Ταξίδι στην Ιταλία, του Ρομπέρτο Ροσελίνι

Η NEW STAR προβάλει από 1 Οκτωβρίου 2015 στους κινηματογράφους, το αριστούργημα του Ρομπέρτο Ροσελίνι, «ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ» (Viaggio in Italia) με την μοναδική Ινγκριντ Μπεργκμαν.

Η ταινία προβάλλεται σε αποκατεστημένη κόπια που επιμελήθηκαν τρία κορυφαία κινηματογραφικά ιδρύματα: Cinecitta Luce, CSC-Cineteca Nazionale, Cineteca di Bologna  και μια διεθνής εταιρεία παραγωγής ταινιών μεγάλου κύρους: η Coproduction Office. Ένωσαν τις δυνάμεις τους σ’ ένα project ολοκληρωτικής ψηφιακής αποκατάστασης των 10 ίσως καλύτερων ταινιών του συνολικού έργου του Ροσελίνι το οποίο θα παρουσιαστεί ολόκληρο, το προσεχές διάστημα στις ελληνικές αίθουσες αποκλειστικά από τη NEW STAR.

Χάρις στο Rossellini Project, δίνεται στο κοινό η ευκαιρία να απολαύσει τα έργα του κορυφαίου κινηματογραφιστή στην αρχική τους αίγλη. Δεν πρόκειται για μια απλή αποκατάσταση,  αλλά για μια εκ νέου ανακάλυψη, θα λέγαμε, του έργου του Ροσελίνι. Η αίσθηση του καινούριου είναι, εξάλλου, ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ταινιών του.

ΣΥΝΟΨΗ

H υπόθεση της ταινίας αυτής διαδραματίζεται στη Νάπολη, την οποία ο πλούσιος Βρετανός δικηγόρος Αλεξάντερ (Τζορτζ Σάντερς) και η σύζυγός του Κάθριν (Ίνγκριντ Μπέργκμαν) επισκέπτονται προκειμένου να διευθετήσουν τα της περιουσίας ενός θείου που απεβίωσε. Το ταξίδι αυτό θα είναι η τελευταία ελπίδα αναβίωσης του γάμου τους, που αντιμετωπίζει πλήθος προβλημάτων. Ο σκηνοθέτης κατορθώνει να συλλάβει μοναδικά στιγμιότυπα από την αλληλεπίδραση του ζευγαριού και τα βλέμματα που ανταλλάσουν, καθιστώντας την ταινία μια από τις κορυφαίες ερωτικές ιστορίες στην ιστορία του κινηματογράφου.

Σκηνοθεσία:  Ρομπέρτο Ροσελίνι

Σενάριο:  Βιταλιάνο Μπρανκάτι, Ρομπέρτο Ροσελίνι, Κολέτ

Πρωταγωνιστούν: Ίνγκριντ Μπέργκμαν, Τζορτζ Σάντερς, Άντονι Λα Πένα, Ναταλία Ρέι

Μουσική επιμέλεια: Ρένζο Ροσελίνι

Ρομαντική ταινία, Ιταλία, 1954, 85΄

Ανάλυση Ταινίας

Πρόκειται για την τρίτη κατά σειρά ταινία της συνεργασίας Μπέργκμαν- Ροσελίνι, που από πολλούς θεωρείται ως η κορυφαία ταινία του σκηνοθέτη, και μια από τις σημαντικότερες ταινίες που γυρίστηκαν ποτέ. Τριάντα χρόνια μετά την πρώτη προβολή της, εξακολουθεί να φιγουράρει τακτικά στις 10 πρώτες θέσεις της λίστα του περιοδικού Cahiers du cinéma.

