Έτσι κάνουν όλες: η κωμική όπερα του Μότσαρτ στο Θέατρο Ολύμπια

Με μια μεγαλοφυή σύλληψη του Μότσαρτ, την όπερα Έτσι κάνουν όλες, σε νέα παραγωγή, ξεκινά για την Εθνική Λυρική Σκηνή η καλλιτεχνική περίοδος 2014-15.

Πρόκειται για μια κωμωδία με θέμα την αιώνια διαμάχη των δύο φύλων, η οποία ξεσήκωσε τη συντηρητική κοινωνία της Βιέννης όταν πρωτοπαρουσιάστηκε και θεωρήθηκε τολμηρή όχι μόνο στην εποχή της, αλλά ακόμα και στον 19ο αιώνα. Διευθύνουν οι Μίλτος Λογιάδης και Ζαν Κριστόφ Σαρρόν, σκηνοθετεί η Ροδούλα Γαϊτάνου. Με την Ορχήστρα, τη Χορωδία της ΕΛΣ και ένα εξαιρετικό καστ Ελλήνων διακεκριμένων Μονωδών.

Η όπερα Έτσι κάνουν όλες αναγνωρίζεται ως ένα από τα δημοφιλέστερα κωμικά έργα του ρεπερτορίου. Πρόκειται για την τρίτη και τελευταία συνεργασία του Μότσαρτ με τον Λορέντσο ντα Πόντε, μετά τους Γάμους του Φίγκαρο και τον Ντον Τζοβάννι. Το κείμενο είναι γεμάτο ανατροπές και απρόσμενες καταστάσεις και η υπόθεση του έργου αφορά τη γυναικεία πίστη: Ο έμπειρος κυνικός φιλόσοφος Ντον Αλφόνσο βάζει στοίχημα με τους νεαρούς ερωτευμένους Φερράντο και Γκουλιέλμο πως αν ακολουθήσουν τις υποδείξεις του, θα τους αποδείξει ότι οι αγαπημένες τους Φιορντιλίτζι και Ντοραμπέλλα δεν είναι πιστές. Όχι επειδή οι συγκεκριμένες κοπέλες δεν έχουν σταθερά αισθήματα, αλλά επειδή όλες οι γυναίκες είναι άπιστες.

Παρά την μεγάλη επιτυχία που σημείωσε η πρώτη παρουσίαση του έργου το 1790, στα χρόνια που ακολούθησαν το Έτσι κάνουν όλες άρχισε να γίνεται αντικείμενο συστηματικής πολεμικής από την κριτική, που θεωρούσε πως το ποιητικό κείμενο του Ντα Πόντε περιείχε στοιχεία ανεπίτρεπτης ανηθικότητας, καθώς έμοιαζε να νομιμοποιεί την απιστία και να τη θεμελιώνει στην ανθρώπινη φύση. Στην εποχή μας έχει γίνει πλήρως κατανοητό πως η όπερα Έτσι κάνουν όλες, το έργο που σφράγισε την τριλογία Μότσαρτ/Ντα Πόντε, συνιστά μία προωθημένη ανάγνωση της ανθρώπινης φύσης, που προσεγγίζει με τόλμη το ζήτημα της απιστίας, στο πλαίσιο της προοδευτικής ρητορικής δύο ένθερμων οπαδών του Διαφωτισμού. Πολύ περισσότερο από μία πικάντικη κωμωδία συζυγικής απιστίας, το Έτσι κάνουν όλες είναι ένα έργο για την πίστη ως επιλογή. Η σύνθεση του Μότσαρτ θεωρείται ευφυής και είναι γεμάτη από γνωστές άριες και έξυπνα, σβέλτα σύνολα.

