Βασίλης Λουλές: Από το προσωπικό ντοκουμέντο στο ιστορικό ντοκιμαντέρ

Μια φλουταρισμένη φωτογραφία με καθήλωσε τότε – δεν ήξερα ακόμα γιατί. Στην πραγματικότητα ήταν ένα παγωμένο καρέ από τα ερασιτεχνικά φιλμάκια της οικογένειας Verdoner από την Ολλανδία.
1939. Η μικρή Yoka με τη μητέρα της Hilde παιχνιδίζουν με το φακό ξεπροβάλλοντας πίσω από τα απλωμένα σεντόνια.

Η οικογένεια Verdoner, μια πλούσια εβραϊκή οικογένεια της Ολλανδίας του Μεσοπολέμου, είχε γυρίσει πολλά τέτοια ερασιτεχνικά φιλμάκια 8mm ασπρόμαυρα και έγχρωμα (ναι, υπήρχαν έγχρωμα κινηματογραφικά φιλμ από το 1936!).#
Μια θαυμάσια συλλογή οικογενειακών σκηνών: η γέννηση των δυο μικρότερων παιδιών, η μαμά λεχώνα, τα πρώτα μπουσουλήματα των μωρών, τα νανουρίσματα και οι αγκαλιές της μαμάς, οι κουδουνίστρες και τα παιχνιδάκια, οι βόλτες στα γύρω πάρκα με το καρότσι, οι επισκέψεις των οικογενειακών φίλων, το αμάξι της οικογένειας, οι παρέες των παιδιών που μεγάλωναν, οι υπέροχες σαχλαμάρες τους μπροστά στο φακό και τα δήθεν αυστηρά μαλώματα της μαμάς Hilde, ένα παιδικό πάρτυ μασκέ.
Ο μπαμπάς σπάνια εμφανίζεται – είναι το μάτι πίσω από το φακό.

1937-1941. Ανέμελες στιγμές μιας οικογένειας που είχε την οικονομική άνεση και γλεντούσε τη ζωή της, πειραματιζόμενη και με τα νέα μέσα της εποχής, όπως οι φορητές κινηματογραφικές κάμερες 8mm. Σε 36 φιλμάκια το μεγάλωμα των παιδιών. Κι από δίπλα, η καθημερινότητα της μεγαλοαστικής τάξης, η τοιχογραφία μιας κοινωνίας, μιας εποχής.
Και ΞΑΦΝΙΚΑ η συνέχεια χάνεται. (Γερμανική Κατοχή της Ολλανδίας, διωγμός και απελάσεις των Εβραίων). Σκοτάδι στην οθόνη.

Κι ύστερα, τέσσερα μόνο φιλμάκια της συλλογής, στο τέλος, με την ένδειξη: 1946.
Ο πατέρας Gerrit και τα τρία παιδιά, Yoka, Francisca, Otto. Σώθηκαν κρυμμένοι σε χριστιανικά σπίτια, χωριστά ο καθένας. Υπέφεραν αλλά σώθηκαν. Τα παιδιά μοιάζουν ξαφνικά πιο μεγάλα και σοβαρά – κι όχι μόνον επειδή πέρασαν 5 χρόνια από το τελευταίο ανέμελο φιλμάκι. Μοιάζει να έχει γράψει πολύ περισσότερο ο χρόνος πάνω τους. Χαμογελούν συγκρατημένα στο φακό, κάπως στυφά, κάπως με μια κρυφή ενοχή, σα να κοιτάνε πια προς τα μέσα τους.
Όλοι μαζί στο κατάστρωμα ενός μεγάλου πλοίου, σε υπερατλαντικό ταξίδι. Μετανάστευση στην Αμερική. Οριστική.
Κάποιος λείπει από το κάδρο. Η μαμά.
Και η μαμά Hilde;
Έμεινε πίσω, για πάντα.
Στο Άουσβιτς.
………………………………………………………………………………………………………………………

Εδώ τελειώνουν τα ντοκουμέντα.
Είχα την τύχη να βρω αυτή τη συλλογή με τα πολύτιμα φιλμάκια όταν επί τρία χρόνια (2007-2010) ψάχναμε κινηματογραφικά ντοκουμέντα με καθημερινές σκηνές στα διάφορα αρχεία της Ευρώπης και της Αμερικής, για το ντοκιμαντέρ μου «Φιλιά εις τα παιδιά».
Βρήκα αρκετά ερασιτεχνικά φιλμάκια εβραϊκών οικογενειών της Ευρώπης πριν τον Πόλεμο. Και τα είδα όλα, καρέ-καρέ. Ήθελα να δω όσο περισσότερα πλάνα μπορούσα, λες και θα μπορούσα να τα χωρέσω όλα αυτά στο ντοκιμαντέρ μου. Δεν μπόρεσα να τα χωρέσω. Κι ούτε μέσα μου τα χώρεσα – πού να χωρέσει τόση καταστροφή; Υπάρχουν φιλμάκια ολόκληρων πολυμελών οικογενειών που δεν επέζησε κανείς. Ούτε ένας.
Κι απόμειναν οι φλουταρισμένες εικόνες των προσώπων που χαμογελάνε ανέμελα μπροστά στην αθανασία του κινηματογραφικού φακού.

Και, από εδώ ακριβώς, από αυτό το ράγισμα που χάραξε μέσα μου εκείνη η φλουταρισμένη φωτογραφία-ντοκουμέντο θα μπορούσε να (είχε) γεννηθεί ένα ακόμα ντοκιμαντέρ. Για μια ακόμα μικρή ιστορία μέσα στη δίνη της Ιστορίας.

Info: Συνεργάστηκε με την ΕΡΤ και με το Κινηματογραφικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών δουλεύοντας πάνω σε παλαιά φιλμ επικαίρων.
Οι ταινίες μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ που έκανε βραβεύτηκαν, συμπεριλήφθηκαν σε διεθνή αφιερώματα και χρησιμοποιούνται ως εκπαιδευτικό υλικό σε Πανεπιστήμια.
Το ντοκιμαντέρ «Φιλιά εις τα παιδιά» – με ιστορίες Εβραιόπουλων της Κατοχικής Ελλάδας που σώθηκαν κρυμμένα στην αγκαλιά γενναίων Χριστιανών – προβάλλεται τώρα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Πραγματοποιεί σεμινάρια κινηματογράφου με θέματα όπως «Το Ντοκιμαντέρ ως εργαλείο στην Εκπαίδευση» και «Κινηματογραφώντας προσωπικές ιστορίες και Παραμύθια».

* Αναδημοσίευση από το περιοδικό Culturenow Mag, τεύχος 29