Ο Ροσελίνι σχεδίαζε να βασίσει το σενάριο της ταινίας αυτής στο μυθιστόρημα της Κολέτ Duo, ωστόσο δεν πρόλαβε να κατοχυρώσει τα δικαιώματα κι έτσι προχωρά με τα γυρίσματα της ταινίας, επιμελούμενος ο ίδιος το σενάριο. Το Ταξίδι στην Ιταλία, ως πλοκή έχει αρκετές ομοιότητες με το μυθιστόρημα Duo της Κολέτ. Και τα δύο αναφέρονται στα προβλήματα στο γάμο ενός ζευγαριού μετά από κάποια χρόνια κοινής ζωής. Στην περίπτωση της ταινίας το ζευγάρι ταξιδεύει στη Νότια Ιταλία, ενώ στο μυθιστόρημα η δράση εκτυλίσσεται στη Νότια Γαλλία. Το τέλος, βέβαια, των δύο έργων είναι πολύ διαφορετικό. Η Κάθριν και ο Άλεξ κατορθώνουν εντέλει να δώσουν μια δεύτερη ευκαιρία στο γάμο τους. Το μυθιστόρημα επιφυλάσσει ένα πιο τραγικό τέλος, αφού ο σύζυγος, μη μπορώντας να διαχειριστεί την ερωτική απιστία της συζύγου του, αυτοκτονεί. 

Στο Ταξίδι στην Ιταλία τους δύο κεντρικούς ρόλους υποδύονται δύο χολυγουντιανοί σταρ (Μπέργκμαν –  Σάντερς). Ο σκηνοθέτης τους περιβάλει με υπερβολική χλιδή (η Μπέργκμαν στην αρχή της ταινίας φοράει λεοπάρ παλτό, οδηγούν ένα πολυτελές αυτοκίνητο μέσα στην ιταλική ύπαιθρο, αλλά και το ξενοδοχείο τους είναι ένας μικρόκοσμος του Χόλυγουντ) η οποία έρχεται σε αντιδιαστολή με το φυσικό περιβάλλον όπου εκτυλίσσεται η ταινία. Μόνο με την άμεση επαφή με τους θησαυρούς τέχνης, τα αρχαιολογικά αριστουργήματα, αλλά και τη βαθιά πίστη των κατοίκων, κατορθώνει τελικά η κεντρική ηρωίδα να αποτινάξει από πάνω της την επήρεια του πλούτου και της χλιδής και να έρθει σε επαφή με τα πραγματικά της αισθήματα και τη συναισθηματική γυναικεία της φύση.  

Το εξωτερικό περιβάλλον διαδραματίζει κεντρικό ρόλο εδώ. Η ταινία ουσιαστικά προβάλει το πώς το ζευγάρι προσλαμβάνει αυτή τη διαφορετικότητα που αντιτίθεται τόσο έντονα στα όσα γνώριζαν ως τότε.  Ο Άλεξ παρουσιάζεται υλιστής και υπερορθολογιστής και η Κάθριν, υπερβολικά ρομαντική και ελαφρώς ανεδαφική σε αντιδιαστολή και οι δυο τους με την Ιταλία, την αισθησιακή και βαθιά γήινη.

Το τέλος της ταινίας , φαίνεται με μια πρώτη εκτίμηση ως το κλασικό happy ending, ο καλύτερος τρόπος κατάληξης μιας ερωτικής ταινίας. Ωστόσο, τα όσα ο ίδιος ο σκηνοθέτης είχε δηλώσει σε συνέντευξή του: «Αυτό που δείχνει το φινάλε της ταινίας είναι η ξαφνική, απόλυτη απομόνωση… Δυστυχώς δεν βασίζεται η κάθε μας ενέργεια στη λογική.  Πιστεύω πως ο καθένας λειτουργεί και αποφασίζει υπό την επήρεια των συναισθημάτων όσο και με βάση τη λογική. Υπάρχει πάντα ο παράγοντας της τύχης στη ζωή – αυτό είναι που κάνει τη ζωή τόσο όμορφη και συναρπαστική. Το ζευγάρι καταφεύγει ο ένας στον άλλο με τον ίδιο τρόπο που κάποιος καλύπτει τη γύμνια του, με μια πετσέτα… Αυτό είναι το νόημα που ήθελα να έχει το φινάλε της ταινίας.»

Γνωρίζατε ότι:

Αν και γυρισμένη στην Ιταλία, η πρωτότυπη εκδοχή της ταινίας είναι στην αγγλική γλώσσα.

