγγελέα Φέλιξ Τσακαλτάνα που έχει αναλάβει να εξιχνιάσει μια σειρά από φριχτούς φόνους που διαπράττουν το κράτος, αλλά και η μαοϊκή οργάνωση “Φωτεινό Μονοπάτι”. Χάνοντας τα όρια μεταξύ καλού και κακού, ο ήρωας -όπως και όλη η χώρα- χάνει κάθε επαφή με τον ορθολογικό κόσμο, την τάξη και την δικαιοσύνη.

Ο εισαγγελέας Τσακαλτάνα έβαλε τελεία με μια έκφραση αμφιβολίας στα χείλη του. «Διεξάγουμε ένα δίκαιο πόλεμο κύριε διοικητά», είπε. «Μόνο που μερικές φορές δυσκολεύομαι να διακρίνω ανάμεσα σ’ εμάς και τον εχθρό».
Κόκκινος Απρίλης, 2006

ΑΡΓΕΝΤΙΝΗ – Claudia Pineiro

Τα θρίλερ της Πινέιρο αποτυπώνουν μια χώρα υπό κατάρρευση, καθώς η Αργεντινή οδηγείται σε χρεοκοπία το 2001. Σε μια περιφραγμένη κοινότητα έξω από το Μπουένος Άιρες, οι εύποροι ένοικοι νιώθουν ακόμα ασφαλείς. Ώσπου ένα πρωί, τρεις από αυτούς βρίσκονται νεκροί στο βάθος μιας πισίνας…

“Πολλοί από τους γείτονές μας έκαναν το λάθος να νομίζουν ότι μπορούσαν να ξοδεύουν όσα έβγαζαν, για πάντα. Και όσα έβγαζαν ήταν πολλά και έμοιαζαν αιώνια.

Έρχεται όμως μια μέρα που οι βρύσες κλείνουν αν και κανείς δεν το περιμένει μέχρι να βρεθεί κάτω από το ντους και να διαπιστώσει πως δεν στάζει πια ούτε μία σταγόνα νερό.”
Οι χήρες της Πέμπτης, 2005

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Σενάριο/ Σκηνοθεσία: Ανδρέας Αποστολίδης
Σύμβουλος και ερευνητής: Κρίτων Ηλιόπουλος
Μοντάζ: Γιούρι Αβέρωφ
Φωτογραφία: Jordi Esgleas Marroi, Constanza Sandoval, Γιάννης Κανάκης
Ήχος: Άρης Καφεντζής, Γιάννης Αντύπας, Deniro Guido
Μουσική: Mathieu Coupat, Julien Baril
Παραγωγοί: Ρέα Αποστολίδη, Γιούρι Αβέρωφ, Estelle Robin You, Doris Weitzel, Sergio Muñoz
Εταιρεία Παραγωγής: Anemon Productions
Συμπαραγωγή: Arte, ΕΡΤ, TV UNAM, Histoire, TVO / Με την Υποστήριξη: ΕΚΚ, Creative Europe, CNC, Procirep-angoa, Region Pays De La Loire, Filmoteca UNAM

ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ

Ο Ανδρέας Αποστολίδης είναι σκηνοθέτης, συγγραφέας και μεταφραστής.

Μεταξύ των ντοκιμαντέρ του: η σειρά “Δύο φορές ξένος” (οι υποχρεωτικές ανταλλαγές πληθυσμών τον 20ο αιώνα), “Πόλεμος και ειρήνη στα Βαλκάνια” (στα 100 χρόνια από τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο -ΕΡΤ, Al Jazeera, YLE Φινλανδία), “Ένας τόπος χωρίς ανθρώπους” (η εκδίωξη των Μασσάι από τα εθνικά πάρκα της Τανζανίας), “Citizen Europe” (το πρόγραμμα Erasmus στην Ευρώπη της κρίσης -ΑRTE, EΡΤ, RTE, SCREEN IRELAND, CNC).

Έχει γράψει αστυνομικά μυθιστορήματα, διηγήματα, καθώς και μελέτες όπως ‘Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων (Άγρα, 2006), Τα πολλά πρόσωπα του αστυνομικού μυθιστορήματος (Άγρα, 2009), Ο κόσμος του Γιάννη Μαρή (Άγρα, 2012), Το μαύρο καρέ (Άγρα, 2015). Έχει πάνω από ενενήντα μεταφράσεις στο ενεργητικό του (Τσάντλερ, Χάμμετ, Ελλρόυ, Χάισμιθ κ.λπ.). Τελευταία του έργα το μυθιστόρημα “Μονομαχία στην Ιερά Οδό” (Άγρα, 2019) και το ντοκιμαντέρ Latin Noir που συνοδεύεται και από την έκδοση ενός ομότιτλου βιβλίου, με τίτλο “Λάτιν Νουάρ: Η Λατινική Αμερική μέσα από τους συγγραφείς και τις αστυνομικές ιστορίες τους”, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα.