Ναυσικά Πάστρα – Τα Χρόνια της Βιέννης (1956-1963): Έκθεση στη γκαλερί Kalfayan

Η έκθεση στην γκαλερί Kalfayan ειδικεύεται σε μια συγκεκριμένη περίοδο της εργασίας της Ναυσικάς Πάστρα στη Βιέννη (1956 – 1963), την οποία η καλλιτέχνης αναφέρει ως “περίοδο αθωότητας”. Η έκθεση φωτίζει αυτή τη δημιουργική περίοδο έρευνας και πειραματισμού, όταν μπαίνουν τα θεμέλια της συλλογιστικής εξέλιξης της καλλιτεχνικής διαδικασίας της Πάστρα με άξονες την ιδέα της Αναγκαιότητας και της Φύσης. Η Ναυσικά Πάστρα (1921 – 2011) συγκαταλέγεται μεταξύ των σημαντικότερων Ελληνίδων εικαστικών με εκθέσεις και έργα σε δημόσιους χώρους στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Κείμενο Εμμανουήλ Μαυρομμάτη:

Σε συνέχεια των δύο μεγάλων αναδρομικών εκθέσεων μετά το θάνατό της, του συνολικού έργου της γλύπτριας Ναυσικάς Πάστρα (1921-2011) στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (Θεσσαλονίκη) και στο Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης Ρόδου, το 2014 (Ναυσικά Πάστρα, 1921-2011, Αναδρομική έκθεση: τα Σχέδια, τα Γλυπτά και τα Θεωρητικά κείμενα, Κατάλογος, σελ. 422) και μετά την ατομική της έκθεση στην γκαλερί Καλφαγιάν (2018), εγκαινιάζεται την Πέμπτη 17 Μαρτίου 2022 στην ίδια γκαλερί στην Αθήνα, η επόμενη ατομική παρουσίαση του έργου της Πάστρα, με θέμα εξειδικευμένο στα χρόνια της Βιέννης, 1956-1963. Η προηγούμενη έκθεση στην γκαλερί Kalfayan παρουσίαζε την περίοδο της εργασίας της των χρόνων 1981-1992. Είχε τον τίτλο, Η επιφάνεια ως προέλευση, ο συλλογισμός ως προβλεπτικότητα και αφορούσε τα επαγωγικά συστήματα των Αναλογικών 1 και 2, δηλαδή ενός μεγάλου μέρους από την εργασία της στο Παρίσι όπου εγκαταστάθηκε μόνιμα από το 1964. Στο Παρίσι είχε έρθει από τη Βιέννη, όπου σπούδασε γλυπτική (1957-1962) στη Σχολή Καλών Τεχνών (Akademie der Bildenden Künste) στο εργαστήριο γλυπτικής του καθηγητή Fritz Wotruba, πρωτοπόρου της μεταπολεμικής ευρωπαϊκής γλυπτικής ο οποίος και οργάνωσε, το 1963 με το τέλος των σπουδών της, την πρώτη ατομική της έκθεση στην πολύ σημαντική για την εποχή της, βιεννέζικη γκαλερί Würthle.

Στον Κατάλογο της έκθεσης τον οποίο επιμελείται ο Εμμανουήλ Μαυρομμάτης, δημοσιεύεται το τελευταίο κείμενο της Ναυσικάς Πάστρα, που έγραψε το 2010 και δημοσιεύθηκε στα Νέα της Τέχνης (Νέα της Τέχνης, αριθ. 184, Φεβρουάριος 2010, σελ. 21). Το κείμενο αναφέρεται στην περίοδο της Βιέννης. […] Νομίζω […] έγραψε […] ότι αυτή η περίοδος των σπουδών είναι σημαντική για κάθε καλλιτέχνη. Την αποκαλώ “περίοδο αθωότητας”. Τίποτα ακόμα δεν είναι απόλυτα συγκεκριμένο μέσα μας παρά μόνο η επιθυμία να εκφράσουμε τις ανησυχίες μας με κάποιο καλλιτεχνικό τρόπο. Λίγη μάθηση, λίγο διάβασμα, λίγες γνώσεις, λίγη προηγούμενη εργασία, τίποτα όμως το απόλυτα συνειδητό. Είναι τελικά η περίοδος της προσπάθειας να βρούμε τρόπο καλλιτεχνικά να εκφράσουμε αυτά που βασανιστικά αισθανόμαστε. Σε μένα υπήρξε όμως επιτακτικά και συνειδητά η βεβαιότητα ότι ήθελα να εκφραστώ καλλιτεχνικά ως γλύπτρια. Τα έργα μου αυτής της περιόδου τα θεωρώ σημαντικά και αποκαλυπτικά γιατί φέρουν μέσα τους, εν δυνάμει, ήδη, αυτά που αργότερα, ύστερα από μια πολυετή και μεγάλη καλλιτεχνική διαδρομή πείρας, σκέψης και πραγματοποιήσεων, έγιναν συνειδητή και υπεύθυνη τοποθέτηση και πηγή για συνεχείς εξελίξεις. […].