Ο πρωταγωνιστής της ταινίας (Τζορτζ Σάντερς) λέγεται πως δεν έκρυβε τη δυσαρέσκειά του για την έλλειψη επαγγελματισμού που επικρατούσε κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων. Η αναστάτωσή του, λοιπόν, ήταν παρόμοια με αυτή του ρόλου τον οποίο υποδυόταν. Αυτό βέβαια ήταν καλό για την ταινία, όχι όμως και για τον ίδιο τον Σάντερς, που σύμφωνα με πληροφορίες τηλεφωνούσε τακτικότατα στον ψυχολόγο του στο Λος Άντζελες, καθ’ όλη τη διάρκεια των γυρισμάτων.

Ο Ροσελίνι επικρίθηκε έντονα για τον λεγόμενο temps mort, σκηνές, δηλαδή, με μικρή φαινομενικά σημασία και συμβολή στην εξέλιξη της πλοκής, οι οποίες όμως καταλαμβάνουν χρονικά σημαντικό μέρος της ταινίας. Ο ίδιος ο σκηνοθέτης αναφέρθηκε σε αυτό το φαινόμενο κατά τη διάρκεια διαλέξεων σε μαθητές του: Όσον αφορά την ταινία Ταξίδι στην Ιταλία, «έπρεπε να γίνει αυτή η μεγάλη ξενάγηση μέσα στο σπίτι (βίλα), για την οποία μου ασκήθηκε έντονη κριτική…. Μα αν (η Μπέργκμαν) δεν είχε περάσει απ’ όλα αυτά τα δωμάτια, δε θα είχε πάει στο μουσείο. Αν δεν είχε πάει στο μουσείο, δεν θα είχε παραβρεθεί στην εκσκαφή των σωμάτων, αν δεν είχε πάει στην … δεν μπορεί να πάει εκεί, γιατί θα μπορούσε να έχει βρεθεί εκεί μόνο με αυτό τον τρόπο, με τη μεσολάβηση του … απίθανου»

Ίνγκριντ Μπέργκμαν

29/08/1915 – 29/08/1982

Στα τέλη του προηγούμενου μήνα συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από τη γέννηση της αξεπέραστης Ίνγκριντ Μπέργκμαν. Η ηθοποιός γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Σουηδία. Έχασε τη μητέρα της σε πολύ νεαρή ηλικία –ήταν μόλις 3 ετών. Μεγάλωσε με τον πατέρα της, τον οποίο και λάτρευε. Ωστόσο θα χάσει και των πατέρα της σε ηλικία 13 ετών και έκτοτε αφοσιώνεται στο όνειρό της να γίνει ηθοποιός.

Σπούδασε στη Βασιλική δραματική Σχολή της Στοκχόλμης και ως φοιτήτρια ακόμη εμφανίσθηκε στο θέατρο κατακτώντας αμέσως τη συμπάθεια του κοινού. Λαμβάνοντας το 1938 το δίπλωμά της άρχισε να παίζει και στον κινηματογράφο και πρωταγωνίστησε σε πολλές ταινίες στην Ευρώπη.

Πριν ακόμη αποφοιτήσει, σε ηλικία 21 ετών, είχε γνωρίσει και παντρευτεί τον Πίτερ Λίντστρομ, έναν οδοντίατρο 9 χρόνια μεγαλύτερό της. Η Μπέργκμαν παραδέχτηκε αργότερα σε συνέντευξή της ότι άθελά της έψαχνε ένα πατρικό σύμβολο στον σοβαρό σύζυγό της. Το ζευγάρι είχε ήδη αποκτήσει μία κόρη, την Πία, όταν ένας Αμερικάνος παραγωγός ανακάλυψε το νέο ανερχόμενο αστέρι από τη Σουηδία.

Στην Αμερική συστήθηκε στο κινηματογραφικό κοινό μ’ ένα ρομαντικό ρόλο, στο Ιντερμέτζο, ριμέικ της σουηδικής ταινίας στην οποία πρωταγωνιστούσε η ίδια. Μερικούς από τους κυριότερους πρωταγωνιστικούς της ρόλους εκείνη την περίοδο, ήταν στις ταινίες: Για ποιον χτυπά η καμπάνα, Εφιάλτης (για το οποίο τιμήθηκε με Όσκαρ), Οι καμπάνες της Αγίας Μαρίας, Ιωάννα της Λωραίνης αλλά και στις ταινίες του Χίτσκοκ Υπόθεση Νοτόριους, Νύχτα αγωνίας και  Στον αστερισμό του Αιγόκερου.

