Γιώργος Σπάνιας: Ηθική είναι για εμένα μια διαρκής προσπάθεια να συνομιλήσεις με οτιδήποτε είναι πραγματικό γύρω σου

TERROR RELOADED. Η παράσταση-φαινόμενο επιστρέφει. Το συγκλονιστικό δικαστικό θρίλερ του Γερμανού συγγραφέα Φέρντιναντ φον Σίραχ «TERROR», στο οποίο αποφασίζει ζωντανά το κοινό με ψηφοφορία για την τελική έκβαση της δίκης, έχοντας γνωρίσει τεράστια επιτυχία σε εβδομήντα και πλέον σκηνές στην Ευρώπη και την Αμερική, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά και στην Ελλάδα, σε σκηνοθεσία Γιώργου Οικονόμου, μετάφραση Ευαγγελίας A. Νάνου και διασκευή Μιρέλλας Παπαοικονόμου, τη σεζόν 2019 – 2020, όπου και διακόπηκε, παρά τα συνεχόμενα sold out, λόγω των μέτρων αντιμετώπισης της πανδημίας.

Η πράξη.
Στις 26 Μαΐου και λίγο μετά τις οχτώ το απόγευμα, ένα αεροπλάνο στις Lufthansa ταξιδεύει από το Βερολίνο προς το Μόναχο με 164 επιβάτες, υπό καθεστώς ομηρίας. Η διαταγή του τρομοκράτη προς τον πιλότο είναι να το ρίξει στο γήπεδο Allianz Arena του Μονάχου, κατά τη διάρκεια του αγώνα Γερμανίας – Αγγλίας, τον οποίο παρακολουθούν ζωντανά 70.000 φίλαθλοι. Η Γερμανική κυβέρνηση ενημερώνεται άμεσα και σηκώνει δυο μαχητικά αεροσκάφη για να παρακολουθούν την κατάσταση από απόσταση αναπνοής και να περιμένουν οδηγίες.

Η δίκη.
Βρισκόμαστε στην αίθουσα του δικαστηρίου. Ο κατηγορούμενος εμφανίζεται φορώντας στολή της πολεμικής αεροπορίας. Κατηγορείται για τον θάνατο και των 164 επιβατών, μετά από εκτόξευση ρουκέτας η οποία είχε ως αποτέλεσμα την κατάρριψη του υπό ομηρία αεροσκάφους και η οποία πραγματοποιήθηκε αποκλειστικά με πρωτοβουλία του ίδιου και όχι κατόπιν εντολής ανωτέρου. Ο πρόεδρος του δικαστηρίου εισέρχεται στην αίθουσα και απευθύνεται κατευθείαν στο κοινό. Ξεκινά η ακροαματική διαδικασία. Ξεκινά η παράσταση.

Τα διλήμματα.
Ποιος έδωσε το δικαίωμα σε έναν απλό εκπρόσωπο του γερμανικού κράτους να σκοτώσει τους λίγους για να σωθούν οι πολλοί; Διαθέτει το δικαστήριο τα κατάλληλα νομικά εργαλεία για να μπορέσει να κρίνει δίκαια τη συνειδητή του απόφαση να αυτενεργήσει κατ’ αυτό τον τρόπο; Ποιος κώδικας τιμής και ποια αίσθηση δικαιοσύνης τού όπλισε το χέρι; Ποιος αποφασίζει ότι το λεγόμενο «μη χείρον βέλτιστον» αποτελεί το μέτρο της ηθικής μας; Τι είναι δίκαιο; Και τι άδικο; Εθνικός ήρωας ή δολοφονικός αλαζόνας; Οι αριθμοί, οι συσχετισμοί, οι υπολογισμοί και το ζύγισμα των ανθρώπινων ψυχών αιωρούνται για ώρα πάνω από την αίθουσα του δικαστηρίου κυριεύοντας τις σκέψεις όλων. Η ακροαματική διαδικασία ολοκληρώνεται. Ο λόγος τώρα στους ενόρκους για την τελική ετυμηγορία.

