Σταύρος Λίτινας: Τα έργα που επιλέγω μιλούν για τους μηχανισμούς εξουσίας

Μετά από μια σειρά επιτυχιών όπως το ΔΕΣΠΟΙΝΙΣ ΤΖΟΥΛΙΑ του A. Strindberg – ΚΟΥΑΡΤΕΤΟ του H. Müller – ΣΑΛΩΜΗ του O. Wilde (Εθνικό Θέατρο REX, 2018), ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ BERNARDA ALBA του F. G. Lorca σε flamenco εκδοχή, ο χορογράφος και σκηνοθέτης Σταύρος Λίτινας καταπιάνεται με το αριστούργημα του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ «Βασιλιάς Ληρ».

Όπως αναφέρει στο σκηνοθετικό του σημείωμα: Ο Βασιλιάς Ληρ είναι ένα έργο κοινωνικοπολιτικό και παράλληλα βαθιά ανθρώπινο. Παρακολουθεί τη διαίρεση και μεταβίβαση της εξουσίας από μια γενιά σε μια νεότερη και την κάθοδο ενός κράτους σε πολιτικό χάος, ενώ ταυτόχρονα καταδύεται στο κενό αγάπης, που είναι η μήτρα κάθε εξουσίας. Φιλαυτία, αυταρχισμός και αχαριστία, κατακλύζουν τον άνθρωπο που, εξέρχεται βίαια από έναν μικρόκοσμο γεμάτο αυταπάτες, για να ανακαλύψει, με τρόπο οδυνηρό, την τραγική του ουσία.

Ο Βασιλιάς Ληρ (1605) κατατάσσεται στις ιστορικές τραγωδίες του William Shakespeare και αποτελεί, μαζί με τον Μάκμπεθ, τα δημοφιλέστερα έργα που βασίζονται σε υπαρκτά πρόσωπα, στις πολυτάραχες ιστορίες βασιλέων του πρώιμου Μεσαίωνα.

***

-Φέτος, καταπιάνεστε με τον «Βασιλιά Ληρ», τον οποίο παρουσιάζετε στο θέατρο ARROYO. Πώς καταλήξατε στη συγκεκριμένη επιλογή, μέσα από την πλούσια εργογραφία του Σαίξπηρ;

Τα έργα που επιλέγω μιλούν για τους μηχανισμούς εξουσίας, τη βία, τον καταναγκασμό, το λυσιμελή φόβο που οδηγεί στη χειραγώγηση σε συλλογικό ή σε προσωπικό επίπεδο. Το έργο του Σαίξπηρ γύρω από αυτή τη θεματική είναι αστείρευτο. Αυτό που με συγκίνησε στο συγκεκριμένο έργο είναι η πτώση του ανθρώπου, που αναγκάζεται να εγκαταλείψει όλες του τις ψευδαισθήσεις και η οδυνηρή πορεία του προς την αλήθεια. Πρόκειται για ένα έργο κοινωνικοπολιτικό, καθώς παρακολουθεί τη μεταβίβαση της εξουσίας από μια γενιά σε μια νεότερη, και παράλληλα βαθιά ανθρώπινο.

-Θα θέλατε να μας περιγράψετε τη δομή της παράστασης;

Η δομή της παράστασης ακολουθεί τη δομή του έργου. Χωρίζεται σε τρεις πράξεις: Στην πρώτη πράξη παρακολουθούμε το Βασιλιά Ληρ να προσφέρει γενναιόδωρα το βασίλειό του στις τρεις κόρες του με αντάλλαγμα να εκφράσουν δημοσίως την αγάπη τους γι’ αυτόν. Οργισμένος από τη φειδωλή απάντηση της τρίτης του κόρης διαιρεί το βασίλειο του στα δύο και εξορίζει τη μικρότερη κόρη του και τον πιστό του φίλο που την υποστηρίζει.

Στη δεύτερη πράξη ο Ληρ επισκέπτεται διαδοχικά τα δυο βασίλεια και βιώνει από τις κόρες του την αχαριστία και την αλαζονεία τους. Διωγμένος χωρίς καμία εξουσία καταλήγει να περιπλανάται στην ερημιά, σε μια άγρια νύχτα, μέσα σε μια φοβερή καταιγίδα, παλεύοντας με τους δαίμονές του.

Στην τρίτη πράξη η μικρότερη κόρη παρεμβαίνει για να σώσει τον πατέρα της που βρίσκεται σε κατάσταση παραφροσύνης. Συλλαμβάνεται και φυλακίζεται. Ανάμεσα στις δυο επικρατούσες βασίλισσες ξεσπά διχόνοια, η πρώτη δηλητηριάζει τη δεύτερη και αυτοκτονεί, η τρίτη δολοφονείται και ο Ληρ αφήνει την τελευταία του πνοή αγκαλιά με το άψυχο σώμα της μικρότερης κόρης του.

Η εξέλιξη της πλοκής διατηρείται ευθύγραμμη, με αρχή, μέση και τέλος, όπως ακριβώς στο κείμενο του συγγραφέα.

-Για ποιες καινούριες αναγνώσεις προσφέρεται το έργο μέσα από τη δική σας προσέγγιση;

Πρόκειται για μια διαφορετική πρόσληψη του έργου και όχι για μια νέα ανάγνωση. Μια πρόσληψη μέσω των αισθήσεων και όχι μέσω της λογικής. Ο χορός έχει την ικανότητα μέσω ενός νευρικού μαγνητισμού να ξυπνά τη φαντασία, ενεργοποιώντας το σύνολο της αντίληψής μας. Έτσι πολλές φορές ανακαλύπτουμε στοιχεία που είναι κρυμμένα κάτω από το κείμενο και έχουν μια άλλη δυναμική, καθώς συναισθανόμαστε τα πρόσωπα που δρουν στη σιωπή. Το σώμα γίνεται ο κύριος αφηγητής και οι κρουστοί ήχοι δημιουργούν το πεδίο έντασης μέσα στο οποίο συγκρούονται οι χαρακτήρες.

