Ο μαγικός αυλός του Μότσαρτ στη Λυρική Σκηνή

Μία από τις δημοφιλέστερες όπερες του ρεπερτορίου, O μαγικός αυλός του Μότσαρτ επιστρέφει στην ΕΛΣ, σε μουσική διεύθυνση Ηλία Βουδούρη …

και Μίλτου Λογιάδη και σκηνοθεσία Αρνώ Μπερνάρ.

Πρόκειται για ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έργα του Μότσαρτ, το οποίο λειτουργεί σε πολλά επίπεδα. Προσφέρει χαρά στα παιδιά, ενώ την ίδια στιγμή επιτρέπει στους μεγάλους να απολαύσουν την εξαιρετική μουσική και ένα συμβολικό κείμενο με προεκτάσεις.

Η παραγωγή, σε σκηνοθεσία του διακεκριμένου γάλλου Αρνώ Μπερνάρ, πρωτοπαρουσιάστηκε στην  Εθνική Λυρική Σκηνή, την καλλιτεχνική περίοδο 2010-11 σημειώνοντας μεγάλη επιτυχία. Πρόκειται για μια παράσταση υψηλής αισθητικής που κατάφερε να κερδίσει κοινό και κριτικούς.

Ο Μαγικός αυλός είναι η τελευταία από τις δεκαεπτά όπερες που έγραψε ο Μότσαρτ, ενώ λίγο πριν τον θάνατο του κατάφερε να τη διευθύνει  στην πρεμιέρα που δόθηκε στην Βιέννη στις 30 Σεπτεμβρίου 1791.
Η αδελφοσύνη, η ελευθερία, η αγάπη, η νίκη του καλού, η αναζήτηση της αρετής, το μεγαλείο της σιωπής και η επικράτηση της αλήθειας είναι οι αξίες που περιγράφει η μεγαλειώδης όσο και διασκεδαστική αυτή όπερα.

Σε πολλά θέατρα του κόσμου ο Μαγικός αυλός παρουσιάζεται τις μέρες των Χριστουγέννων, λόγω της ευφρόσυνης μουσικής του Μότσαρτ, σε συνδυασμό με τις βασικές ιδέες και τα ηθικά διδάγματα του ποιητικού κειμένου.

Ο Μαγικός αυλός με μια ματιά

Αμαντέ, Αμαντέο, Αμαντέους / Πολλοί νιώθουν μεγάλη οικειότητα προς το πρόσωπο του Μότσαρτ, ίσως επειδή σε πρώτο επίπεδο αρκετές συνθέσεις του ηχούν ευχάριστα. Ωστόσο, παρεξηγήσεις που έχουν αποκτήσει ισχύ κοινών τόπων έχουν πλάσει μία εικόνα αρκετά διαφορετική από την πραγματικότητα. Ήδη από το 19ο αιώνα, στο πλαίσιο αγιοποίησης του συνθέτη, ξεκίνησαν παραποιήσεις που αλλοίωσαν ακόμα και το όνομά του. Έτσι, υιοθετήθηκε το πομπώδες λατινικό Amadeus, που ο ίδιος χρησιμοποιούσε σπανιότατα και μόνον αστειευόμενος, αντί του γαλλικού Amadé ή του ιταλικού Amadeo, με τα οποία υπέγραφε συνήθως. Μέσα που αποτείνονται στο ευρύ κοινό, όπως ο κινηματογράφος, εξακολουθούν να συμβάλλουν σε στρεβλώσεις και ως προς την προσωπικότητα του συνθέτη. Όμως, σήμερα πλέον δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Μότσαρτ υπήρξε ένας διανοούμενος, μία από τις σημαντικότερες, πιο ανήσυχες και ενδιαφέρουσες προσωπικότητες της εποχής του, χαρισματικός, ευαίσθητος, με υψηλά ιδανικά. Η σύγχρονη μουσικολογική έρευνα προσθέτει καθημερινά ψηφίδες σε ένα πορτρέτο του οποίου διαρκώς αποκαλύπτονται νέες, όλο και πιο συναρπαστικές όψεις.

