Ευεργεσία: Ομαδική έκθεση στον χώρο τέχνης Π.Ε.Σ. Πολύτροπον

Η έκθεση αποτελεί μέρος της δεύτερης ενότητας εκδηλώσεων που πραγματοποιούνται στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος Art Space Oddity (A.S.O). Πρόκειται για ένα συμμετοχικό, σπονδυλωτό πρότζεκτ του Νίκου Xαραλαμπίδη που περιλαμβάνει, πέρα από το θεωρητικό-εκπαιδευτικό μέρος, ομαδικές εκθέσεις των συμμετεχόντων φοιτητών, αλλά και προσκεκλημένων καλλιτεχνών, διαλέξεις, περφόρμανς, δρώμενα, δημόσιες δράσεις, καθώς και διαδραστικά με το κοινό, καλλιτεχνικά εργαστήρια.

Το A.S.O διερευνά τις σύγχρονες αλλά και παλαιότερες προσεγγίσεις γύρω από τον κόσμο του διαστήματος, εστιάζοντας στον ανθρωπολογικό τύπο ζωή κατά την επερχόμενη μετανθρωπιστική εποχή, αλλά και στις συγκρουσιακές σχέσεις που αναπτύσσονται, ως συνέπεια της ανθρωπιστικής, περιβαλλοντικής και ενεργειακής κρίσης.

Η λέξη ευεργεσία, παρέμεινε αναλλοίωτη από την αρχαία Ελληνική γλώσσα μέχρι και σήμερα, ωστόσο οι ερμηνείες που σηματοδοτούν το νόημα της, καθώς και των παραπλήσιων εννοιών που την συναρθρώνουν, μπορεί να αποδίδονται και να επαναπροσδιορίζονται υποκειμενικά και ανάλογα με τις περιστάσεις. Από την ίδρυση του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους η Ευεργεσία υπήρξε στη συλλογική συνείδηση, συνυφασμένη με τα κληροδοτήματα, τα ευαγή ιδρύματα και τα μεγάλα έργα που χρηματοδότησαν ιστορικές προσωπικότητες ευπατριδών Ελλήνων, ενδυναμώνοντας καθοριστικά έναν δημόσιο μηχανισμό που ήταν αδύνατον να ανταπεξέλθει οικονομικά στις πολλαπλές ανάγκες της κοινωνίας. Η διαδεδομένη αυτή τάση για ευεργετήματα, ήταν ενδεικτική της εθνικής συνείδησης που είχε αρχίσει να εδραιώνεται σταδιακά στην αντίληψη των Ελλήνων από τις αρχές του 19ου αιώνα, ωριμάζοντας βέβαια στην περίοδο της επανάστασης, όπου η ανιδιοτελής προσφορά στην πατρίδα, αλλά και η ηρωική αυτοθυσία ‘’υπέρ βωμών και εστιών’’ είχαν αναχθεί σε ύψιστες αρετές.

Στην περίοδο της πανδημίας εντούτοις, η έννοια της ευεργεσίας απέκτησε ιδιαίτερο χαρακτήρα και έγινε επιτακτική ανάγκη της καθημερινότητας μας. Απλοί άνθρωποι της διπλανής πόρτας, αναδείχθηκαν, με την μορφή μάλιστα του κατεπείγοντος, σε ευεργέτες. Γιατροί, νοσηλευτές και νοσοκομειακό προσωπικό, ακόμη και οδοκαθαριστές και απλοί υπάλληλοι στα σούπερ μάρκετ, χωρίς καν να το επιδιώκουν, υπήρξαν στο προσκήνιο της παγκόσμιας δημοσιότητας και επευφημήθηκαν με μαζικά χειροκροτήματα από τη μια άκρη της γης στην άλλη. Οι ήρωες αυτοί, νέας γενιάς, που πρόσφεραν με ευσυνειδησία τις υπηρεσίες τους στην προστασία της υγείας του κοινωνικού συνόλου, διακινδυνεύοντας τη δική τους, κατέδειξαν επιπλέον και κάτι σημαντικό. Τη χρησιμότητα μιας προσωπικής ενδοσκόπησης με τον ίδιο μας τον εαυτό. Ένα εσωτερικό κάλεσμα, ίσως να έφερε αντιμέτωπους πολλούς από μας σε μια αναμέτρηση με τον ίδιο μας τον εαυτό και τη δυνατότητα μας να προσφέρουμε. Σε ποιο βαθμό μας χαρακτηρίζει, η αυταπάρνηση και η γενναιοδωρία και πόσο ηρωισμό και αυτοθυσία μπορεί να κρύβουμε μέσα μας; Ποια να ήταν ίσως, ή πρόκληση εκείνη που θα αφυπνούσε και θα αναδείκνυε τις αρετές αυτές σε εμάς τους ίδιους πρώτα και κατ’ επέκταση στους γύρω μας; Εντέλει πόσο σημαντικό είναι να γνωρίζει κανείς τί φέρει, αλλά και τι μπορεί να προσφέρει;