Η απόφαση.
Οι θεατές στις παράστασης έχουν τον λόγο. Αυτοί είναι οι ένορκοι της δίκης που μόλις παρακολούθησαν, αυτοί καλούνται να απαντήσουν στα ηθικά διλήμματά της. Αυτοί θα κρίνουν με ζωντανή ψηφοφορία αν ο κατηγορούμενος είναι αθώος ή ένοχος. Άραγε, θα αποφασίσουν ως υποψήφιοι θύτες ή ως υποψήφια θύματα; Αυτό δεν μπορεί να το ξέρει κανείς.

-Φέτος, πρωταγωνιστείτε στην παράσταση Terror Reloaded. Ποιες ήταν οι σκέψεις και τα συναισθήματά σας όταν διαβάσατε το έργο για πρώτη φορά;

Από τη πρώτη ανάγνωση του έργου φορτίστηκα με την ένταση των γεγονότων, οργίστηκα με μερικά επιχειρήματα αλλά κυρίως παγιδεύτηκα στο παιχνίδι που στήνει έντεχνα ο φον Σίραχ. Το έχω ξαναπεί, η πρώτη μου ενστικτώδης αντίδραση ήταν ότι ο Λαρς Κοχ (ο χαρακτήρας που ενσαρκώνω) θα πρέπει να κριθεί ένοχος. Αυτή η πρώτη απόσταση που διαπίστωσα πως έχω με εκείνον ήταν ένα καθοριστικά δυνατό υλικό για να δουλέψω μαζί του. Ήταν μια απόσταση που ταυτόχρονα δημιουργούσε και έναν χώρο για να έρθουμε πιο κοντά.

-Μιλήστε μας για τον χαρακτήρα του Λαρς Κοχ, πρώτα ως ενσαρκωτής του και έπειτα ως εξωτερικός παρατηρητής του.

Πολύ ωραία ερώτηση! Θα ξεκινήσω με τη συνθήκη που συναντάμε τον χαρακτήρα μιας και πιστεύω ότι ορίζει αρκετά τα πράγματα. Συναντάμε τον Λαρς Κοχ, κατηγορούμενο στη «δίκη του αιώνα». Το αποτέλεσμα της δίκης θα κρίνει το μέλλον του.

Με το τέλος της δίκης, έπειτα από την ετυμηγορία των ενόρκων, είτε θα γυρίσει στη φυλακή (είναι ήδη προφυλακισμένος εδώ και εφτά μήνες) ή θα επιστρέψει στο σπίτι του. Στη γυναίκα και το παιδί του.

Ως χαρακτήρας δούλεψα μαζί του πάνω σε ένα αρκετά πειθαρχημένο, ψύχραιμο και προετοιμασμένο σύστημα. Τόσο στον τρόπο σκέψης όσο και στον τρόπο έκφρασης. Το σώμα του είναι σχεδόν πάντα, καθαρά τοποθετημένο στον χώρο. Το ίδιο και η αναπνοή του. Η προσοχή και η συγκέντρωσή του είναι για αυτόν ποιότητες εξασκημένες. Όταν μιλάει γνωρίζει ότι δεν απευθύνεται μονάχα στην αίθουσα του δικαστηρίου αλλά απευθύνεται σε έναν ολόκληρο λαό τον οποίον έχει την υποχρέωση να προστατεύει. Ακούει τα πάντα με προσοχή και τα επεξεργάζεται σύμφωνα με το δικό του αξιακό σύστημα.

Να πω εδώ και κάτι πολύ σημαντικό. Σε αυτή τη δουλειά πάνω στον χαρακτήρα του Λαρς Κοχ η καθοδήγηση και η φροντίδα του σκηνοθέτη Γιώργου Οικονόμου υπήρξε το ιδανικό καύσιμο (Μονάχα ευγνωμοσύνη).