Με επίκεντρο αυτή την έκθεση, η σημερινή παρουσίαση στην γκαλερί Καλφαγιάν, αναδεικνύει την περίοδο που η καλλιτέχνιδα έζησε και εργάστηκε στη Βιέννη, με πρώτη παραπομπή ένα διασωζόμενο σήμερα γλυπτό της, δημιουργημένο με τον αρχέγονο τρόπο της αρχαίας κεραμικής που είχε διδαχθεί, πριν από τη Σχολή, από τον γλύπτη Ewald Mataré τo 1956 στα καλοκαιρινά μαθήματα (Sommerakademie) στο Salzburg. Σε αντίθεση με το πλάσιμο του πηλού, η τεχνική αυτή συνίσταται στη διαδοχική […] υπέρθεση δακτυλίων από πηλό του ενός επάνω στο άλλο […], σύμφωνα με το κείμενο του Otto Breicha που την προλόγισε το 1963 στον Κατάλογο της Βιέννης και είναι η τεχνική με την οποία, όπως έγραψε η Αλεξάνδρα Βουτυρά το 1992 (Αλεξάνδρα-Γουλάκη Βουτυρά, “Ναυσικά Πάστρα, 1995”, στον Κατάλογο, Ναυσικά Πάστρα 1921-2011, Αναδρομική έκθεση: τα Σχέδια, τα Γλυπτά και τα Θεωρητικά κείμενα, Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης Ρόδου, 2014, σελ. 65-81), […] η Ναυσικά Πάστρα δημιούργησε ένα torso-αμφορέα (ένα κορμό γυναίκας-αμφορέα) που ενθουσίασε τον Wotruba και έγινε η αρχή μιας γόνιμης και δημιουργικής μαθητείας κοντά του. […]. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι και το γλυπτό σε μορφή ‘βάζου’ (το πρώτο έκθεμα που είχε δημιουργήσει με την τεχνική αυτή στην Sommerakademie η Ναυσικά) και του οποίου τις φωτογραφίες να το διδάσκει ο Mataré στους μαθητές του, δημοσιεύθηκαν στον Κατάλογο της αναδρομικής έκθεσης, Ewald Mataré in Salzburg, που πραγματοποιήθηκε στο Salzburg, το 2007 (Ewald Mataré in Salzburg, Dommuseum zu Salzburg, Κατάλογος, επιμέλεια Peter Keller, σελίδες 60, κείμενα Reinhardt Gratz, Peter Keller, Heidi Pinezits, 2007 και αποσπάσματα κειμένων της Ναυσικάς Πάστρα, σ. 46, 48).

Στο κείμενο της Αλεξάνδρας Βουτυρά αναλύεται η κατεξοχήν ανθρωποκεντρική με κάθετους και με οριζόντιους άξονες γλυπτική της, από το 1957, -την κύρια περίοδο της Βιέννης όπου γράφει ότι, […] Η Ναυσικά μελετά το ανθρώπινο σώμα, τους νόμους του, τις κρυμμένες αρχές του. Παρατηρεί την ταλάντωση του κορμού που βασίζεται σε δύο γραμμές που διασταυρώνονται όπως το γράμμα Χ. Χτίζει τα πρώτα της γλυπτά ως σκελετό από λωρίδες-γραμμές που ξεκινούν από ορισμένα σημεία αναφοράς, πιο φανερά στα σχέδια. Οι μορφές της δομούνται με κάθετους και με οριζόντιους άξονες, προσπαθώντας παράλληλα να συλλάβει την στροφή των όγκων, να δουλέψει από μέσα προς τα έξω. […].

