Ανδριάνα Βερβέτη: Οι μάσκες λειτουργούν ως προβολές-αντανακλάσεις του τρομακτικού εσωτερικού τους

Η Ανδριάνα Βερβέτη παρουσιάζει μια σειρά σχεδίων, τα οποία λειτουργούν και ως «προσχέδια» για μια γλυπτική εγκατάσταση, στα οποία βλέπουμε πρόσωπα γνώριμα από σημαντικά έργα της ιστορίας της τέχνης. Τα πρόσωπα είναι καλυμμένα με μάσκα, είναι παραμορφωμένα ή είναι έντονη η απουσία των χαρακτηριστικών τους. Η προχωρημένη σήψη και αλλοίωση συναντάται και σε άλλα μέρη του σώματος, η οποία υποδηλώνει τον προβληματισμό της για την διαφθορά των εκπροσώπων της εξουσίας.

Με αφετηρία έργα κυρίως του παρελθόντος, αγγίζει ζητήματα του σήμερα.

***

-Στα σχέδια σας βλέπουμε την οικειοποίηση σημαντικών έργων τέχνης, κυρίως ανθρώπων με εξουσία. Τα παρουσιάζετε με άθικτη περιβολή αλλά η σάρκα τους είναι σε κατάσταση προχωρημένης σήψης. Γιατί δεν σας ενδιαφέρει να σχεδιάσετε σύγχρονα πρόσωπα που έχουν δύναμη και επιρροή σε κοινωνικοπολιτικό, οικονομικό ή άλλο επίπεδο;

Θα ήθελα να διευκρινίσω πως δεν είχα την πρόθεση να συμπαραταχθώ με την σύγχρονη καλλιτεχνική πρακτική της οικειοποίησης (Appropriation) σημαντικών έργων από την ιστορία τέχνης, αλλά να χρησιμοποιήσω συγκεκριμένα έργα από το παρελθόν ως αποδείξεις του προβληματισμού μου. Το διαρκές σφυροκόπημα από τα ΜΜΕ πως ο κόσμος μας συνεχώς
μεταβάλλεται, προκάλεσε το κοινωνικό σχόλιο που εκφράζει αυτή η ενότητα των έργων μου και το οποίο είναι ότι δεν αλλάζουν όλα και πιο συγκεκριμένα ότι δεν αλλάζουν οι εξουσίες. Επιλέχθηκαν κάποιες από αυτές τις μορφές εξουσίας όπως τις γνωρίζουμε από την Ιστορία Τέχνης με γνώμονα την μεγάλη αναγνωρισιμότητα τους, για να αποδείξουν αυτήν την δική μου θέση. Φυσικά χωρίς πρόθεση αναφοράς στα ίδια τα εικονιζόμενα ιστορικά πρόσωπα αλλά στο είδος εξουσίας που κατείχαν και που εξακολουθεί να υπάρχει κραταιά και σήμερα. Διότι τα πρόσωπα που την υπηρετούν είναι φθαρτά και αναλώσιμα αλλά η ίδια παραμένει άφθαρτη, σφύζουσα και ισχυρή. Όμως αυτό, το αφηρημένο πρόσωπο της εξουσίας, το απεχθές, είχα την πρόθεση να αποκαλύψω, την σήψη του, την αλλοίωση του, την απουσία κάποιων χαρακτηριστικών του… ο θεατής καλείται να σκεφθεί, τί μπορεί να σημαίνουν όλα αυτά τα «πρόσωπα» του τρόμου. Το μεγαλύτερο μέρος των μορφών εξουσίας που εκπροσωπούνται φέρουν προσωπεία- μάσκες- που ακριβώς δηλώνουν αυτό, ότι δεν ξέρουμε ποιός βρίσκεται πραγματικά πίσω από την μάσκα. Το μόνον που δηλώνεται μέσω κυρίως του σκούρου τόνου είναι η αλλοίωση του δέρματος εξ αιτίας της σήψης. Ερχόμαστε αντιμέτωποι καθημερινά ως μέλη της κοινωνίας με γεγονότα και σκάνδαλα που γεννά η διαφθορά όσων ασκούν εξουσία. Αυτό επισημαίνουν τα έργα. Ότι η εξουσία συχνά διαφθείρει τους εκπροσώπους που την ασκούν.

