Νίκος Φυτάς: Μας ενδιαφέρει το μεγάλο και όχι το μικρό, το αληθινό όνειρο και όχι η ψευδαίσθηση αυτού

Ο Νίκος Φυτάς μιλάει στο Culturenow.gr για την παράσταση που θα παρουσιάσει με το Θέατρο της Εμπειρίας, στο Φουγάρο στο Ναύπλιο. Η παράσταση Λήθη: ένας κινηματογραφικός μύθος, μια ιδέα του Νίκου Φυτά, είναι ένα έργο που δημιουργήθηκε από τη σύμπραξη ενός νέου κειμένου με ήδη υπάρχοντα θεατρικά, λογοτεχνικά και φιλοσοφικά κείμενα, ιστορικά ντοκουμέντα και αποσπάσματα από σκηνές του παγκόσμιου κινηματογράφου.

Συνέντευξη Μαριάννα Παπάκη

Culturenow: Θα ήθελα να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή και να μας πείτε λίγα λόγια για το καλλιτεχνικό σύνολο «Θέατρο της Εμπειρίας». Πότε δημιουργήθηκε; Ποια είναι τα μέλη της ομάδας και ποιοι οι στόχοι σας;

Νίκος Φυτάς: Το ‘Θέατρο της Εμπειρίας’ δημιουργήθηκε πριν από δύο χρόνια στο Ναύπλιο. Ο σχηματισμός αυτής της ομάδας αποτέλεσε μια προσωπική μου πρωτοβουλία και στελεχώθηκε από έναν πυρήνα ανθρώπων που αποτελούν τους βασικούς μου συνεργάτες: τη Νάλια Ζήκου, τον Μανώλη Μαμαλάκη, την Αρρήτη Κεχαγιά, τον Κώστα Αμαραντίδη. Από ‘κει και πέρα τα πρόσωπα, ακολουθώντας τη ροή των εξελίξεων της ζωής, ανανεώνονται και εμπλουτίζονται διαρκώς. Αυτή η συνθήκη είναι, άλλωστε, και ζητούμενο δικό μου.

Με το σύνολο αυτό έχουμε παρουσιάσει στο Ναύπλιο τις παραστάσεις: Όχι αυτή η χώρα’, ‘Απομόνωση’, ‘Redemption’, ‘Not I’, ‘Άμλετ, Μια αποδόμηση’, ‘Η ψεύτρα’, ‘Το φάντασμα της Μασσαλίας’, ‘Ποιος φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ’.
Στόχος της ομάδας είναι η έρευνα πάνω στην κοινωνία και τη ζωή μέσω του θεάτρου και με τον όρο έρευνα εννοούμε κυρίως τη διείσδυση μέσα στην ανθρώπινη ύπαρξη. Αγαπάμε το θέατρο, αλλά αυτό που πραγματικά μας ενδιαφέρει είναι η ζωή, η παρατήρησή της, η αλήθεια μέσα στη ζωή. Θεωρούμε το θέατρο ως ένα μέσο εξέλιξης και ανέλιξης, όπως και την προσωπική και σκηνική τεχνική του ηθοποιού ως τον πυρήνα της θεατρικής τέχνης. Μετά από δύο χρόνια λοιπόν συνεχούς εργαστηριακής θεατρικής έρευνας, μέσα στη οποία αναπόφευκτα ωριμάζουμε, αισθανόμαστε σιγά-σιγά όλο και πιο έτοιμοι να επι-κοινωνήσουμε τη δουλειά μας.

C. N.: Η νέα παραγωγή της ομάδας έχει τίτλο «Λήθη: Ένας κινηματογραφικός μύθος» και θα παρουσιαστεί στο «Φουγάρο» στο Ναύπλιο στις 19, 20 και 21 Σεπτεμβρίου. Θα ήθελα να μας συστήσετε τη δουλειά, τη θεματική της και τον τρόπο παρουσίασής της.