Στη δεκαετία του ’50, έχοντας απολαύσει μία περίοδο εκπληκτικής δραστηριότητας στο Χόλιγουντ, η Μπέργκμαν τους εκπλήσσει όλους πρωταγωνιστώντας στο Ιταλικό δράμα Στρόμπολι του Ρομπέρτο Ροσελίνι, με τον οποίο ξεκίνησε μια θυελλώδη σχέση (καρπός του έρωτα τους η επίσης πανέμορφη ηθοποιός, Ιζαμπέλα Ροσελίνι). Παρέμεινε στην Ευρώπη και γύρισε μια σειρά ταινιών με τον Ροσελίνι, από τις οποίες ξεχώριζαν το Ταξίδι στην Ιταλία, και Ο φόβος ενώ μετά το χωρισμό τους πρωταγωνίστησε στο αριστούργημα του Ζαν Ρενουάρ, Η Έλενα και οι άντρες της.

Επιστρέφει στο Χόλιγουντ με την ταινία Αναστασία, όπου υποδύεται τη χαμένη κόρη των Ρομανόφ. Ερμηνεία για την οποία τιμήθηκε με το δεύτερο Όσκαρ της καριέρας της. Τη Μπέργκμαν τη θυμόμαστε επίσης από την κομψή κομεντί  Αδιακρισίες, δίπλα στον Κάρι Γκραντ, τη δεκαετία του ’50, Το Αγκάθι,  Αντίο για Πάντα και  Η Κίτρινη Ρολς-Ρόις τη δεκαετία του ’60. Ακολουθούν δύο επίσης σημαντικοί ρόλοι τη δεκαετία του ’70, το Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές, που της χάρισε το τρίτο της Όσκαρ και βέβαια η συγκλονιστική ερμηνεία της στην ταινία του συμπατριώτη της, Ίγκμαρ Μπέργκμαν, Φθινοπωρινή Σονάτα  .

Βραβεύσεις

Η Μπέργκμαν έχει κερδίσει συνολικά  3 Όσκαρ στην καριέρα της:

1945: Όσκαρ Α΄ Γυναικείου Ρόλου  για την ταινία Εφιάλτης

1947: Όσκαρ Α΄  Γυναικείου Ρόλου για την ταινία Οι καμπάνες της Αγίας Μαρίας

1957: Όσκαρ Α΄ Γυναικείου Ρόλου για την ταινία Αναστασία

Έχει επίσης τιμηθεί με 3 Χρυσές Σφαίρες:

1945: Χρυσή Σφαίρα Α΄ Γυναικείου Ρόλου για την ταινία Εφιάλτης

1946: Χρυσή Σφαίρα Α΄ Γυναικείου Ρόλου για την ταινία Οι καμπάνες της Αγίας Μαρίας

1957: Χρυσή Σφαίρα Καλύτερης Ηθοποιού σε Δραματική Ταινία  για την ταινία Αναστασία

Είναι από τις πολύ λίγες ηθοποιούς στο Χόλιγουντ που παράλληλα με τους δύο προηγούμενους τύπους βραβείων, έχουν βραβευθεί και με Έμμυ:

1960: Έμμυ Σημαίνουσας Πρωταγωνίστριας σε Μίνι Σειρά ή Ταινία (Turn the Screw)

1982: Έμμυ Σημαίνουσας Πρωταγωνίστριας σε Μίνι Σειρά ή Ταινία (A Woman Called Golda)

Ρομπέρτο Ροσελίνι

08/05/1906 – 03/06/1977

Ο Ρομπέρτο Ροσελίνι, υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους σκηνοθέτες στην ιστορία του ιταλικού, αλλά και το του παγκόσμιου κινηματογράφου.  Επηρέασε καθοριστικά την εξέλιξη της Έβδομης Τέχνης, ενώ παράλληλα διέδωσε με τον καλύτερο τρόπο το Ιταλικό Σινεμά σε όλο τον κόσμο, μέσα από τα μοναδικά του έργα. Χαρισματικός στην παραγωγή εκπληκτικών ταινιών, ξεκινώντας συχνά από σχεδόν ανύπαρκτα σενάρια, ο Ροσελίνι δεν είχε πάντα σύμμαχο την κριτική και τον Τύπο που δεν τον δικαίωσαν ποτέ απόλυτα κατατάσσοντάς τον συχνά στο περιθώριο του λεγόμενου κατεστημένου κινηματογράφου.