Ο λόγος που δεν επέλεξα να αναφερθώ σε σύγχρονα πρόσωπα βρίσκεται στην σημαντική διαφοροποίηση ότι το σχόλιο μου αφορά την διαιώνιση της κάθε εξουσίας κι όχι τους κατά καιρούς εκπροσώπους της, που εξάλλου και ευτυχώς δεν είναι όλοι διεφθαρμένοι. Όμως εξ αιτίας της απουσίας ζωγραφικών απεικονίσεων των εκπροσώπων της Ανατολικής Εκκλησίας σε σύγκριση με την Δυτική που συναποτελούν το μεγαλύτερο θρησκευτικό δόγμα της Ευρώπης, τον Χριστιανισμό, χρησιμοποίησα εξ ανάγκης την διαδικτυακή εικόνα ενός σύγχρονου εκπροσώπου της λόγω της μεγάλης αναγνωρισιμότητας του, χωρίς βεβαίως να υπάρχει προσωπική μομφή προς τον ίδιο, τουναντίον μάλιστα.

Η πολιτική ή η στρατιωτική εξουσία είναι οι κατ’εξοχήν φανερές εξουσίες και διαρκώς σχολιάζονται από διάφορους καλλιτέχνες, προτίμησα λοιπόν να αναφερθώ σε εκείνες τις εξουσίες που είναι λιγότερο προβεβλημένες αλλά που η δράση κι η επιρροή τους στο κοινωνικό γίγνεσθαι είναι αρραγής κι αδιάλειπτη μέσα στους αιώνες.

-Γιατί στο έργο The (W)Hole New History of Art (2021), έχετε σχεδιάσει ανεστραμμένο τον θόλο του Αγίου Πέτρου; Επίσης γιατί δώσατε τον τίτλο του έργου και σε ολόκληρη την έκθεση;

Όλες οι μορφές εξουσίας από τα γνωστά πορτραίτα που παρουσιάζονται στα έργα μου, εμφανίζονται σε ένα περιστύλιο ως περίοπτα γλυπτά, πάνω σε βάσεις όπως οι ανδριάντες και οι προτομές που κοσμούν κυρίως δημόσιους χώρους ως μνημειακή γλυπτική. Τα έργα επομένως λειτουργούν και ως «προσχέδια» – μελέτες για ένα και μοναδικό έργο την γλυπτική εγκατάσταση με τον συγκεκριμένο τίτλο. Και το «Hole» αναφέρεται στον κύκλο πρωταρχικά γύρω απο τον οποίο ορθώνονται οι ανδριάντες και οι προτομές των διαφόρων μορφών εξουσίας. Υλοποιείται από την αρχιτεκτονημένη “τρύπα” του πιό γνωστού τρούλου της Δύσης, του Αγίου Πέτρου του Βατικανού, σχεδιασμένο από τον ίδιο τον Μιχαηλάγγελο, που για να λειτουργήσει ως χοάνη (μαύρη τρύπα) έπρεπε να αναπαρασταθεί ανεστραμμένος.

-Στους πρωταγωνιστές των έργων σας βλέπουμε μια σωματική αλλοίωση. Αυτή η αλλοίωση είναι και ψυχική;

Νομίζω πως όσοι ταυτίζουν την διαφθορά της εξουσίας με την σωματική σήψη υπονοούν την νοητική και επακόλουθα την ψυχική διασάλευση ή αλλοίωση της υγείας των ανθρώπων που την υπηρετούν. Χρησιμοποίησα την έννοια και το τρέχον λεξιλόγιο και τις πλέον αναγνωρίσιμες μορφές για να γίνει όσο περισσότερο εύληπτο εκ μέρους του κόσμου το περιεχόμενο του κοινωνικού σχόλιου.

-Γιατί τα άτομα των έργων σας φορούν μάσκες, ενώ τα ζώα όχι;

Ευτυχώς που τα ζώα δεν έχουν μάθει να υποκρίνονται, είναι ειλικρινά στις προθέσεις τους σε αντίθεση με το είδος μας. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να κρυφτούν πίσω από μάσκες διότι δεν ασκούν κάποια εξουσία που επηρεάζει αρνητικά την κοινωνία μας. Τουναντίον μάλιστα είναι κατάφωρη αδικία για αυτά, τα όσα μύρια υφίστανται από την εξουσία και την εκμετάλλευσή τους από το ανθρώπινο γένος.

-Παρόλο που τα έργα σας, εμπνέονται από έργα πριν από τον Μοντερνισμό, προσωπικά η «εμμονή» σας να κρύβετε με μάσκες ή να αλλοιώνετε τα πρόσωπα των πρωταγωνιστών σας μου θυμίζει αυτή του Βέλγου James Ensor. Έχετε σκεφτεί αυτή την σύνδεση;