-Ποιες θα λέγατε ότι είναι οι σημαντικότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει κανείς όταν αναμετριέται με έργα κλασικών συγγραφέων;

Να μην υποπέσει σε περιγραφές και υπεραπλουστεύσεις. Ο νοηματικός πυρήνας πρέπει να παραμένει άθικτος και να μεταφέρει το μήνυμα του κειμένου. Αν κάποιος θέλει να σχολιάσει κάτι πάνω σε αυτό, θα πρέπει η προσθήκη να είναι ευδιάκριτη. Φυσικά υπάρχει πάντα και ο δρόμος της διασκευής όπου, με όχημα το έργο, μπορείς να δημιουργήσεις τη δική σου παράσταση και να μιλήσεις για κάτι που σε απασχολεί.

-Τι ήταν αυτό που σας τράβηξε στον ρόλο του Βασιλιά, και πώς εργαστήκατε για τη δόμηση του συγκεκριμένου χαρακτήρα;

Η πτώση και η σταδιακή άνοδος προς το φως. Η απαλλαγή από τις αυταπάτες και η συνειδητοποίηση της ανθρώπινης υπόστασης και του αναπόφευκτου τέλους. Ο Ληρ που ως μονάρχης έχει πολλά τρωτά στοιχεία, αν και δεν πάσχει από κάποια ασθένεια, επιλέγει με γενναιοδωρία να μεταβιβάσει το σύνολο του βασιλείου του χωρίς να κρατήσει τίποτα για τον εαυτό του και βιώνει ως αντάλλαγμα την αχαριστία. Η δόμηση του χαρακτήρα γίνεται από τα στοιχεία που προκύπτουν από τη μελέτη της σωματικότητας και της ενέργειας που έχει το πρόσωπο σε κάθε σκηνή του έργου, πριν αρθρωθεί ο λόγος. Τα στοιχεία αυτά συμπληρώνονται από τις πληροφορίες που αντλούμε από τις αντιδράσεις των υπολοίπων προσώπων που εισπράττουν τη δράση του χαρακτήρα και αντιδρούν. Όταν το υλικό μαζευτεί γίνεται μια επιλογή και ταξινόμηση των βασικών χαρακτηριστικών και στη συνέχεια ακολουθεί μια επικέντρωση στην αρχική και τελική κατάσταση του προσώπου, όπως αυτή προκύπτει από το κείμενο. Στη συνέχεια αφού εντοπισθούν οι διαφορές αρχικής και τελικής κατάστασης φωτίζεται η αιτία μετάλλαξης του προσώπου που είναι και το πιο σημαντικό στοιχείο για την πρόσληψη του χαρακτήρα.

-Παρατηρούμε πως οι υπόλοιποι ρόλοι ενσαρκώνονται αποκλειστικά από γυναίκες. Θα θέλατε να μας πείτε μερικά λόγια για αυτήν την επιλογή;

Αυτό γίνεται για δύο λόγους. Ο πρακτικός είναι ότι δεν υπάρχουν άντρες χορευτές στο συγκεκριμένο είδος χορού που να μπορώ να συνεργαστώ και ο ουσιαστικός είναι ότι δεν έχει σημασία, σε κάποιες περιπτώσεις, το φύλο του χαρακτήρα όσο αυτό που αντιπροσωπεύει και η ενέργεια που φέρει. Σε μια τέτοια συνθήκη τα πρόσωπα ανάγονται στα αρχετυπικά τους πρότυπα.

-Στην συγκεκριμένη παράσταση, πέρα από τη σκηνοθεσία, έχετε αναλάβει, μεταξύ άλλων, τα σκηνικά, τα κοστούμια και τη μουσική επιμέλεια. Ποιο κομμάτι της δημιουργικής διαδικασίας νιώθετε πως σας εκφράζει περισσότερο και γιατί;

Δεν μπορώ να κάνω αυτόν τον διαχωρισμό. Μια παράσταση που δουλεύεται με αυτόν τον τρόπο αποτελεί ένα ενιαίο σύνολο και όλα οφείλουν να συνδράμουν στη διαμόρφωση μιας κοινής αισθητικής και στη δημιουργία μιας αδιάσπαστης ταυτότητας.

-Λαμβάνοντας υπόψιν την ιδιότητά σας ως ιδρυτή της σχολής ARROYO, ποιες συμβουλές θα δίνατε σε νέους χορογράφους ή και χορευτές;

Να μένουν πιστοί σε αυτό που τους οδήγησε αρχικά σε αυτήν την επιλογή τους και να προσπαθούν με πείσμα να υλοποιήσουν το όνειρό τους. Δυστυχώς ζούμε σε μια χώρα που ο χορός είναι σε απόλυτη υποβάθμιση, αλλά πάντα υπάρχει τρόπος.

Να μένουν ανοικτοί και να αφουγκράζονται την καθημερινότητα θέτοντας συνεχώς ερωτήματα. Να ψάχνουν για απαντήσεις και να διαβάζουν όσο μπορούν περισσότερο. Η γνώση δεν στερεί την έμπνευση.

Διαβάστε επίσης:

Βασιλιάς Ληρ, του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ από τον Σταύρο Λίτινα στο θέατρο Arroyo