Ο Ρομπέρτο Ροσελίνι (Roberto Gastone Zeffiro Rossellini, γεννήθηκε στις 08 Μαΐου 1906 στη Ρώμη. Η μητέρα του, Ηλέτρα , γαλλικής καταγωγής, ήταν νοικοκυρά και ανήκε στους μετανάστες που έφτασαν στην Ιταλία κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων πολέμων. Ο πατέρας του, Αντζιόλο Τζουζέπε «Μπεπίνο» Ροσελίνι, είχε  κατασκευαστική εταιρεία και αργότερα κατασκεύασε το πρώτο κινηματογράφο στη Ρώμη, χορηγώντας στον γιο του εντελώς δωρεάν, μία κάρτα απεριόριστης διαρκείας. Ο νεαρός Ροσελίνι πηγαίνει συχνά στον κινηματογράφο. Όταν πέθανε ο πατέρας του, εργάστηκε ως ηχολήπτης για ταινίες και σταδιακά πέρασε από όλες τις θέσεις που σχετίζονται με την δημιουργία ενός κινηματογραφικού έργου, αποκτώντας πολύτιμη εμπειρία για τη μετέπειτα καριέρα του.

Στις 26 Σεπτεμβρίου του 1936 (30 ετών), παντρεύτηκε την Μαρτσέλα Ντε Μάρκις, σχεδιάστρια κοστουμιών και απέκτησαν δυο γιους. Οι δυο τους χώρισαν το 1950.

Το 1937, ο Ροσελίνι έκανε το πρώτο του ντοκιμαντέρ, Prélude à l’après-midi d’un faune.

Η La nave Bianca (1942), η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του, χρηματοδοτήθηκε από το οπτικοακουστικό κέντρο προπαγάνδας του Τμήματος Ναυτικού και είναι η πρώτη ταινία της «Φασιστικής Τριλογίας» του Ροσελίνι, μαζί με την Un pilota ritorna (1942) και την Uomo dalla Croce (1943). Στην περίοδο αυτή ανήκει η φιλία και συνεργασία του με τους Φεντερίκο Φελίνι και Αλντό Φαμπρίτσι. Το φασιστικό καθεστώς κατέρρευσε το 1943 και μόλις δύο μήνες μετά την απελευθέρωση της Ρώμης (4 Ιουνίου, 1944), ο Ροσελίνι ετοίμαζε ήδη την αντιφασιστική ταινία Roma Città aperta (Ρώμη, Ανοχύρωτη Πόλη, 1945). Ο Φελίνι βοήθησε στο σενάριο και ο Φαμπρίτσι έπαιξε το ρόλο του ιερέα, ενώ παραγωγός ήταν ο ίδιος ο Ροσελίνι. Η δραματική ταινία έγινε απευθείας επιτυχία. Ο Ροσελίνι είχε αρχίσει τώρα τη λεγόμενη «Νεορεαλιστική τριλογία» του, ο δεύτερος τίτλος της οποίας ήταν Paisà (1946), με μη επαγγελματίες ηθοποιούς, και η τρίτη, Germany, Year Zero (1948), χρηματοδοτούμενη από έναν Γάλλο παραγωγό, γυρίστηκε στο γαλλικό τομέα του Βερολίνου.

Μετά την «Νεορεαλιστική Τριλογία» του, ο Ροσελίνι έγινε παραγωγός δύο ταινιών οι οποίες τώρα κατατάσσονται ως «Μεταβατικές ταινίες»: L’Amore (1948), με την Άννα Μανιάνι  και La macchina ammazzacattivi (1952), πάνω στην ικανότητα του κινηματογράφου να απεικονίζει την πραγματικότητα και την αλήθεια (ανακαλώντας την Commedia dell’Arte).