Πολύ ενδιαφέρουσα η σκέψη σας! Ομολογώ πως δεν είχα σκεφθεί καθόλου την σύνδεση παρόλο ότι με ενδιαφέρει το έργο του που ασκεί σκληρή κριτική στις παραμορφωμένες κοινωνικές σχέσεις της εποχής του. Ίσως υπάρχουν κάποιες συγγένειες- ομοιότητες με το έργο του πρωτοπόρου καλλιτέχνη και κυρίως βασικές διαφορές. Θα προσπαθήσω σύντομα να τις αναφέρω: ο σπουδαίος αυτός καλλιτέχνης δημιούργησε έναν προσωπικό φανταστικό χώρο όπου μάσκες, δαίμονες, φαντάσματα, σκελετοί απεικονίζονται με αντιπαραθέσεις βίαιων χρωμάτων και χειρονομιακές πινελιές. Παρελάσεις Αποκριάς, θρησκευτικοί εορτασμοί, διάφορες δραστηριότητες, όπου πρωταγωνιστούν η εμμονή του θανάτου, το γκροτέσκο, οι παραμορφώσεις αλλά συγχρόνως περιέχουν δυνατές δόσεις ειρωνείας και πονηρού χιούμορ. Στα έργα του απεικονίζονται σύγχρονα πρόσωπα της εποχής του από τον χώρο της πολιτικής της θρησκείας και της κοινωνίας γενικότερα στην οποία έζησε.

Ο κοινωνικός σχολιασμός και η χρήση της μάσκας νομίζω είναι η προφανής σύνδεση της καλλιτεχνικής δημιουργίας του με την ενότητα αυτή των δικών μου έργων. Οι μάσκες εδώ λειτουργούν ως προβολές- αντανακλάσεις του τρομακτικού εσωτερικού τους, δεν αντλούνται από τον χώρο του θεάτρου ή της Αποκριάς, της θρησκευτικής ή μαγικής τελετουργίας όπως εκείνες στο έργο του Ensor. Επίσης τα πρόσωπα που απεικονίζονται στα έργα μου δεν αναφέρονται σε συγκεκριμένα πρόσωπα ακόμη κι όταν τα προσωπεία φέρουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Όλα τα προσωπεία -μάσκες αφήνουν πίσω τους να διαφανεί μια άλλη ζώσα ύπαρξη, η οποία νοσεί. Πρόκειται για το απρόσωπο και διαχρονικό “πρόσωπο’’ της εξουσίας που αντιπροσωπεύει. Η αλλοίωση της σήψης σε όσα πρόσωπα παραμορφώνονται εμφανώς αποδίδεται ως διαφθορά της εξουσίας που ασκούν κι απεικονίζεται με τους αισθητικούς κανόνες της σύνθεσης κι αρμονίας που είναι ικανό να προσφέρει ένα εικαστικό έργο. Κι όταν αναπαριστώνται τα νεκρικά γύψινα εκμαγεία που φορά το ζεύγος των εισοδηματιών, δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία ότι πίσω τους κρύβονται δυό ολοζώντανα άτομα. Η παρουσία του θανάτου δυστυχώς απουσιάζει σε αυτήν την ενότητα. Η σήψη της εξουσίας δεν είναι ευθέως ανάλογη με την νόσο που οδηγεί στον θάνατο της ύπαρξης που προσβάλλεται από αυτήν. Η απαισιοδοξία του Ensor διέπει και το δικό μου έργο.

-Στο σχέδιο The Wedding (2021), το ζευγάρι δεν έχει χαρακτηριστικά προσώπου, είναι σαν να φορούν μια λευκή μάσκα. Γιατί στην γυναίκα είναι «καλυμμένα» τα μάτια ενώ στον άνδρα το στόμα;

Θα ήταν άστοχο εκ μέρους μου να μην χρησιμοποιώ τα στοιχεία που διαφοροποιούν την κάθε εξουσία όπως την προσλαμβάνω και βαρετό και μονότονο για τον θεατή να βλέπει τις ίδιες εικαστικές λύσεις σε όλες τις μορφές εξουσίας. Έτσι λοιπόν το νόημα εδώ εξυπηρετείται με την απουσία των ματιών της συζύγου -που και στο πρωτότυπο έργο δεν υπάρχει βλεμματική επαφή μεταξύ των συζύγων- η οποία ως γυναίκα εκπροσωπείται προς τα έξω μέσω του συζύγου, μην έχοντας επομένως καμία επικοινωνία με τον θεατή ή με το κοινωνικό σύνολο γενικότερα. Η απουσία στόματος του συζύγου δείχνει αφ’ενός πιο τρομακτική την εικόνα του προσώπου του κι αφ’ετέρου οι εμπορικές συναλλαγές της εξουσίας του χρήματος που φέρει είναι σαφείς και
επαναληπτικές χωρίς να χρειάζονται πολλά λόγια: “μιλά το χρήμα”. Η λεκτική επικοινωνία αναπτύσσεται συνήθως ως ανώτερη έκφραση μεταξύ των ανθρώπων της παιδείας, της επιστήμης και της τέχνης κι όχι του εμπορίου.