Στοιχειώδεις χειρονομίες ευεργετικής μορφής, που εισπράτταμε αλλά και δίναμε αυτονόητα στις καθημερινές μας κοινωνικές συναντήσεις, απαγορεύτηκαν αναπάντεχα. Οι εγκάρδιες χειραψίες, τα φιλιά και οι αγκαλιές με φίλους και γνωστούς διακόπηκαν εξ’ ανάγκης, εντείνοντας το ήδη βεβαρυμμένο κλίμα αποξένωσης που επικρατούσε παντού και για πρώτη φορά ταυτόχρονα σε παγκόσμια εμβέλεια. Ακόμη και το απλό άγγιγμα και οι θεραπευτικές ιδιότητες του, ενοχοποιήθηκαν. Ακολουθώντας αυτές τις σκέψεις, το καλλιτεχνικό εργαστήριο με τον τίτλο: «Μη μου άπτου», που εντάσσεται στις παράλληλες δραστηριότητες της έκθεσης ‘’Εύεργεσία’’, καλεί τους συμμετέχοντες να δημιουργήσουν έργα που σχολιάζουν αυτό το μοναδικό φαινόμενο στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Το πρότζεκτ αυτό με το πρόσταγμα ‘’μην μ ’αγγίζεις’’, είχε ξεκινήσει ήδη στη διάρκεια των υγειονομικών μέτρων και των κατ’ οίκων περιορισμών, εστιάζοντας στους μικρούς οικιακούς ή στους μεγάλους δημόσιους κήπους, ως χώρους καλλιτεχνικής-δημιουργικής εργασίας. Η έννοια του ‘’Hortus Conclusus’’ (περίκλειστος κήπος) είχε αποκτήσει πλέον μια πραγματιστική διάσταση, αφού συχνά οι χώροι πρασίνου και τα αλσύλλια, αποκτούσαν τη σημαντικότητα που είχε στην αρχαιότητα η Ελληνική Αγορά, όντας οι μοναδικοί χώροι όπου μπορούσες να μετέχεις, έστω με επιφύλαξη, κάποιας κοινωνικής διάδρασης. Ο κήπος είναι εξάλλου και το κοινό πεδίο της εικονογραφίας του Noli me tangere, (Μη μου άπτου). Σε όποια χρονική περίοδο μεσαιωνική, αναγεννησιακή, βυζαντινή ή σύγχρονη κι αν ανήκει μια εικόνα με αυτή τη χαρακτηριστική θεματολογία, ο Ιησούς απεικονίζεται πάντα μέσα σε καλλιέργειες, συχνά μάλιστα ως κηπουρός και παρά τις εμφανείς πληγές στα χέρια και στα πόδια, κρατώντας ακόμη και αντίστοιχα εργαλεία, μια τσουγκράνα, ένα φτυάρι ή ένα ποτιστήρι.