Ν. Φ.: Η παράσταση είναι ένα πολύπτυχο από εικόνες-ενότητες που περιγράφουν έναν κόσμο ο οποίος έχει χάσει τον προσανατολισμό του σε σχέση με την αλήθεια, ζει στη λήθη, σε πλάνη, έχει παραστρατήσει από τα ζητούμενα της ζωής. Στην παράσταση τίθενται υπό εξέταση εικόνες αυτού του κόσμου στις οποίες αντιπαραβάλλονται θραύσματα από υλικό το οποίο στοιχειοθετεί ή οδηγεί, κατά την κρίση μου, στην αλήθεια. Υπάρχουν πολλές θεματικές οι οποίες συνυφαίνονται στη δράση της παράστασης, η θρησκεία, οι κοινωνικοί θεσμοί, το ποδόσφαιρο, η αστική κουλτούρα και φυσικά η στάση του ανθρώπου μέσα σε αυτά τα τοπία. Όλα αυτά δεν είναι τίποτα άλλο παρά μοτίβα συνεχώς μεταβαλλόμενα που παλινδρομούν μεταξύ τους προσπαθώντας να ξεσκεπάσουν, μέσα από την ψευδαίσθηση της λησμονιάς, την αλήθεια.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ‘Λήθη’ είναι μια σύγχρονη αρχαία τραγωδία, με όλα όσα τη συνιστούν. Δεν αναφέρομαι, βέβαια, σε μια αρχαία τραγωδία με νεωτεριστικά στοιχεία αλλά στα βασικά δομικά στοιχεία που διαμορφώνουν το καλούπι της αρχαίας τραγωδίας, όπως αυτή κυρίως παρουσιάζεται από το Σοφοκλή και τον Αισχύλο, εξελιγμένη και προσαρμοσμένη στη σύγχρονη προβληματική, καταλήγοντας στην κάθαρση μέσα από την καταστροφή. Κάτι τέτοιο μπορεί να ακούγεται αντιφατικό, αλλά τι άλλο είναι η αρχαία τραγωδία πέρα από διαχρονική; Έτσι ακριβώς όπως και η αλήθεια.

C. N.: Το κείμενο της παράστασης πώς προέκυψε; Πρόκειται για μία δουλειά βασισμένη σε ένα νέο ή παλιό κείμενο ή δουλεύετε πάνω σε ένα κείμενο που προέκυψε από διαδικασία έρευνας; Και αν ισχύει το δεύτερο σε ποιες πηγές ανατρέξατε;

Ν. Φ.: Δημιουργήθηκε ένας σκελετός αρχικά από την επιθυμία μου να εργαστώ πάνω σε συγκεκριμένες θεματικές. Από ‘κει και πέρα εμπλουτίστηκε και εξακολουθεί να εμπλουτίζεται από τους ερμηνευτές της παράστασης. Είναι κάτι ζωντανό.

Εντελώς επιγραμματικά ας πούμε ότι τα σημεία αναφοράς μου σε ερευνητικό επίπεδο και στο πλαίσιο της ομάδας, εκτείνονται από τον Όμηρο και τον Σωκράτη έως τον Wittgenstein και τον Freud και από την ελληνική λαϊκή φαντασία της αρχαιότητας, δηλαδή την ελληνική μυθολογία, και τον Ιησού Χριστό έως τον Heisenberg και τον Πάπα Ιωάννη Πάυλο το Β’. Τα γεγονότα οι άνθρωποι τα δημιουργούν και τα διαμορφώνουν.

Εκτός όμως από το βασικό κείμενο, η ‘Λήθη’ διανθίζεται από πληθώρα επιμέρους κειμένων τα οποία είναι πολύ πιο εύκολο να αναφερθούν. Αποσπάσματα από το ‘Πεθαίνω σαν Χώρα’ του Δημήτρη Δημητριάδη, από την ‘Αντιγόνη’ του Σοφοκλή, από τον ‘Εκκλησιαστή’ του Luther Blisset, από το ‘Ο Χειμώνας της Πίκρας μας’ του Steinbeck, από το ‘Η Ανοιχτή Κοινωνία και οι Εχθροί της’ του Karl Popper, από τον ‘Άγριο Λίβελλο της Αληθινής Ελευθερίας’ του Γιάννη Ζαμπαρδίκου καθώς και ένα ποίημα του Renzo Novatore συνθέτουν το χρονικό των κειμένων της παράστασης.