Τώρα, όσο παρατηρώ τον χαρακτήρα που κατασκευάσαμε, αυτό που με γοητεύει πολύ πάνω του είναι οι ρωγμές του. Είναι στιγμές που και ο ίδιος δε μπορεί παρά να λυγίσει μπροστά στη πίεση των όσων συνέβησαν την ημέρα του δυστυχήματος ή συμβαίνουν στο δικαστήριο. Έχει έναν ιδιαίτερο τρόπο να αποτυπώνει τα επιχειρήματά του, ακόμα και αν ξέρει πως αυτά δεν συμπλέουν με το κοινό συναίσθημα. Δεν δειλιάζει να αρθρώσει λόγο. Παρόλο που είναι πειθαρχημένος δε διστάζει να αναπτύσσει σχέσεις ακόμα και με όσους δεν τον υποστηρίζουν. Με τον δικό του τρόπο.

-Παρ’ όλο που σε θεωρητικό επίπεδο ο ηθοποιός βρίσκεται σε μια απόσταση από τον εκάστοτε χαρακτήρα που υποδύεται, προσωπικά θα λέγατε ότι η στιγμή της ετυμηγορίας του κοινού σας αφήνει ανεπηρέαστο;

Όταν καλείσαι να ενσαρκώσεις έναν χαρακτήρα, πιστεύω πως οφείλεις να ξεκινήσεις ουδέτερος μια διαδρομή προς τα χαρακτηριστικά που εντοπίζεις πάνω του. Εκεί κάπου στη πορεία αυτής της διαδρομής συμβαίνει μια συνάντηση. Τα πράγματα κουμπώνουν. Γίνονται οργανικά.

Η στιγμή της ετυμηγορίας είναι για εμένα μια ιδανική άσκηση υποκριτικής (άκουσμα – αντίδραση). Έχει στηθεί έτσι η σκηνή που πραγματικά δεν έχω εικόνα της ψηφοφορίας και κρέμομαι από τα χείλη του Προέδρου. Για να απαντήσω καλύτερα στην ερώτηση θα σου έλεγα πως είναι μια στιγμή που εμπλέκομαι προσωπικά ως ηθοποιός – απολαμβάνω αυτή τη στιγμή περιμένοντας να ακούσω μια απόλυτα σημαντική απόφαση η οποία θα καθορίσει το μέλλον του χαρακτήρα.

-Με ποιόν τρόπο επηρεάζει η διάδραση με το κοινό, την υποκριτική σας προσέγγιση πάνω στο έργο;

Η οδηγία που είχαμε από τον Γιώργο και ο τρόπος που δουλέψαμε πάνω σε αυτό το έργο είχε να κάνει πολύ με την συνθήκη «αίθουσα δικαστηρίου με την παρουσία ενόρκων». Ο χώρος που εξελίσσεται το έργο δεν τελειώνει στη σκηνή του θεάτρου αλλά στον τελευταίο τοίχο της πλατείας. Η απεύθυνση και η συμπερίληψη έχουν μεγαλύτερη έκταση. Η αντίδραση δεν έρχεται μόνο από τα λόγια ή τις δράσεις των ηθοποιών αλλά και από τις αντιδράσεις των ενόρκων / θεατών. Και δεν είναι μονάχα η στιγμή της ετυμηγορίας που οι ένορκοι επηρεάζουν την εξέλιξη. Καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης ο ηλεκτρισμός που δημιουργείται κάθε βράδυ στην αίθουσα διαπερνά και επηρεάζει όλους μας.

-Θα θέλατε να μας δώσετε τον δικό σας ορισμό για την ηθική;

Για αυτή την περίοδο, ηθική είναι για εμένα μια διαρκής προσπάθεια να συνομιλήσεις με οτιδήποτε είναι πραγματικό γύρω σου και να το ενσωματώσεις στον κώδικα επιλογών και συμπεριφοράς σου.

-Το «ζύγισμα» των ανθρώπινων ζωών εν μέσω μιας πάλης ανάμεσα στον νόμο και το συναίσθημα-συνείδηση, είναι ένα κομβικό στοιχείο του έργου. Πόσο επίκαιρη είναι μια τέτοια διαμάχη;

Προφανώς και στον προσωπικό μου κώδικα σε κάθε δίλημμα ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατο ανθρώπων ή ζώων προσπαθώ να στέκομαι πάντα από την πλευρά της ζωής. Κατά μία έννοια το ίδιο έκανε και ο Λαρς Κοχ (προστάτευσε τη ζωή 70 χιλιάδων ανθρώπων).