Η περιδιάβαση στα δημόσια δασύλλια και πάρκα, στέλνοντας από το κινητό μας τον αριθμό που αντιστοιχούσε στη γύμναση, ήταν η μόνη μας ευκαιρία εξόδου αλλά και επαφής με τη φύση. Καθώς το θεραπευτικό άγγιγμα με τα φυτά και τα λουλούδια, αλλά και το μύρισμα τους, δεν απαγορεύονταν, αλλιώς η ακάλυπτη μύτη και η όσφρηση είχαν ενοχοποιηθεί, το συγκεκριμένο εργαστήριο είχε τη δυνατότητα να εξελιχθεί πέρα από τους κήπους, ιδιωτικούς και δημόσιους, ακόμη και με συμμετέχοντες που δημιουργούσαν έργα σε βεράντες διαμερισμάτων και αυλές πολυκατοικιών.

Αν στην πανδημία οι αποστάσεις μίκραιναν ασφυκτικά, περιορίζοντας τους ανθρώπους στο χώρο του σπιτιού ή έστω της γειτονιάς, το ερευνητικό πρόγραμμα ASO, έθετε ως χώρο δράσης το μακρινό διάστημα, όπως αναφέρεται στα εκτενή κείμενα που είχαν ήδη δοθεί από το 2019 στους συμμετέχοντες φοιτητές της ΑΣΚΤ. Όσο κι αν ακούγεται οξύμωρο οι περιορισμοί και ο εγκλεισμός, είχαν κι αυτά τις ευεργετικές τους όψεις, η ατμόσφαιρα των πόλεων φαινόταν να καθαρίζει, όπως και τα νερά, ακόμη και τα βρώμικα κανάλια της Βενετίας, δίνοντας ελπίδες ανάκαμψης στην ακατάσχετη μόλυνση του περιβάλλοντος. Ωστόσο η επιστροφή στα θρανία και στους συνήθεις ρυθμούς της πόλης, τοποθέτησαν και πάλι τα επικίνδυνα φαινόμενα που απειλούν τον άνθρωπο και τον πλανήτη στην πραγματική τους διάσταση.

Η καθημερινότητα επανήλθε στην περιδίνηση των προβλημάτων, με επιπρόσθετα ωστόσο ζητήματα, ο πόλεμος στην Ουκρανία, οι συνεχιζόμενες προσφυγικές ροές, η ενεργειακή και ανθρωπιστική κρίση, και άλλα θέματα που διάρθρωναν εξαρχής τους άξονες προβληματισμού του προγράμματος ASO, επανήλθαν δριμύτερα στην επικαιρότητα. Οι προοπτικές υπέρβασης των αδιεξόδων αυτών μέσα από τη διαστημική έρευνα, ήδη έχουν αναδείξει τα ευεργετικά τους αποτελέσματα, δημιουργώντας τα τελευταία χρόνια ολοένα περισσότερες ελπίδες στην ανεύρεση εναλλακτικών λύσεων. Αν και θα φανεί περίεργο, η ‘’άνωθεν’’ αυτή αναζήτηση, που κυριαρχεί στις μέρες μας στον παγκόσμιο ερευνητικό τομέα, στην Ελλάδα είχε αρχίσει να αναπτύσσεται από την εποχή των εθνικών ευεργετών. Ένας από αυτούς, ο Ευγένιος Ευγενίδης, εφοπλιστής και κραταιός επιχειρηματίας, αλλά και διορατικός πατριώτης που διέβλεπε ήδη την Ελλάδα μέσα από το πρίσμα του μέλλοντος, ζητά από την Ελληνική μικρή κοινότητα επιστημόνων της εποχής, να δημιουργηθεί με δική του χρηματοδότηση κάτι ριζοσπαστικά πρωτοποριακό στον τομέα της τεχνολογίας και της επιστήμης. Το όραμα του πραγματοποιείται και το 1956 εγκαινιάζεται το Ίδρυμα Ευγενίδου στην Αθήνα, που πέρα από τις έρευνες και τις πολυδιάστατες δραστηριότητες του γύρω από το διάστημα και τις επιστήμες, φιλοξενεί και ένα από τα μεγαλύτερα και πιο άρτια πλανητάρια στον κόσμο.

