Πάγος (Ice) του Robert Kramer

Η πιο μυθική πολιτική ταινία του αμερικάνικου κινηματογράφου, \”ΠΑΓΟΣ\”, του γνήσιου εκπροσώπου του σινεμά της αμφισβήτησης, ROBERT KRAMER θα προβάλλεται …

στους κινηματογράφους από την Πέμπτη 28 Ιουλίου 2011.

Η ΥΠΟΘΕΣΗ

Σε ένα πολύ κοντινό μέλλον, μια επανάσταση έχει ξεσπάσει στο Μεξικό και στη Νέα Υόρκη και η Εθνική Επιτροπή των Ανεξάρτητων Επαναστατικών Οργανώσεων βάζει μπρος το πρώτο μέρος του σχεδίου για ένοπλη σύρραξη με το Κράτος. Έχει γίνει πλέον αντιληπτό ότι ο το κράτος είναι ο απόλυτος εχθρός και ότι η εξουσία πρέπει να δοθεί στο λαό.

Η επαναστατική επιτροπή αρχίζει να οργανώνει τον τρόπο με τον οποίο θα διεξαχθεί ο ανταρτοπόλεμος στις πόλεις με σκοπό την ανατροπή του καταπιεστικού καθεστώτος. Γίνονται πολλές συζητήσεις και συνεδριάσεις για τις δράσεις της ομάδας. Σύντομα, γίνονται καταλήψεις σπιτιών, έφοδοι σε φυλακές, όπου κρατούνται στελέχη και σύντροφοι των επαναστατών, σαμποτάρεται ένα εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, απάγονται στρατιωτικοί κλπ. Η επαναστατική ομάδα γυρίζει αγωνιστικές ταινίες και στήνει παράνομο ραδιοφωνικό σταθμό. Παρά τις απώλειες της είναι αποφασισμένη να συνεχίσει τον ένοπλο αγώνα, ώσπου και «ο τελευταίος γραφειοκράτης να πνιγεί στο αίμα του τελευταίου καπιταλιστή» και να λιώσει ο πάγος.

Η ΤΑΙΝΙΑ

Μια στις τόσες έρχεται μια ταινία που είναι διαφορετική, από μια εποχή που το σινεμά δεν ήταν μόνο κατά κόρον «ψυχαγωγία», και όπου ίσχυε πιο έντονα η ιδέα ότι το σινεμά μπορεί να μας βοηθήσει να ζήσουμε καλά, να μας βοηθήσει να αλλάξουμε τον κόσμο. Το κατόρθωμα αυτής της ταινίας είναι ότι πραγματικά δίνει την αίσθηση ότι πρόκειται για μια αληθινή επανάσταση στην Αμερική, η οποία καταγράφεται ως ντοκιμαντέρ, μια επανάσταση που στην πραγματικότητα δεν συνέβη ποτέ.

Η ταινία είναι φαντασίας αλλά αυτό δεν φαίνεται μέσα από εφέ. Απλώς δείχνει ως πραγματικότητα ένα υποθετικό σενάριο, με σκοπό να το κάνει σύντομα και πραγματικότητα. Η ιστορία διαδραματίζεται σε μια Αμερική των τελών του ’60, που θυμίζει λίγο «1984» του Τζορτζ Όργουελ αλλά και το δοκιμιακό πείραμα του Πίτερ Ουάτκινς «Punishment Park» ενώ πάνω απ’ όλα η ταινία έχει παρομοιαστεί με το «Alphaville» του Γκοντάρ. Ο ίδιος ο Γκοντάρ άλλωστε είχε εκδηλώσει το θαυμασμό του για την ταινία του Κράμερ, καθώς ο «ΠΑΓΟΣ» ανήκει στο ίδια ατμόσφαιρα επαναστατικής μορφής κινηματογράφου και επαναστατικού περιεχομένου.