Νομίζω ωστόσο, πως ένα από τα βασικά ερωτήματα που θέτει το έργο είναι αυτό που ακούγεται δια στόματος της εξαιρετικής Μαρίνας Ασλάνογλου (ερμηνεύει την εισαγγελέα) στην παράσταση και λέει περίπου αυτό: «Με ποιον τρόπο παίρνουμε αποφάσεις; Ακούμε τη λογική, το συναίσθημα, τις ηθικές αξίες και αν ναι τίνος τις ηθικές αξίες; Υπακούμε τυφλά στο σύνταγμα και στους νόμους; Πόσο εύκολα αποφασίζουμε για την τύχη άλλων ανθρώπων;»

Διαβάζοντας σήμερα την είδηση με την ηλικιωμένη κυρία που έβαλε στη τσάντα της κρέας και τυρί από σούπερ μάρκετ επειδή δεν είχε λεφτά να πληρώσει και ο υπεύθυνος του σούπερ μάρκετ αρχικά εφάρμοσε αυστηρά την “πολιτική της εταιρίας” και έστειλε την ηλικιωμένη κυρία στο αυτόφωρο, θα σου έλεγα πως βλέπουμε ποια μπορεί να είναι τα αποτελέσματα μιας σύγκρουσης ανάμεσα στον νόμο και την κοινωνική συνείδηση.

Πιστεύω ότι το έργο προσπαθεί να εγείρει ένα ερώτημα πάνω στον διάλογο που έχει ανοίξει έντονα στην κοινωνία τα τελευταία χρόνια σε σχέση με τις αξίες, σε σχέση με τους νόμους και σε σχέση με αυτό που με ρώτησες προηγουμένως, την ηθική.

– Τι εντυπώσεις έχετε αποκομίσει από το κοινό όσον καιρό παρουσιάζεται η παράσταση;

Είναι απολαυστικό αυτό που συμβαίνει με το κοινό του Terror. Από την αρχή της παράστασης οι θεατές παρακολουθούν με συγκέντρωση όσα εξελίσσονται μπροστά τους και αλληλεπιδρούν με τα νέα στοιχεία που έρχονται στο προσκήνιο. Πολλές φορές ακούγονται εκφράσεις δυσαρέσκειας ή συγκατάβασης. Η στιγμή της ψηφοφορίας είναι η απόλυτα δική τους στιγμή και το πάθος με το οποίο υπερασπίζονται την ψήφο τους είναι μοναδικό.

Αυτό που μου κάνει φοβερή εντύπωση είναι αυτό που συμβαίνει μετά το τέλος της παράστασης από ανθρώπους που περιμένουν έξω από το θέατρο. Θέλουν να μοιραστούν τα δικά τους επιχειρήματα σύμφωνα με τα οποία ψήφισαν, διαφωνούν μεταξύ τους και ζητάνε τη δική μας άποψη. Πολλοί μάλιστα μου στέλνουν μήνυμα στα σόσιαλ για να συνεχίσουν αυτόν τον διάλογο. Έχω καταλάβει ότι το Terror είναι ένα έργο που το κουβαλάς για καιρό μέσα σου.

-Αν υποθέσουμε, πως ήσασταν θεατής της παράστασης, και όχι συντελεστής, τι απόφαση θα περνάτε στην πολύκροτη δίκη;

Αν ήμουν θεατής της παράστασης θα απολάμβανα τη δουλειά που κάνει όλη η ομάδα επί σκηνής και θα πήγαινα δύο φορές να δω την παράσταση. Μια για να ψηφίσω αθώος και άλλη μια για να ψηφίσω ένοχος!

Photo Credit: Ιωάννα Μορφινού

Διαβάστε επίσης:

Terror reloaded, σε σκηνοθεσία Γιώργου Οικονόμου στο Θέατρο Αθηνών