Μεγάλη όπερα, γερμανική όπερα, ζίνγκσπηλ / Σήμερα οι μουσικολόγοι συμφωνούν ότι την εποχή του Μότσαρτ οι όροι δεν χρησιμοποιούνταν με την αυστηρότητα στην οποία συχνά επιμένουμε σήμερα. Στο πλαίσιο της πολιτικής του Ιωσήφ Β’ για την ανάδειξη του γερμανικού εθνικού πολιτισμού, ο όρος Singspiel, κατ’ αναλογίαν του Schauspiel –που σημαίνει θεατρικό έργο–, ήταν απλώς η γερμανική απόδοση του ιταλικού όρου opera. Στην πρώτη έκδοση ο Μαγικός αυλός χαρακτηρίζεται ως «μεγάλη όπερα», ενώ ο ίδιος ο Μότσαρτ τον καταχώρησε στον κατάλογο των έργων του ως «γερμανική όπερα». Έργο με μουσικά μέρη και πεζούς διαλόγους, ο Μαγικός αυλός αποτελείται από δύο Πράξεις και βασίζεται σε κείμενο του θεατρανθρώπου Εμάνουελ Σίκανεντερ. Η υπόθεση αφορά την προσπάθεια του Ταμίνο να ελευθερώσει την όμορφη Παμίνα από τον Ζαράστρο. Η μητέρα της, η Βασίλισσα της Νύχτας, παρέχει γι’ αυτόν το σκοπό στον Ταμίνο ένα μαγικό αυλό και στον ακόλουθό του Παπαγκένο ασημένια καμπανάκια, των οποίων ο ήχος βοηθά να ξεπεραστούν κάθε είδους δοκιμασίες. Σταδιακά οι στερεότυπες απόψεις για το καλό και το κακό ανατρέπονται. Το καλό θριαμβεύει, το κακό κατακρημνίζεται.

Πρεμιέρες / Ο Μαγικός αυλός πρωτοπαρουσιάστηκε στο Θέατρο Βήντεν, στα περίχωρα της Βιέννης, στις 30 Σεπτεμβρίου 1791. Από την Εθνική Λυρική Σκηνή η όπερα πρωτοπαρουσιάστηκε στις 18 Ιανουαρίου 1969 σε μουσική διεύθυνση του Αντίοχου Ευαγγελάτου.

Σύνοψη

Α’ Πράξη / Ένα τεράστιο φίδι απειλεί τον πρίγκιπα Ταμίνο, που λιποθυμά. Τον σώζουν Τρεις Κυρίες, που πληροφορούν για το συμβάν τη Βασίλισσα της Νύχτας. Όταν συνέρχεται ο Ταμίνο, αντικρίζει τον Παπαγκένο, που κυνηγά πουλιά για λογαριασμό της Βασίλισσας. Κομπάζει πως αυτός έσωσε τον πρίγκιπα, και οι Τρεις Κυρίες τον τιμωρούν για το ψέμα του. Η Βασίλισσα της Νύχτας ζητά από τον Ταμίνο να απελευθερώσει την κόρη της Παμίνα, που κρατά ο δαίμονας Ζαράστρο. Αν τα καταφέρει, θα γίνει γυναίκα του. Ακόλουθός του ορίζεται ο Παπαγκένο. Ο πρίγκιπας παίρνει ένα μαγικό αυλό και ο Παπαγκένο μαγικά καμπανάκια. Τρία Αγόρια τούς δείχνουν το δρόμο.
Ο Μονόστατος, Μαυριτανός υπηρέτης του Ζαράστρο και φρουρός της Παμίνας, πολιορκεί ερωτικά την κοπέλα. Ο Παπαγκένο λέει κρυφά στην Παμίνα πως έρχεται να τη σώσει ο Ταμίνο. Την ίδια στιγμή ο πρίγκιπας φτάνει σε ένα δάσος με τρεις ναούς. Από τον μεσαίο προβάλλει ένας ιερέας, που αναζητά την αιτία της έχθρας του Ταμίνο προς τον Ζαράστρο. Ο Ταμίνο παίζει τον αυλό, και τα ζώα του δάσους μαγεύονται. Ακούει τα καμπανάκια: Η Παμίνα και ο Παπαγκένο προσπαθούν, μάταια, να ξεφύγουν από τον Μονόστατο. Ο Παπαγκένο παίζει τα καμπανάκια, κάνοντας τους ακολούθους του Μονόστατου να χορεύουν μαγεμένοι.