Στο φιλμ, μια ομάδα νεαρών επαναστατών προετοιμάζεται για μια σειρά βίαιων πράξεων ενάντια στην καταπιεστική κυβέρνηση. Η κυβέρνηση ελέγχει τα μίντια, οπότε όλες οι προηγούμενες πράξεις των επαναστατών είχαν παρουσιαστεί από τα ΜΜΕ ως έργο τρελών ή ως βιομηχανικά ατυχήματα. Αυτή τη φορά όμως, οι επαναστάτες θέλουν να πλησιάσουν όσο περισσότερο κόσμο γίνεται, ώστε να μάθειη σιωπηλή πλειοψηφία ότι υπάρχουν και άνθρωποι που μοιράζονται τις ανησυχίες τους σχετικά με την κοινωνία και ότι είναι πρόθυμοι να δράσουν εκ μέρους τους. Η ταινία λοιπόν ακολουθεί μερικούς από αυτούς τους ηγέτες, καθώς προσπαθούν να πείσουν τις διάφορες τοπικές και εθνικές αντιστασιακές ομάδες να ακολουθήσουν αυτό το σχέδιο. Και όλα αυτά συμβαίνουν την πόλη της Νέας Υόρκης!

Ενώ κανείς δεν θα είχε ίσως τα κότσια να κάνει μια τέτοια ταινία σήμερα, πριν από 30 χρόνια, ο σκηνοθέτης Ρόμπερτ Κράμερ έφτιαξε ένα ασπρόμαυρο underground έπος, το οποίο όχι μόνο καταδικάζει την κυβέρνηση αλλά και περιγράφει τις πιθανές ενέργειες που θα έκανε ένα επαναστατικό κίνημα!

Χρηματοδοτημένη από το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου, ο «ΠΑΓΟΣ» είναι ένα ανατρεπτικό «διαμάντι», που φωνάζει «τώρα είναι η ώρα να πάρουμε τα όπλα ενάντια στο κράτος!». Ο Κράμερ, ένας από τους πιο πολιτικοποιημένους ανεξάρτητους σκηνοθέτες της Αμερικής, φυσικά, λόγω της αντίδρασής του στο αμερικανικό κατεστημένο, ήταν ελάχιστα γνωστός στην Αμερική, αλλά ευτυχώς βρήκε μεγαλύτερη απήχηση στην Ευρώπη και ειδικότερα στη Γαλλία. Παρ’ όλα αυτά, η ταινία είχε προβληθεί στην Αμερική. Σήμερα, είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι τέτοια, βαριά σε πολιτικά μηνύματα, ριζοσπαστικά φιλμ όπως αυτό, όχι μόνο έβρισκαν διανομή στην Αμερική αλλά παίζονταν ευρέως σε σινεφίλ αίθουσες.

Έχοντας γυριστεί σε διάφορα σημεία σε όλη τη Νέα Υόρκη, σε πραγματικά τοπία (που περιλαμβάνουν αυθεντικά διαμερίσματα, αεροδρόμια, τον κεντρικό ταχυδρομείο της πόλης, και άλλα πολλά), ο «ΠΑΓΟΣ» αποκτά ένα ωμό, καυστικό ντοκιμαντερίστικο στυλ. Το καστ των ερασιτεχνών ηθοποιών βοηθά επίσης στην αληθοφάνεια. Με τα γυρίσματα σε αληθινά τοπία και το τολμηρό σινεμά-βεριτέ στυλ, η ταινία έχει πράγματι ομοιότητες με το “Alphaville”. Μάλιστα ο γνωστός κριτικός από τη Chicago Reader, Jonathan Rosenbaum, έγραψε σχετικά: «Μια από τις πιο δυνατές “underground” ταινίες του ανεξάρτητου Αμερικανού σκηνοθέτη, Ρόμπερτ Κράμερ, και μάλλον η καλύτερή του, που την γύρισε στη Νέα Υόρκη πριν εγκατασταθεί στο Παρίσι. Αυτό το δυνατό και σκοτεινό θρίλερ επιστημονικής φαντασίας για αντάρτες της ριζοσπαστικής αριστεράς, που έχει γυριστεί σαν ένα ακατέργαστο, μαυρόασπρο ντοκιμαντέρ, δίνει μια επική αίσθηση. (όπως και πολλές πολιτικοποιημένες καλλιτεχνικές ταινίες εκείνης της εποχής, ξεκινώντας με το Alphaville και συμπεριλαμβανομένου ακόμα και του THX 1138, η δράση τοποθετείται στο μέλλον, κυρίως ως τέχνασμα για κριτική του παρόντος.) Το κλίμα είναι εφιαλτικό και συχνά βίαιο, αλλά οι συμπεριφοριστικές παρατηρήσεις και κάποια τρυφερότητα που δείχνει η ταινία ενίοτε, θυμίζουν τις πρώτες ταινίες του Κασσαβέτη. Η ταινία είναι ένα δριμύ, ανησυχητικό μάθημα ιστορίας, ένα απελπισμένο μήνυμα στο μπουκάλι.»