Η εμβληματική ρήση του Ευγένιου Ευγενίδη: Η χαρά μου έγκειται εις τον αγώνα, και τον καρπόν της νίκης τον επιφυλάσσω διά την πατρίδα μου, εκφράζει τον παλμό των περισσοτέρων ευεργετών εκείνης της εποχής. Ένας λόγος άδολος, αγνός και ξεκάθαρος, που αποτελεί παρακαταθήκη για όσους από εμάς, η ευεργεσία στις διάφορες μορφές της, δεν αποτελεί ‘’δωρηθέντα καρπόν’’ μόνο για την προσωπική μας πρόοδο και ευημερία, αλλά ένα αγαθό για το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο των συνανθρώπων μας.

Συμμετέχουν οι καλλιτέχνες:

Adham Hafez, Juan Munoz, Umut Ballikaya, Sarah Singh, Robin Cofer, Panorama editions, Santiago Sierra, Mounir Fatmi, Panamarenko, Κώστας Βαρώτσος, Manuel Saiz, Λήδα Παπακωνσταντίνου, Txuspo Poyo, Γιώργος Λάππας, Θανάσης Τότσικας, Victoria Cayre, Agathe Champagnol, Orlando Britto Jinorio, Σάββας Χριστοδουλίδης, Αντώνης Μιχαηλίδης, Γιάννης Γαΐτης, Γιώργος Γυπαράκης, Παντελής Χανδρής, Γιώργος Καζάζης, Άγγελος Παπαδημητρίου, Αλίκη Παλάσκα, Θάλεια Χιώτη, Ανδρέας Λυμπεράτος, Βασιλική Σοφρά, Γιάννης Μπουρνιάς, Χαράλαμπος Δερμάτης, Μάκης Φάρος, Παναγιώτης Σιαγκρής, Χαράλαμπος Θεοδώρου, Γιώργος Χούντας, Πάνος Κόλλιας, Ελένη Ζερβού, Κυριάκος Μητρόπουλος, Στάθης Φώτης, Μιχαηλάγγελος Βλάσσης-Ζιάκας, Περσεφόνη Ζυγομαλά, Νίκος Σκλαβενίτης, Χάρης Μπασκόζος, Μαρίζα Φεραδούρου, Γιώργος Τριανταφυλόπουλλος, Ζαχαρίας Αγιοβλασίτης, Pulvis Umbra, Νίκος Λάριος, Ελίζα Καλογιάννη, Παύλος Θεοδώρου, Φωτεινή Μάστορη, Δήμητρα Κωνσταντινίδη, Σταύρος Καραβασόπουλος, Aνδρεας Ξυνογαλάς, Γιάννης Φραγκιαδάκης, Κοσμάς Δενδρινός, Διονύσης Ανδριόπουλος, Πάνος Τσουκανάς, Αθανασία Τσάτσου, Δανάη Γκούγια, Αντώνης Λάριος, Αθανάσιος Τριάντος, Αντώνης Πετράκης, Αθανασία Κατή, Δήμος Χαδούλης, Ισμήνη Γεωργιάδου, Αναστασία Αλεξανδρή, Πάνος Ντε Πίντο, Κωνσταντίνα Ποντίκη, Γιούλη Χάλαρη, Κατερίνα Κεραμίδα, Άννα Παπαδοπούλου, Αριστοκλής Παπαϊωάννου, Λουσίν Φισντακτζιάν, Ελένη Θηρεσία Χαλαβαζή, Δανάη Τσολάκη, Βασίλης Χαντζής, Βασίλης Λουλές, Ασπασία Μαστρογιάννη, Ειρήνη-Σπυριδούλα Παπουτσή, Ερρίκος Χατζηαλεξίου, Ελένη Βουλάλα

Το ερευνητικό πρόγραμμα Art Space Oddity (A.S.O) τελεί υπό την αιγίδα του Ιδρύματος Greece in USA, του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού της Ελλάδας, των Πολιτιστικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού της Κύπρου και της Επιτρόπου Περιβάλλοντος κ Κλέλιας Βασιλείου.

Κεντρική φωτογραφία θέματος: Παντελής Χανδρής. Λεπτομέρεια έργου.