C. N.: Ποια είναι τα μηνύματα που θα θέλατε να λάβουν οι θεατές από την παράσταση;

Ν. Φ.: Τα ίδια μηνύματα που λαμβάναμε και εμείς όσο επεξεργαζόμαστε το έργο και τα ίδια μηνύματα που λαμβάνουμε όσο εντρυφούμε μέσα στην τέχνη του θεάτρου. Δεν επιθυμούμε με το θέατρο μας να συγκεκριμενοποιήσουμε τα μηνύματα αλλά μάλλον να τα γενικεύσουμε. Μας ενδιαφέρει το μεγάλο και όχι το μικρό, το αληθινό όνειρο και όχι η ψευδαίσθηση αυτού. Θέλω να πω ότι με την παράσταση της ‘Λήθης’ τα μηνύματα που θέλουμε να περάσουμε ταυτίζονται με το θέατρο που κάνουμε και δε διαφοροποιούνται. Θα χρησιμοποιήσω κάποια λόγια του Jerzy Grotowski γιατί δεν μπορώ να βρω καταλληλότερα: “Επιθυμία μας είναι να απελευθερώσουμε την πνευματική φόρτιση του εκκλησιάσματος ή της φυλής, συγχωνεύοντας τον μύθο και βεβηλώνοντάς τον, ή μάλλον, υπερβαίνοντάς τον. Ο θεατής τότε αποκτάει μια ανανεωμένη συνείδηση της προσωπικής του αλήθειας μέσα από την αλήθεια του μύθου, και μέσω του φόβου και του ελέους, φτάνει ως την κάθαρση.” Όλα αυτά βέβαια σε μία εποχή που η πίστη είναι μάλλον περισσότερο ζήτημα διανοητικής πειθούς κάτι το οποίο σημαίνει ότι είναι πολύ πιο δύσκολο να προκληθεί το είδος του σοκ που απαιτείται, για να καταδυθεί ο θεατής σ’ εκείνα τα ψυχικά στρώματα πίσω από τη μάσκα της ζωής.

C. N.: Ο τίτλος της παράστασης, όπως αναφέρθηκε ήδη, είναι: «Λήθη: Ένας κινηματογραφικός μύθος». Ποιος ο ρόλος του κινηματογραφικού στοιχείου στην παράσταση;

Ν. Φ.: Το κινηματογραφικό στοιχείο λειτουργεί σε διάφορα επίπεδα στη συγκεκριμένη παράσταση. Πρώτα και κύρια, αφορά τη φόρμα της ίδιας της παράστασης. Ο σπονδυλωτός της χαρακτήρας αλλά και η λογική της ‘ανατροπής’ – μέσω των ταχύτατων εναλλαγών – παραπέμπουν άμεσα σε χαρακτηριστικά της κινηματογραφικής λογικής. Η σκηνή σε αυτή την παράσταση έχει τη λειτουργία μια πλατφόρμας πάνω στην οποία συντελείται η διαδικασία συγκόλλησης ετερόκλιτων στοιχείων, ανομοιογενούς υλικού. Το ‘χνάρι’ του κινηματογράφου εντοπίζεται και στο δραματουργικό ιστό. Στην παράσταση εμφανίζονται, ως αναπόσπαστα κομμάτια της δράσης, χαρακτήρες από κλασσικές σκηνές του παγκόσμιου κινηματογράφου όπως η Holly Golightly, η Sugar Sugar, ο Jack Torrence και ο Vito Corleone.

Κάτι τέτοιο άνοιξε νέους δρόμους προσέγγισης των ρόλων κατά το διάστημα των προβών. Μεγάλο μέρος της υποκριτικής εκπαίδευσης στις πρόβες ήταν σε αρκετές περιπτώσεις πιο προσωπικό, βασισμένο σε μύχιες σκέψεις που δημιουργούσε εκείνη τη δεδομένη στιγμή το πίσω κείμενο, παρά σε ερμηνευτικές τεχνικές με τις οποίες έχουμε ταυτίσει την υποκριτική στο θέατρο. Τέλος, όλη η παράσταση είναι σαν θέατρο μέσα στο θέατρο, ψευδαίσθηση επί της ψευδαίσθησης, και για αυτό το λόγο αυτό αποφασίσαμε να αντιμετωπίσουμε το κοινό όχι σαν θεατές μιας θεατρικής παράστασης αλλά πιο πολύ ως καλεσμένους σε κάποιο τεκταινόμενο εν είδει δεξίωσης που λαμβάνει χώρα ενίοτε σε μια θεατρική αίθουσα και ενίοτε σε ένα κινηματογραφικό πλατό.

C. N.: Ο τόπος παρουσίασης της παράστασης είναι το Ναύπλιο και όχι η Αθήνα. Ποια είναι τα θετικά και ποια τα αρνητικά στοιχεία αυτού του γεγονότος;
 
Ν. Φ.: Δεν θεωρώ ότι υπάρχουν θετικά ή αρνητικά στοιχεία σε αυτήν την περίπτωση. Πάντα εξάλλου για κάθε τι που θα κερδίζεται κάτι άλλο θα χάνεται και στις περισσότερες των περιπτώσεων αυτό που χάνεται δεν το μαθαίνουμε ποτέ. Η συγκυρίες μας οδήγησαν στο Ναύπλιο, αλλά από ‘κει και πέρα επιλέγουμε να δραστηριοποιούμαστε εδώ. Οπωσδήποτε το Ναύπλιο δεν παρουσιάζει τον πλουραλισμό των επιλογών που παρουσιάζει η Αθήνα. Ωστόσο, με τον καιρό έχει καλλιεργηθεί στην πόλη μια συνείδηση γύρω από το θέατρο.