Η πολύ μεγάλη επιτυχία της πρώτης ατομικής έκθεσης της Πάστρα στη Βιέννη, για την οποία δημοσιεύθηκαν εκτεταμένα και ενθαρρυντικά κείμενα από την κριτική (Otto Breicha, Kurier, 22 Φεβρουαρίου 1963, Maria Buchsbaum, Wiener Zeitung, 20 Φεβρουαρίου 1963, Harald Sterk, Az Kultur, 28 Φεβρουαρίου 1963, Manfred Vogel, Echo, 3 Μαρτίου1963, Johann Muschik, Neues Österreich, 22 Φεβρουαρίου 1963), είχε απήχηση και στην Ελλάδα, από μια δημοσίευση στον Ζυγό, στο τεύχος 83 του Απριλίου 1963, μέρος της οποίας μεταφράζει ένα απόσπασμα από τον πρόλογο του Breicha. Επίσης, δύο διεθνείς εκδόσεις αναφέρθηκαν αργότερα, στα γλυπτά της Βιέννης. Ήταν η περιοδική έκδοση Das Kunstwerk (Δεκέμβριος 1964), όπου δημοσιεύεται εκτεταμένη αναφορά στην Πάστρα στο κείμενο του Otto Breicha, The new Austrian sculpture: An attempt at a survey, σελ. 11-17 και στη συνέχεια, ήταν η αναδημοσίευση του ίδιου κειμένου στο Studio International, Δεκέμβριος 1965, σελ. 220-227.

Δύο βιβλία για την αυστριακή γλυπτική που κυκλοφόρησαν το 1965 και το 1966, αναφέρονται στην Πάστρα εκείνης της περιόδου. Το πρώτο είναι των Feuerstein, Hutter, Köller, Mrazek, Moderne Kunst in Österreich, έκδοση Forum Verlag, στο οποίο παρουσιάζεται η εργασία της (σελ. 92) και δημοσιεύεται ένα ολοσέλιδο κεφάλι του 1964. Το δεύτερο βιβλίο είναι του Johann Muschik, Österreichische Plastik seit 1945 (έκδοση Verlag G. Grasl, 1966), με παρουσίαση του έργου της στη σελ. 24, και την ολοσέλιδη δημοσίευση τριών γλυπτών των χρόνων 1960, 1961, 1962. Θα προστεθεί ότι η μεταπτυχιακή εργασία (master) της Alexia Fahr στη Γαλλία, στο Πανεπιστήμιο Paris IV το 1994 με τον τίτλο, Fritz Wotruba et le renouveau de la sculpture Autrichienne, αναφέρεται στις γενεές των μαθητών του Wotruba που αναγνωρίζεται ότι διαμορφώθηκαν υπό την επιρροή του, μετά το 1946-1948 επισημαίνοντας, μεταξύ 1951-1954, τον Αβραμίδη, τον Oberhuber, τον Urteil κ.α. και καταλήγοντας στον Roland Göschl και στην Ναυσικά Πάστρα, μεταξύ 1956-1958, […] ως τους τελευταίους των οποίων το έργο διαμορφώθηκε από την προσωπικότητά του καθηγητή τους.

Στον δίγλωσσο κατάλογο της έκθεσης, δημοσιεύεται το κείμενο του Otto Breicha με τον οποίο προλογίζει την Ναυσικά Πάστρα στην έκθεση της γκαλερί Würthle, τα κείμενα των Maria Buchsbaum, Harald Sterk, Manfred Vogel, Johann Muschik, απόσπασμα μελέτης της καθηγήτριας Αλεξάνδρας Βουτυρά για την γλυπτική της Ναυσικάς Πάστρα στη Βιέννη και επίσης απόσπασμα για την γλυπτική της στη Βιέννη από τη διδακτορική διατριβή της καθηγήτριας Βίκυς Καραΐσκου, αναλυτικά σημειώματα του Εμμανουήλ Μαυρομμάτη και απόσπασμα από το βιβλίο του με τίτλο “Η Πρόβλεψη και η Μνήμη. Τα σχέδια, τα γλυπτά και τα θεωρητικά κείμενα της Ναυσικάς Πάστρα (1921-2011)”.

Προστίθεται ότι σε πέντε διδακτορικές διατριβές γίνεται αναλυτική παρουσίαση διαφορετικών περιόδων του έργου της Ναυσικάς Πάστρα: της Δωροθέας Κοντελετζίδου, της Βίκυς Καραΐσκου, του Ιορδάνη Ρουμελιώτη, της Ελένης Πολυχρονάτου και της Κλέας Χαρίτου.

H έκθεση διεξάγεται υπό την αιγίδα της Αυστριακής Πρεσβείας στην Αθήνα.

Κεντρική φωτογραφία θέματος: Ναυσικά Πάστρα, Βιέννη, 1963