Πράγματι, είναι μια πρωτοποριακή δουλειά που θολώνει τα όρια ανάμεσα στο ρεαλιστικό και φανταστικό, η οποία χαιρετίστηκε από τον κριτικό της Village Voice, Τζόνας Μέκας, ως «η αυθεντικότερη και σημαντικότερη αμερικανική αφηγηματική ταινία» των τελών της δεκαετίας του ’60.

Η ταινία προσπαθεί ν\’ αρθρώσει τον πολιτικό της λόγο με καθαρά κινηματογραφικά εκφραστικά μέσα, γι\’ αυτό  και  αποτελεί  μόνιμο  σημείο αναφοράς των θεωριών περί «υλιστικού» ή «αποδιαρθρωτικού» κινηματογράφου που άκμασαν στα μέσα της δεκαετίας του \’70. Αν ο χώρος on (το εντός πεδίου) είναι πάντα ο χώρος δράσης της ομάδας, ο χώρος off (το εκτός πεδίου) είναι το πεδίο του αστυνομικού κράτους και των αμέτοχων θεατών. Από το χώρο off η αστυνομία κυκλώνει και απειλεί ουσιαστικά την ίδια την ιστορία που αφηγείται ο Κράμερ και η ομάδα του, αφού το σενάριο της ταινίας είναι η άποψη των επαναστατών: μια περίληψη του κόσμου που γράφεται απ\’ αυτούς —εξ’ ου και οι αφορισμοί που βλέπουμε υπό μορφή διάτιτλων. Αυτός είναι ένας τρόπος για να γίνει μια πραγματικά πολιτική ταινία. Εξοστρακίζοντας το λόγο του «εχθρού» από την ιστορία που αφηγείται, η ταινία απαντά με βία στη βία.

«Αυτό δεν είναι μια σωστή εικόνα. Είναι απλώς μια εικόνα», λέει ο Γκοντάρ, που ήταν ένας απ\’ τους θαυμαστές του Πάγου. Οτιδήποτε εμφανίζεται στο πανί χάνει κάθε πειστικότητα και οι επαναστάτες συχνά έχουν αμφιβολίες για τον αντίκτυπο της δράσης τους. Το κλίμα αβεβαιότητας επιτείνουν τα γεγονότα της προσωπικής ζωής των μελών της οργάνωσης. Η άμορφη ζωή, η κοχλάζουσα πραγματικότητα (π.χ. οι σεξουαλικές σχέσεις μέσα στη ομάδα) δεν μπαίνει εύκολα στην υπηρεσία ενός σκοπού (του επαναστατικού). Το χάος πολύ δύσκολα μετατρέπεται σε μια ιστορία με νόημα, όπως είναι μια πολιτική αφήγηση. Όλη αυτή η δράση είναι πραγματική ή βρίσκεται μονάχα στα κεφάλια των μελών της ομάδας, που απομονωμένα από το άβουλο πλήθος, ζουν μια κατάσταση ενθουσιασμού, όπου ο ένας συντηρεί το όραμα του άλλου σ\’ ένα φαύλο κύκλο; Όλη αυτή η κινητικότητα της κάμερας αντιπροσωπεύει κάτι υπαρκτό ή μήπως στον Πάγο η θερμοκρασία βρίσκεται στο Απόλυτο Μηδέν;

Γεννημένος στη Νέα Υόρκη το 1939, ο Ρόμπερτ Κράμερ ήταν ένας από τους πιο γνήσιους σκηνοθέτες του αμερικανικού underground σινεμά. Αυτός ο αυστηρός ερημίτης, ο βάρδος της αντι-κουλτούρας, είχε δουλέψει στο περιθώριο στην πατρίδα του, κυρίως της ακτιβιστικής δράσης του. Το 1967 είχε ιδρύσει τη Newsreel, μια μαχητική κινηματογραφική εταιρεία, που ήταν από τις πρώτες που έκαναν ταινίες για τον πόλεμο του Βιετνάμ και τον αντίκτυπό του στην Αμερική.  Όντας πια «αυτοεξόριστος» στη Γαλλία στα τέλη της δεκαετίας του’70, είχε πει «Νιώθω σαν αρειανός» σχετικά με το πώς του συμπεριφέρονταν στην πατρίδα του. Πέρασε δύσκολα σε Αμερική και Ευρώπη: «Ήμουν ταπί. Χρειάστηκε να δουλέψω ως φορτηγατζής για ένα χρόνο.