Οι άνθρωποι που κινούνται στην πόλη του Ναυπλίου ζητούν όλο και περισσότερο καινούριες προτάσεις πάνω στο θέατρο και αυτό είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων. Αφ’ ενός εξαιτίας της ιστορικής κληρονομιάς της πόλης, αφ’ ετέρου εξαιτίας της παρουσίας του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου το οποίο με την πολυετή παρουσία του εμπλουτίζει την πολιτιστική ζωή της πόλης. Κι εμείς από τη δική μας πλευρά, πιστεύουμε ότι συμβάλλουμε με τον τρόπο μας μέσω της προσπάθειάς μας. Διαμορφώνεται λοιπόν μια άποψη ότι μια θεατρική άνοιξη ξεπροβάλλει στην πόλη του Ναυπλίου.

Το θέμα είναι κατά πόσο έχουν διάθεση και οι τοπικές αρχές να τη στηρίξουν. Άλλωστε ο μακροπρόθεσμος στόχος μας που είναι η δημιουργία μιας πρότυπης πολιτισμικής κοιτίδας η οποία να μπορεί να πραγματωθεί οπουδήποτε με δεδομένο όμως ότι θα έχει τα εχέγγυα να ταξιδεύει παντού ανά τον κόσμο για να επικοινωνεί την έρευνα του, να ανταλλάσσει και να προσφέρει μέρος αυτής. Προς το παρόν είναι το Ναύπλιο, αύριο θα είναι κάποια έρημος της Αφρικής και μεθαύριο το Βερολίνο.

C. N.: Τα επόμενα καλλιτεχνικά σας σχέδια; Υπάρχει στον προγραμματισμό σας  το ενδεχόμενο παρουσίασης της παράστασης και σε άλλες πόλεις;

Ν. Φ.: Με την ολοκλήρωση των παραστάσεων της τρέχουσας παραγωγής, θα ξεκινήσουμε πρόβες για το έργο ‘Ψύχωση 4:48’ της Sarah Kane πάνω σε μια ιδιαίτερα ποιητική μετάφραση το οποίο προγραμματίζουμε να είναι έτοιμο να παρουσιαστεί στο Ναύπλιο μέχρι το τέλος του χρόνου και εν συνεχεία να ταξιδέψει με διαφορετικό ‘εισιτήριο’ στο ίδιο δρομολόγιο που έχει και η ‘Λήθη: Ένας κινηματογραφικός μύθος’. Πιο συγκεκριμένα, να ακολουθήσει τη διαδρομή που προγραμματίζω για και για την τρέχουσα παράσταση. Η ‘Λήθη’ πέρα από τις τρεις παραστάσεις που θα σημειώσει στο Ναύπλιο στο ‘Φουγάρο’, σχεδιάζουμε να παρουσιαστεί και στην Αθήνα για τρεις παραστάσεις πάλι όπως επίσης και στο Βόλο. Προς το παρόν τίποτα πιο συγκεκριμένο δεν είναι ανακοινώσιμο.

Πέραν των εργασιών μου στο θέατρο, αναμένω την έναρξη των γυρισμάτων της πρώτης μου ταινίας μεγάλου μήκους με τίτλο ‘Όνειρα σε Τεκνικόλορ’ την παραγωγή της οποίας έχει αναλάβει η Ρούλα Νικολάου και κλείνοντας θέλω να μοιραστώ μαζί σας δύο λόγια από το σενάριο της ταινίας αυτής.

Πρόκειται για μια στιχομυθία μεταξύ του πρωταγωνιστή και της αδελφής του:
Ψ. -Και τι σημαίνει αυτό; Ποιος είσαι; Ο Μεσσίας;
Χ. -Όχι. Αλλά είμαι αυτός που ξέρει ότι αυτός ο κόσμος είναι όπως είναι γιατί ποτέ κανείς δεν πίστεψε απόλυτα ότι θα μπορούσε να είναι διαφορετικός, καλύτερος.

Η παράσταση Λήθη: ένας κινηματογραφικός μύθος θα παρουσιαστεί τον Σεπτέμβριο στο Φουγάρο στο Ναύπλιο. Περισσότερες πληροφορίες.