Εμφανίζεται ο Ζαράστρο πάνω στο άρμα του. Η Παμίνα εξηγεί ότι την καταδιώκει ο Μονόστατος, ο οποίος έχει συλλάβει τον Ταμίνο και τον Παπαγκένο. Ο Ζαράστρο οδηγεί και τους δύο στο Ναό της Δοκιμασίας.

Β’ Πράξη / Ο Ζαράστρο και οι ιερείς επιτρέπουν στον Ταμίνο να περάσει όλες τις δοκιμασίες για να γίνει δεκτός στην αδελφότητά τους. Αν τα καταφέρει, η Παμίνα θα γίνει γυναίκα του. Δυο ιερείς οδηγούν τους αιχμαλώτους στην πρώτη δοκιμασία: τη σιωπή.

Στον κήπο ο Μονόστατος πλησιάζει πάλι την Παμίνα, τρέπεται όμως σε φυγή όταν διακρίνει τη Βασίλισσα της Νύχτας. Εκείνη ζητά από την κόρη της να σκοτώσει τον Ζαράστρο. Αργότερα φτάνει ο Ζαράστρο για να την καθησυχάσει.
Ο Παπαγκένο σπάει τη σιωπή του και μιλά με μια γριά, που ισχυρίζεται ότι είναι 18 ετών και πως τον αγαπημένο της τον λένε Παπαγκένο. Μετά εξαφανίζεται. Αντίθετα, ο Ταμίνο παραμένει σιωπηρός ακόμα και όταν απευθύνεται σε αυτόν η αγαπημένη του Παμίνα. Εισπράττοντας τη σιωπή του ως απόρριψη, εκείνη πληγώνεται βαθιά. Ο Ζαράστρο εξηγεί στους δύο νέους πως θα πρέπει να χωριστούν, αλλά θα βρεθούν και πάλι αργότερα. Ο Παπαγκένο ζητά μονάχα ένα ποτήρι κρασί. Το πίνει και αμέσως θυμάται τις βασικές του ανάγκες. Ζητά μία σύντροφο, κι εμφανίζεται ξανά η γριά. Όταν του εξηγεί ότι η μόνη εναλλακτική λύση που έχει είναι να κλειστεί για πάντα στη φυλακή, ο Παπαγκένο δέχεται να της υποσχεθεί αιώνια πίστη. Αυτοστιγμεί εκείνη μετατρέπεται στην όμορφη Παπαγκένα, αλλά χάνεται ευθύς αμέσως.

Στον κήπο τα Τρία Αγόρια σταματούν την Παμίνα, που, απογοητευμένη, θέλει να δώσει τέλος στη ζωή της. Πριν από τις τελικές δοκιμασίες, που προβλέπουν να περάσει το ζευγάρι από φωτιά και νερό, η Παμίνα συναντά τον αγαπημένο της. Δυο αρματωμένοι οδηγούν τον Ταμίνο και του εξηγούν πως όποιος περάσει τις δοκιμασίες αυτές θα εξαγνιστεί από τα τέσσερα στοιχεία, φωτιά, νερό, αέρα και γη. Αν ξεπεράσει το φόβο του θανάτου, θα είναι άξιος να μυηθεί στα μυστήρια της Ίσιδας. Ο Ταμίνο και η Παμίνα περνούν με επιτυχία τη δοκιμασία της φωτιάς και του νερού. Τους υποδέχονται με επισημότητα στον κατάφωτο ναό.

Στον κήπο, απογοητευμένος που έχασε την Παπαγκένα, ο Παπαγκένο αποφασίζει να δώσει τέλος στη ζωή του. Τα Τρία Αγόρια τού θυμίζουν τα μαγικά καμπανάκια. Ο Παπαγκένο τα αφήνει να ηχήσουν και σμίγει με την Παπαγκένα.
Οδηγούμενες από τον Μονόστατο η Βασίλισσα της Νύχτας και οι Τρεις Κυρίες αποφασίζουν να επιτεθούν στο ναό. Θύελλες, αστραπές και βροντές αποτρέπουν την επέλασή τους. Το φως διαλύει το σκοτάδι. Ο Ζαράστρο υποδέχεται τον Ταμίνο και την Παμίνα μέσα σε ατμόσφαιρα ψυχικής ανάτασης.

