Έκθεση για τον Θεόφραστο Τριανταφυλλίδη στο Μουσείο Κατσίγρα

Η έκθεση με τίτλο “Ο Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης και η εποχή του. Εξήντα χρόνια από το θάνατό του.” παρουσιάζεται έως τις 15 Φεβρουαρίου 2016, στους χώρους της Μόνιμης Συλλογής της ΔΠΛ-ΜΓΙΚ και πραγματοποιείται με αφορμή τα εξήντα χρόνια από το θάνατο του Θ. Τριανταφυλλίδη.

Τα έργα που θα παρουσιαστούν προέρχονται από τη Δημοτική Πινακοθήκη Αθηνών, τη Δημοτική Πινακοθήκη Βόλου, από ιδιωτικές Συλλογές και τη Συλλογή Κατσίγρα.

Ο Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης (1881-1955)  αποτελεί έναν από τους κορυφαίους Έλληνες ζωγράφους του μεσοπολέμου, αν και το έργο του, εξήντα χρόνια από τον θάνατό του, παραμένει υποτιμημένο. Ο καλλιτέχνης γεννήθηκε στη Σμύρνη. Από το 1900 έως το 1907 σπουδάζει ζωγραφική στη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα, ενώ με προτροπή του δασκάλου του Γ. Ιακωβίδη, συνέχισε τις σπουδές του στο Μόναχο στο εργαστήριο του Λούντβιχ φον Λοφτς. Αρνείται το κλίμα του Γερμανικού  ακαδημαϊσμού για να συνεχίσει τις σπουδές του στο Παρίσι, στο εργαστήριο του Ντεζιρέ-Λουκά. Το 1913 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και χρησιμοποιεί το ίδιο εργαστήριο με τον Κ. Μαλέα, επί της οδού Τσακάλωφ. Μαζί με τον τελευταίο, τον Νικόλαο Λύτρα, τον Όθωνα Περβολαράκη κ.ά., υπήρξε ένας από τους ιδρυτές (1917) της Ομάδας «Τέχνη». Το 1928 νυμφεύθηκε στην Αθήνα, αλλά η σύζυγός του, Αριστέα, έπαθε ολική παράλυση αμέσως μετά το γάμο. Αναγκάζεται να πουλήσει το σπίτι του και να ζει, μαζί με την παράλυτη σύζυγό του, σε ένα δωμάτιο. Ο ίδιος σημείωνε ότι «Η μεγαλύτερή μου ευχαρίστηση […] είναι σαν ακούω να χτυπούν την πόρτα μου. Φυσικά δεν πιστεύω πως έρχεται κανείς για ν’ αγοράσει -τέτοιες αυταπάτες δεν με βασανίζουν- αλλά να δει και να του εξηγήσω το έργο μου». Το 1954 κλονίστηκε σοβαρά η υγεία του. Πέθανε πάμφτωχος τον επόμενο χρόνο. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Α. Κωτίδης, ένας από τους λίγους ιστορικούς τέχνης που ασχολήθηκε με το έργο του «την επομένη του θανάτου του, μερικοί φίλοι του, μεταξύ των οποίων ο Περικλής Βυζάντιος, κατέγραψαν την μικρή κληρονομιά του καλλιτέχνη: όλοι και όλοι 37 πίνακες». Πολλές δεκαετίες αργότερα, ο ίδιος ιστορικός τέχνης μελέτησε περίπου 200 έργα του ζωγράφου διάσπαρτα σε διάφορες συλλογές.

Που έγκειται, όμως, η σπουδαιότητα του ζωγράφου στην ιστορία της Ελληνικής ζωγραφικής; Το έργο του Τριανταφυλλίδη αποτελεί την πιο σημαντική διατύπωση του ελληνικού ιντιμισμού (intimisme), ενός εικαστικού ρεύματος που δημιουργείται στα τέλη του 19ου αιώνα με κύριους εκπροσώπους τον Κλόντ Βιγιάρ και τον Πιερ Μπονάρ. O Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης αποτέλεσε το χαρακτηριστικό παράδειγμα ιντιμιστή ζωγράφου στην ελληνική ζωγραφική.

Απεικόνισε, σχεδόν αποκλειστικά, εσωτερικά χώρων, οικεία πρόσωπα, φίλους του. Ποια είναι, όμως, η σχέση του καλλιτέχνη με την ευρωπαϊκή αντίληψη της εγγύτητας και του ιδιωτικού; Ο ευρωπαϊκός ιντιμισμός αναπαριστά το εσωτερικό, δημιουργώντας το χώρο που αποσύρεται ο αστός. Ένας τέτοιος χώρος έχει το χαρακτηριστικό του οικείου. Το ιδιωτικό είναι μία καθαγιασμένη εικόνα της αστικής κοινωνίας. Στον Μπονάρ, αντιλαμβάνεσαι την «ευτυχία να βρίσκεται κανείς μέσα στο σπίτι του». Αντίστοιχα στον Βιγιάρ, το ιδιωτικό γίνεται η έκφραση του αινίγματος της ύπαρξης. Η ιδιωτικότητα στον Τριανταφυλλίδη δεν έχει τον καταφατικό χαρακτήρα που συναντάμε στην ευρωπαϊκή ζωγραφική. Το ιδιωτικό αποτελεί το καταφύγιο από έναν κίνδυνο. Το ιδιωτικό προστατεύει μπροστά στην εχθρότητα του δημόσιου που θεματοποιείται ως κίνδυνος. Εδώ δεν συναντάμε τη διαλεκτική σχέση ιδιωτικού/δημόσιου αλλά την τομή και την αντίθεσή τους. Οι σχεδόν μονόχρωμες επιφάνειες του δεν προβάλλουν τη λαμπρότητα της αστικής ζωής.

Το έργο του Τριανταφυλλίδη ανοίγεται σε πολλές εικαστικές σειρές: η απουσία χαρακτηριστικών στην ανθρώπινη μορφή μας εισάγει στο έργο του Μπουζιάνη, όμως το έργο του Τριανταφυλλίδη δεν είναι εξπρεσιονιστικό. Η συμβολιστική διάθεση στην απεικόνιση του προσώπου μπορεί να φανεί σε άλλα παραδείγματα συγχρόνων ή επιγόνων όπως στον Παρθένη ή τον Στέρη, ή σε νεότερους όπως στον Κανέλλη, όμως και πάλι το έργο του -σε αντίθεση με όσους αναφέραμε- δεν είναι συμβολιστικό. Αυτή ακριβώς η ιδιαιτερότητα του Τριανταφυλλίδη θα διερευνηθεί σε σύγκριση και αντιπαραβολή με άλλους καλλιτέχνες του μεσοπολέμου.

Το έργο του Τριανταφυλλίδη δεν ανήκει στην ελληνοκεντρική γενιά του τριάντα, γι’ αυτό άλλωστε αντιμετωπίστηκε ως μία απλή υποσημείωση και για μεγάλο χρονικό διάστημα περιθωριοποιήθηκε. Δεν ανήκει επίσης στη ζωγραφική του συμβόλου που χαρακτηρίζει αυτήν τη γενιά που κατά μία έννοια κήρυσσε τον πόλεμο κατά των «υποκειμενικών» ζωγράφων της ατομικότητας. Εξήντα χρόνια μετά το θάνατό του ήλθε η ώρα να μελετήσουμε εκ νέου το έργο του.

Επιμέλεια: Παναγιώτης Σ. Παπαδόπουλος