Η σκηνοθέτρια Ροδούλα Γαϊτάνου, η οποία ζει και εργάζεται στο Λονδίνο και πέρυσι εντυπωσίασε με τη φρέσκια Σταχτοπούτα της στην πρώτη της συνεργασία με την ΕΛΣ, τοποθετεί την δράση του έργου κάπου στην Ευρώπη του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, -στην άνοιξη της βιομηχανικής επανάστασης-, όταν οι φροϋδικές θεωρίες ταρακουνούσαν την επιστημονική κοινότητα, ενώ η φωτογραφική τέχνη, οι εφευρέσεις και οι νέες θεωρίες προετοίμαζαν την ανθρωπότητα για το θαύμα του 20ού αιώνα. Ο ευγενής Ντον Αλφόνσο ζει στο δικό του ιδιότυπο “cabinet of curiosities” – μία ιδιωτική συλλογή από ιδιαίτερα και αλλόκοτα αντικείμενα, που θα μπορούσε να θεωρηθεί πρόγονος ενός ιδιοσυγκρασιακού μουσείου. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, όπου η αλήθεια μπερδεύεται με τις ψευδαισθήσεις καταστρώνει το πείραμα που θα καταδείξει την ροπή της ανθρώπινης φύσης προς την απιστία.  

Ο διακεκριμένος σκηνογράφος – ενδυματολόγος Γιώργος Σουγλίδης, με συνεργασίες στα μεγαλύτερα λυρικά θέατρα Ευρώπης και Αμερικής, έχει δημιουργήσει μια σκηνική εγκατάσταση υψηλής αισθητικής, δίνοντας μορφή στο μεγαλοαστικό δυτικοευρωπαϊκό περιβάλλον της ιδιωτικής συλλογής του Ντον Αλφόνσο, ενώ τα κοστούμια είναι μία μεγαλειώδης δημιουργική αναπαράσταση των ενδυματολογικών κανόνων του 19ου αιώνα στην Ευρώπη.

Σημείωμα σκηνοθέτριας

Η ζωή είναι κωμωδία γι’ αυτούς που σκέφτονται
Και τραγωδία γι’ αυτούς που αισθάνονται.

Χόρας Ουώλπολ, 16 Αυγούστου 1776

Τυχερός όποιος βλέπει τα πράγματα από τη θετική τους πλευρά. Αυτή είναι η συμβουλή του Ντα Πόντε στο φινάλε της όπερας Έτσι κάνουν όλες. Όταν οι δοκιμασίες της ανθρώπινης περιπέτειας κλονίζουν το οικοδόμημα της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης ο μόνος δρόμος για να συνεχίσει κανείς να πορεύεται είναι με χιούμορ κι αισιοδοξία. Πώς αλλιώς, άλλωστε, να μπορέσει κανείς να πορευτεί χωρίς να χάσει την εμπιστοσύνη του στους συνανθρώπους;

Εντρυφώντας κανείς σε αυτή τη μοτσάρτεια σπουδή πάνω στην απιστία διαπιστώνει ένα μεγάλο παράδοξο: ενώ το λιμπρέτο του Ντα Πόντε έχει όλα τα στοιχεία μιας παρωδίας πάνω στον κόσμο των ανθρώπινων συναισθημάτων, η μουσική του Μότσαρτ έχει τόσο απόλυτη συναισθηματική ειλικρίνεια που αναρωτιέται κανείς αν πρόκειται τελικά για μία αναπαράσταση της τραγωδίας των ανθρωπίνων σχέσεων.

Η δράση του έργου τοποθετείται κάπου στη Ευρώπη του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, την εποχή που η βιομηχανική επανάσταση καλπάζει, οι φροϋδικές θεωρίες συγκλονίζουν την επιστημονική κοινότητα, η φωτογραφική τέχνη αλλάζει τα δεδομένα της απεικόνισης, οι εφευρέσεις και οι νέες θεωρίες προετοιμάζουν τον κόσμο για τον 20ό αιώνα. Βρισκόμαστε στο cabinet of curiosities του ευγενή Ντον Αλφόνσο, εραστή της εντρύφησης, της ίντριγκας και της καινοτομίας.