Το  1948 λαμβάνει μια επιστολή από την ηθοποιό Ίνγκριντ Μπέργκμαν για προτεινόμενη συνεργασία. Με την επιστολή αυτή άρχισε μια από τις πιο γνωστές ιστορίες αγάπης στην ιστορία του κινηματογράφου, με την Μπέργκμαν και τον Ροσελίνι στο απόγειο της καριέρας τους. Η πρώτη συνεργασία τους ήταν η ταινία Στρόμπολι (1950) (στο ομώνυμο νησί, του οποίου το ηφαίστειο εξερράγη και κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων). Η σχέση μεταξύ τους προκάλεσε μεγάλο σκάνδαλο (η Μπέργκμαν και ο Ροσελίνι ήταν και οι δύο παντρεμένοι). Το σκάνδαλο εντάθηκε όταν η Μπέργκμαν έμεινε έγκυος με το παιδί του. Οι δυό  τους απέκτησαν άλλα δύο παιδιά, την Ιζαμπέλα Ροσελίνι (ηθοποιός και μοντέλο) και τη δίδυμή της, Ίνγκριντ Ιζότα. Ευρώπη ’51 (1952), Εμείς οι γυναίκες (1953), Ταξίδι στην Ιταλία (1953), Ο φόβος (1954) και Ιωάννα της Λωρραίνης (1954) ήταν οι υπόλοιπες ταινίες που γύρισαν μαζί.

Το 1957, ο Τζαβαχάρλαλ Νέρου, ο Ινδός πρωθυπουργός εκείνης της εποχής, τον προσκάλεσε στην Ινδία για να κάνει το ντοκιμαντέρ Ινδία και να προσδώσει κάποια πνοή στο παραδαρμένο Ινδικό Τμήμα Ταινιών. Αν και παντρεμένος με την Μπέργκμαν, προχώρησε σε σχέση με την Σονάλι Ντας Γκούπτα, σεναριογράφο, η οποία συμμετείχε στη δημιουργία της ταινίας. Δεδομένου του κλίματος της δεκαετίας του 1950, το γεγονός αυτό οδήγησε σε τεράστιο σκάνδαλο τόσο στην Ινδία όσο και το Χόλυγουντ. Ο Νέρου αναγκάστηκε να ζητήσει στον Ροσελίνι να φύγει. Μετά απ’ αυτό,  Μπέργκμαν και Ροσελίνι χωρίζουν.

Ο Ροσελίνι παντρεύτηκε με τη Σονάλι το 1957 και απέκτησαν μαζί  μια κόρη, τη Ραφαέλα Ροσελίνι (γεν. 1958).

Το 1961 ο Ροσελίνι επισκέφθηκε την Αθήνα για να προλογίσει την ταινία του Ινδία στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Εθνογραφικού και Κοινωνιολογικού Κινηματογράφου.

Το 1971, το Πανεπιστήμιο Ράις στο Χιούστον, Τέξας, τον καλεί να συμβάλει στη δημιουργία ενός Κέντρου πολυμέσων. Το 1973, προσκαλείται να διδάξει στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ στο Νιου Χέιβεν, Κονέκτικατ, όπου δίδαξε για ένα εξάμηνο το μάθημα με τίτλο «Η θεμελιώδης εικόνα». Απεβίωσε σε ηλικία 71 ετών (1977).

Οι ταινίες του Ροσελίνι μετά τις νεορεαλιστικές δημιουργίες του- ιδιαίτερα αυτές με την Ίνγκριντ Μπέργκμαν – ήταν εμπορικά ανεπιτυχείς. Για τους κριτικούς των Cahiers du Cinema γενικότερα και του Αντρέ Μπαζέν, τον Φρανσουά Τριφό και του Ζαν-Λικ Γκοντάρ, ειδικότερα, η επιρροή του Ροσελίνι στη Γαλλία ήταν καθοριστική για τη δημιουργία της Νουβέλ Βαγκ (Nouvelle Vague) ώστε να θεωρείται «ο πατέρας του γαλλικού Νέου Κύματος».