Μάσκες, από τη συλλογή του Γιώργη Μελίκη: έκθεση από το ΜΙΕΤ στη Βίλα Καπαντζή

Η έκθεση Μάσκες από τη συλλογή του Γιώργη Μελίκη εγκαινιάζεται την Τετάρτη 17 Φεβρουαρίου 2016 στις 20:00 στο Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης του ΜΙΕΤ – Βίλα Καπαντζή. Διάρκεια έκθεσης έως τις 10 Απριλίου 2016.

Παρουσιάζονται πάνω από εβδομήντα μάσκες του Δωδεκαημέρου και της Αποκριάς, που χρησιμοποιούνται σε δρώμενα και μαγικοθρησκευτικές τελετές της λαϊκής παράδοσης. Προέρχονται από διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας και μεταφέρουν σπάνιες αναφορές της συλλογικής συνείδησης, της ιστορικής ταυτότητας αλλά και της μνήμης: από τη Σίβα της Κρήτης μέχρι το Ισαάκιο του Διδυμοτείχου και από τη Σκύρο μέχρι τη Νέδουσα της Μεσσηνίας, κυρίως όμως από περιοχές της Μακεδονίας, τις Σέρρες, τη Δράμα, την Κοζάνη, την Ημαθία, την Καστοριά.

Φθαρτή, φτιαγμένη από φθηνά και προσιτά υλικά, η μάσκα είναι μέρος από το όλον της φορεσιάς του μεταμφιεσμένου ενός δρώμενου. Είναι η ταύτιση και η ταυτοπροσωπία που οδηγεί στην υπέρβαση, που αποκτά χαρακτήρα μετεμψύχωσης και μετενσάρκωσης, εργαλείο του υποσυνειδήτου εκείνου που τη φορά.

Ο Γιώργης Μελίκης γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Μελίκη Ημαθίας, έναν τόπο που η λαογραφία προίκισε με τέσσερα κορυφαία έθιμα και λαϊκά δρώμενα: τα Αναστενάρια, τον Καλόγερο, τις Λαζαρίνες και τους Τζαμάλαρους, εξέλιξη των οποίων θεωρούνται τα σημερινά Ρουγκάτσια ή Ραγκουτσάρια. Εδώ, δημιούργησε το «Εθνογραφικό Κέντρο Γιώργης Μελίκης – Κέντρο Έρευνας Μάσκας», το οποίο στεγάζεται σε ένα κτίριο 1.400 τ.μ. Μουσειολογικά, το υλικό που εκτίθεται στο Κέντρο περιλαμβάνει δύο μεγάλες ενότητες από τον Άυλο και τον Υλικό Πολιτισμό: ηχητικά, τηλεοπτικά και φωτογραφικά ντοκουμέντα, καθώς και συλλογές λατρευτικών αντικειμένων που σχετίζονται με τα Αναστενάρια, μασκών, ταμάτων λαϊκής λατρείας, γελοιογραφιών κ.ά. Στο ισόγειο του κτιρίου λειτουργεί μόνιμη έκθεση με τα μέσα, τα αντικείμενα, τα ρούχα, τα σύμβολα, τις πληροφορίες, τις φωτογραφίες και τα τελετουργικά στοιχεία των πιο σημαντικών εθίμων της περιοχής. Το Κέντρο αποτελεί τον φυσικό χώρο δράσης των κατοίκων, καθώς τα μεγάλα έθιμα της Μελίκης τελούνται σ’ αυτόν ακριβώς το χώρο. Ταυτόχρονα, διοργανώνονται διαφόρων ειδών εκθέσεις, ενώ επιλεγμένο μέρος του Αρχείου εκδίδεται, κυκλοφορεί και διατίθεται από το πωλητήριο του Κέντρου.

«…Για το πώς θα επιτελέσεις είσαι «έτοιμος από καιρό». Δεν σου το είπε κανείς ποτέ, κανείς δεν στο ψιθύρισε. Αυτόκλητα και αναπάντεχα έρχεται η ώρα για την ανατροπή . Έτσι, αυτόκλητα και αναπάντεχα, χωρίς να καταλαβαίνω ακόμη και σήμερα το πώς, από παιδί έγινα ο “άλλος”. Όχι για κάτι πολύ σε χρονική διάρκεια, αλλά “ζω” για το μέγα θάμα της υπέρβασης. Καμία καταπίεση, κανένα άγχος, καμία αναστολή. Όλα ενταγμένα στην καθημερινότητα και στη βιωτή. Έτσι δέχομαι το εγκάλεσμα: στην αποστροφή μιας σκέψης, στην κατάληξη μιας λέξης, στη μέση μιας ανάσας.

Για τους άλλους, τους απέξω, αιτία και αιτιατό περιέχονται και ολοκληρώνονται στο «φαίνεσθαι». Για μας που ζούμε την επιτέλεση, αιτία και αιτιατό περιέχονται και δρουν με το «είμαστε», με το «είμαι» για τον καθένα ξεχωριστά.

Αυτό το διαβατήριο «είμαι» στη συνέχεια συγκροτείται στο «είμαστε» και μπαίνουμε στη σφαίρα του μεταφυσικού, που κρατάει όσο το πετάρισμα του ματιού. Όμως, στο ανυπολόγιστο αυτό χρονικό διάστημα πατώ τη φωτιά, ως αναστενάρης, και δεν καίγομαι, σπαθίζω τον αέρα, ως ρουγκάτσι, και η κάθε μου σπαθιά χαιρετίζει και εγκαλεί τον Τζαμάλαρο των Πιερίων και των Αιγών. Δέχομαι τις Λαζαρίνες κάθε χρόνο του Λαζάρου στην αυλή μου, ως ομοαίματες και ομογάλακτες αδερφές και ερωμένες του Μεγαλέξαντρου, και στον Καλόγερο, σκορπίζομαι όπως τα πολυσπόρια που ρίχνει η νοικοκυρά στη γη και φυτρώνω και γιγαντώνομαι. Εξήντα τόσα χρόνια, αψηφώντας τη διάρκεια που γνωρίζω εξαρχής ότι κρατάει όσο το πετάρισμα του ματιού, φτάνει μόνο να μου δοθεί. Εδώ, στην τροπή και ροπή του ενιαύσιου κύκλου, στη Μελίκη».

Γ. Μελίκης

Φωτό: Πουρπούρης, Δωδεκαήμερο, Ισάακιο Διδυμότειχο Έβρου (Ανατολική Θράκη, Κουρτκιοί)
Κολοκύθα, κέρατα κριαριού, ύφασμα, χρώμα, τρίχες αλόγου, 0,80 x 0,50 μ.