-Στο έργο Τhe Portrait (2022), έχετε σχεδιάσει την Μόνα Λίζα, τα χέρια της οποίας είναι σε κατάσταση προχωρημένου γήρατος. Γιατί επικεντρώνετε τη φθορά, την αλλοίωση στα χέρια;

Το έργο αυτό ακριβώς όπως το επισημαίνετε του 2022, είναι εκτός της γλυπτικής εγκατάστασης η οποία ολοκληρώθηκε το 2021.Όμως η «εξουσία» που εκπροσωπείται, χωρίς να συνδιαλέγεται με τις υπόλοιπες του τίτλου διότι δεν έχει μια τέτοια καθοριστική δράση στο κοινωνικό σύνολο όπως οι άλλες, ολοκληρώνει αυτήν την σκέψη και αναδρομή στο παρελθόν. Η Τζοκόντα το πασίγνωστο έργο της τέχνης, αποτελεί κατά κάποιο τρόπο το σύμβολό της. Φορά λευκή μάσκα σαν εκείνη που φορούσε μέχρι πριν λίγο καιρό η άτυχη κοπέλα που της έριξαν βιτριόλι στο πρόσωπο. Η θέα της λαστιχένιας μάσκας μέχρι το μπούστο που αποκάλυψε μπροστά στην τηλεόραση ήταν συγκλονιστική. Είναι αυτή η μάσκα που φέρει ελάχιστους τόνους σκίασης στο πρόσωπο και στον λαιμό λόγω της λευκότητάς της, και μόνον οι οι ελάχιστα διακριτοί σκούροι τόνοι της κόρης των ματιών προδίδουν ένα άλλο πρόσωπο πίσω της. Ενα πρόσωπο ανάλογο και με χέρια που προβάλλονται γυμνά στο κάτω μέρος του έργου. Ακριβώς τα χέρια αυτά μαρτυρούν την πραγματική ηλικία του προσώπου που φορά την μάσκα της εξιδανικευμένης γυναικείας εικόνας. Είναι άραγε η νεότητα και η ομορφιά που πασχίζουν τόσο οι σημερινοί άνθρωποι να διατηρήσουν όσο μπορούν περισσότερο παρά το επερχόμενο γήρας, ή η ίδια η Τέχνη της ζωγραφικής που γέρασε και προσπαθεί να πείσει πως ό,τι κάνει είναι νέο και ενδιαφέρον; Επαφίεται η απάντηση όπως άλλωστε και όλες οι προσεγγίσεις των έργων στον θεατή.

-Στο σχέδιο Banker (2020), το πρόσωπο αποδίδεται με διαφορετικό τρόπο από τα υπόλοιπα έργα της έκθεσης. Κάποιος μπορεί να το παρομοιάσει με ρίζες ή αρτηρίες. Γιατί επιλέξατε αυτή την απόδοση;

Καθένα έργο φέρει διαφορετική απόδοση είτε του προσωπείου, είτε μέσω της παραμόρφωσης, είτε της απουσίας χαρακτηριστικών του προσώπου ή άλλου μέρους του σώματος. Στον τραπεζίτη επιλέχθηκε η πολυπλοκότητα των υπόγειων ριζωμάτων ή αλλιώς «η ρίζα του κακού», που ανάμεσά τους κρύβεται μία σαρκαστικά γελαστή λευκή μάσκα που μας απευθύνεται προβάλλοντας την κοφτερή γλώσσα της. Ίσως η παραπομπή να οφείλεται στο γεγονός ότι το απλό μυαλό μου αρνείται να δεχθεί τις περίπλοκες μηχανορραφίες των διαφόρων τραπεζικών δοσοληψιών, που γράφονται και με ψιλά γραμματάκια σε κάθε έντυπο συναλλαγής τους.

Όμως αυτό που θα ήθελα να εισπράξει ο θεατής και να συγκρατήσει δεν είναι μόνον αυτή η θλιβερή (τρομακτική για μένα) διαπίστωση της διαπλοκής στον κοινωνικό ιστό. Θα ήθελα τα έργα μου να του προσφέρουν την ικανοποίηση να μπορεί να κοιτά κατάματα και να αναγνωρίζει δυσάρεστες και δύσκολες αλήθειες. Και ακόμη περισσότερο θα χαιρόμουν αν μπορούσαν να μεταγγίσουν την καθαρκτική και λυτρωτική ευχαρίστηση που μόνον η Τέχνη ( κάθε μορφής) μπορεί να παρέχει με την γοητεία της ενώ συγχρόνως τις στηλιτεύει.

Την στεναχώρια και τον πόνο τα υποφέρεις τραγουδώντας τα και χορεύοντάς τα, αν έχεις την αντοχή…

Διαβάστε επίσης:

Ανδριάνα Βερβέτη – The (W)Ηole New History of Art: Έκθεση στην γκαλερί Μπαταγιάννη