Το cabinet of curiosities ή Kunstkammer ή Kunstkabinett είναι μία ιδιωτική συλλογή από ιδιαίτερα αντικείμενα, ο πρόγονος ενός μουσείου. Πρόκειται για μία εκλεκτική παρουσίαση του κόσμου όπως αυτός αντανακλάται μέσα από τα μάτια του συλλέκτη. Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον ο Αλφόνσο καταγράφει την παράδοξη σχέση μεταξύ αλήθειας και ψευδαίσθησης και ενορχηστρώνει ένα πείραμα ανθρώπινης χημείας και έλξης με συστατικά δύο ζευγάρια ετερώνυμων «στοιχείων» τα οποία ορκίζονται, μεταξύ τους, ερωτική πίστη.  

Οι δύο φίλοι Φερράντο και Γκουλιέλμο δεν διστάζουν να στοιχηματίσουν με τον Ντον Αλφόνσο σχετικά με τη δύναμη της πίστης των δύο αγαπημένων τους, της Φιορντιλίτζι και της Ντοραμπέλλας. Με τη βοήθεια της Ντεσπίνα, της ρηξικέλευθης και διορατικής οικονόμου, οι άντρες κανονίζουν να ξεγελάσουν τις γυναίκες και να δοκιμάσουν την πίστη τους καταστρώνοντας νέα ερωτική πολιορκία ως ξενόφερτοι μνηστήρες.
Οι δύο γυναίκες και οι δύο άντρες θα μπλεχτούν στα δίχτυα της κωμωδίας και το απολλώνιο ερωτικό ήθος θα αναμετρηθεί με το διονυσιακό. Και οι τέσσερις θα έρθουν αντιμέτωποι «με το χάσμα ανάμεσα σ’ αυτό που βλέπουν με τα μάτια του μυαλού και σ’ αυτό που βλέπουν με τα μάτια του σώματος» και τότε τι θα υπερισχύσει; Έλξη ή απώθηση;

Ροδούλα Γαϊτάνου

Μουσική διεύθυνση: Mίλτος Λογιάδης (24, 25, 26, 31/10 – 1, 2/11), Ζαν Κριστόφ Σαρρόν (8, 9/11)

Σκηνοθεσία: Ροδούλα Γαϊτάνου

Σκηνικά – κοστούμια: Γιώργος Σουγλίδης

Φωτισμοί: Σάιμον Κόρντερ

Διεύθυνση χορωδίας: Aγαθάγγελος Γεωργακάτος

Φιορντιλίτζι: Mυρτώ Παπαθανασίου (24, 26/10 – 2/11), Μαρία Μητσοπούλου (25/10 – 1, 9/11), Σοφία Κυανίδου (31/10 – 8/11)
Ντοραμπέλλα: Ειρήνη Καράγιαννη (24, 26/10 – 2/11), Άρτεμις Μπόγρη (25/10 – 1, 9/11), Μαίρη-Έλεν Νέζη (31/10 – 8/11)
Γκουλιέλμο: Διονύσης Σούρμπης (24, 26/10 – 2/11), Χάρης Ανδριανός (25/10 – 1, 9/11), Νίκος Κοτενίδης (31/10 – 8/11)
Φερράντο: Αντώνης Κορωναίος (24, 26, 31/10 – 2, 8/11), Βασίλης Καβάγιας (25/10 – 1, 9/11)
Ντεσπίνα: Μυρσίνη Μαργαρίτη (24, 26/10 – 2/11), Βασιλική Καραγιάννη (25/10 – 1, 9/11), Ελπινίκη Ζερβού (31/10 – 8/11)
Ντον Αλφόνσο: Χριστόφορος Σταμπόγλης (24, 26/10 – 2/11), Δημήτρης Κασιούμης (25/10 – 1, 9/11), Πέτρος Μαγουλάς (31/10 – 8/11)

Συμμετέχουν η Ορχήστρα και η Χορωδία της ΕΛΣ