Μουσική διεύθυνση:
Ηλίας Βουδούρης (14, 15, 16, 19, 20/12/2012)
Μίλτος Λογιάδης (3, 4, 5/1/2013)
Σκηνοθεσία: Αρνώ Μπερνάρ
Αναβίωση σκηνοθεσίας: Ίων Κεσούλης
Σκηνικά – Κοστούμια: Μπρούνο Σβενγκλ
Φωτισμοί: Νίκος Εργαζάκης
Διεύθυνση χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος

Ζαράστρο:                           
Δημήτρης Καβράκος (14, 16, 19/12/2012 – 3/1/2013)
Δημήτρης Κασιούμης (15, 20/12/2012 – 4, 5/1/2013)
Ταμίνο:                                
Αντώνης Κορωναίος (14, 16, 19/12/2012 – 3, 5/1/2013)
 Νίκος Στεφάνου (15, 20/12/2012 – 4 /1/2013)
Ομιλητής:                           
 Κώστας Ντότσικας (14, 16, 19/12/2012 – 3, 5/1/2013)
Γιώργος Ρούπας (15, 20/12/2012 – 4 /1/2013)
Βασίλισσα της νύχτας:     
Βασιλική Καραγιάννη (14/12/2012 – 3, 5/1/2013)
 Χριστίνα Πουλίτση (16, 19/12/2012 – 4/1/2013)
Μαριάννα Μανσόλα (15, 20/12/2012)
Παμίνα:                               
Μαρία Μητσοπούλου (14, 16, 19/12/2012 – 3, 5/1/2013)
 Μίνα Πολυχρόνου (15, 20/12/2012 – 4/1/2013)
Τρεις κυρίες:                     
Τζούλια Σουγλάκου (14, 16, 19/12/2012 – 3/1/2013)
 Αντωνία Καλογήρου (15, 20/12/2012 – 4, 5/1/2013)
Γεωργία Ηλιοπούλου (14, 16, 19/12/2012 – 3/1/2013)
Αλεξάνδρα Ματθαιουδάκη (15, 20/12/2012 – 4, 5/1/2013)
Αγγελική Καθαρίου (14, 16, 19/12/2012 – 3/1/2013)
Λυδία Αγγελοπούλου (15, 20/12/2012 – 4, 5/1/2013)
Παπαγκένο:                      
 Χάρης Ανδριανός (14, 16, 19/12/2012 – 3, 4/1/2013)
 Αρκάδιος Ρακόπουλος (15, 20/12/2012 – 5/1/2013)
Παπαγκένα:                       
Ελπινίκη Ζερβού (14, 16, 19/12/2012 – 3, 4/1/2013)
Μυρσίνη Μαργαρίτη (15, 20/12/2012 – 5/1/2013)
Μονόστατος:                     
Χρήστος Κεχρής (14, 16, 19/12/2012 – 3, 5/1/2013)
Άρης Προσπαθόπουλος (15, 20/12/2012 – 4/1/2013)
Τρία αγόρια:                      
Νίκη Χαζιράκη – Μιράντα Μακρυνιώτη – Βάσω Πετρόγιαννη                                        
Πρώτος Ιερέας:               
Γιώργος Ρούπας (14, 16, 19/12/2012 – 3, 5/1/2013)
Κώστας Ντότσικας (15, 20/12/2012 – 4/1/2013)
Δεύτερος Ιερέας:             
Άρης Προσπαθόπουλος (14, 16, 19/12/2012 – 3, 5/1/2013)
Γιάννης Φίλιας (15, 20/12/2012 – 4/1/2013)
Πρώτος Αρματωμένος:   
Σταμάτης Μπερής (14, 16, 19/12/2012 – 3/1/2013)
Γιώργος Ζωγράφος (15, 20/12/2012 – 4, 5/1/2013)
Δεύτερος  Αρματωμένος:
Μιχάλης Κατσούλης (14, 16, 19/12/2012 – 3/1/2013)
Θεόδωρος Μωραΐτης (15, 20/12/2012 – 4, 5/1/2013)

Συμμετέχουν  η Ορχήστρα και η Χορωδία της ΕΛΣ