Αναρωτήθηκα πού πάει η ζωή μου. Και τότε, το Γαλλικό Εθνικό Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Τεχνών προσφέρθηκε να χρηματοδοτήσει μια ταινία μου.» Ήταν πράγματι ένας αυθεντικός δημιουργός, που δεν πρόδιδε τις ιδέες του και έζησε με αυτές μέχρι το τέλος. Ο «ΠΑΓΟΣ», το αριστούργημά του, το αποδεικνύει περισσότερο από ποτέ…

ΡΟΜΠΕΡΤ ΚΡΑΜΕΡ

Ο Ρόμπερτ Κράμερ γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη το 1930. Σπούδασε φιλοσοφία και Ιστορία Δυτικής Ευρώπης. Αφού δούλεψε σε ένα κοινοτικό πρόγραμμα ανάμεσα σε μαύρους στο Νιού Τζέρσεϊ, το 1965, ίδρυσε την ομάδα «NEWSREEL», που γύρισε 60 πολιτικά ντοκιμαντέρ και πολιτικές ταινίες μικρού μήκους εκτός κυκλώματος, στο γενικότερο κίνημα αντι-κουλτούρας και αμφισβήτησης του \’60, όταν το κίνημα ενάντια τον πόλεμο του Βιετνάμ συνεχώς μεγάλωνε. Ένας από τους ελάχιστους καθαρά πολιτικούς Αμερικανούς σκηνοθέτες, πολεμήθηκε στην πατρίδα του και αναγκάστηκε μετά το 1979 να εγκατασταθεί στη Γαλλία, όπου συνέχισε την καριέρα του. Οι ταινίες του Κράμερ μπορεί να μην έφτασαν ποτέ το ευρύ κοινό, όμως είχαν πάντα πιστούς που τις ακολουθούσαν από τον χώρο του avant-garde και του πειραματικού κινηματογράφου και συχνά προβάλλονταν σε κινηματογραφικά φεστιβάλ σε όλο τον κόσμο. Όταν η ταινία του \’\’Guns\’\’ προβλήθηκε στο Κινηματογραφικό φεστιβάλ της Νέας Υόρκης το 1980, ο κριτικός Βίνσεντ Κάνμπι έγραψε στη New York Times: «ο σκηνοθέτης της ταινίας είναι ένας από τους συναρπαστικότερους σκηνοθέτες που έχουμε και είναι απίστευτο το ότι μπορεί να βρει χρηματοδότηση μόνο στη Γαλλία.» Επίσης, η ταινία του \’\’A Toute Allure\’\’, ήταν μια από τις γαλλικές επίσημες συμμετοχές στο Φεστιβάλ Καννών του 1982. Είχε τιμηθεί με βραβείο Επιτροπής στο Φεστιβάλ Βενετίας το 1980 και στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βερολίνου το 1985. Πέθανε το 1999.

Επιλεγμένη φιλμογραφία:

In the Country (1967)
The Edge (1967)
Πάγος (1968)
Milestones
Peoples War (1976)
Σκηνές από την ταξική πάλη στην Πορτογαλία (1977)
Όπλα (1980)
A toute allure (1982)
Ο δικός μας Ναζί (1984)
Ντίζελ (1985)
Doc\’s Kingdom (1988)
Route One USA (1989)

Σκηνοθεσία/Σενάριο: ROBERT KRAMER
Παραγωγή: DAVID C. STONE
Διεύθυνση Φωτογραφίας: ROBERT MACHOVER 
Πρωταγωνιστούν: ROBERT KRAMER, LEO BRAUDY, TOM GRIFFIN, PAUL MCISAAC