Ο ξεχωριστός κύριος Έτορε Σκόλα: αφιέρωμα στην Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης

Δεινός εκφραστής της ιταλικής πραγματικότητας, έντονα πολιτικοποιημένος και με κοινωνικές ευαισθησίες, ο Έτορε Σκόλα (1931-2016), που έφυγε από τη ζωή τον περασμένο μήνα, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους ευρωπαίους κινηματογραφιστές.

Η Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης τιμά το έργο του ιταλού δημιουργού μέσα από το αφιέρωμα «Ο ξεχωριστός κύριος Έτορε Σκόλα» που πραγματοποιείται από την Πέμπτη 11 έως και την Κυριακή 14 Φεβρουαρίου 2016 στην αίθουσα Σταύρος Τορνές (Αποθήκη 1, Λιμάνι).  

Με περισσότερες από 40 ταινίες στο ενεργητικό του, ο Σκόλα άφησε μια σπουδαία κινηματογραφική κληρονομιά, έχοντας επηρεάσει τις νεότερες γενιές κινηματογραφιστών. Στο πλαίσιο του αφιερώματος προβάλλονται τέσσερις πολυβραβευμένες ταινίες του και πιο συγκεκριμένα τα φιλμ Βίαιοι, βρώμικοι και κακοί (1976), Μια ξεχωριστή μέρα (1977), Η ταράτσα (1980) και Η νύχτα της Βαρέν (1982).  

Αξίζει να θυμηθούμε ότι:

Για την ταινία Βίαιοι, βρώμικοι και κακοί ο Σκόλα τιμήθηκε με βραβείο σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ Καννών. Στο φιλμ πρωταγωνιστεί ο σπουδαίος Νίνο Μανφρέντι σε μια συγκλονιστική ερμηνεία.

Η ταινία Ξεχωριστή μέρα με τους Σοφία Λόρεν και Μαρτσέλο Μαστρογιάνι -για πολλούς η καλύτερη στιγμή στη φιλμογραφία του Σκόλα- απέσπασε Χρυσή Σφαίρα και Βραβείο Σεζάρ για καλύτερη ξενόγλωσση ταινία, ενώ επίσης ήταν υποψήφια για Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας και α’ ανδρικού ρόλου.

Στο φιλμ Ταράτσα (βραβείο σεναρίου στο Φεστιβάλ Καννών) συναντάμε τους απολαυστικούς Μαρτσέλο Μαστρογιάνι, Βιτόριο Γκάσμαν, Ούγκο Τονιάτσι, Ζαν Λουί Τρεντινιάν, Στεφανία Σαντρέλι, καθώς και την Κάρλα Γκαρβίνα, σε ένα ρόλο που της χάρισε βραβείο ερμηνείας στο Φεστιβάλ Καννών.

Πρόγραμμα προβολών:

Πέμπτη 11/2
18:30 Βίαιοι, βρώμικοι και κακοί
21:00 Η νύχτα της Βαρέν

Παρασκευή 12/2
18:30 Μια ξεχωριστή μέρα
21:00 Η ταράτσα

Σάββατο 13/2
18:00 Η νύχτα της Βαρέν
21:00 Μια ξεχωριστή μέρα

Κυριακή 14/2
18:00 Η ταράτσα
21:00 Βίαιοι, βρώμικοι και κακοί

Οι ταινίες του αφιερώματος:

Βίαιοι, βρώμικοι και κακοί / Brutti, sporchi e cattivi
(Ιταλία, 1976)
Σκηνοθεσία: Έτορε Σκόλα. Σενάριο: Ruggero Maccari, Ettore Scola. Ηθοποιοί: Nino Manfredi, Maria Luisa Santella, Francesco Anniballi. Έγχρωμη, 115΄.
 
Μια πολυπληθής οικογένεια από τη Νότια Ιταλία ζει σε μια παράγκα στα όρια της εξαθλίωσης, κάτω από την τυραννία του δεσποτικού πατριάρχη της οικογένειας Τζιαντσίντο. Η μιζέρια συνυπάρχει με τον κυνισμό και την απληστία, αφού μοναδική έγνοια όλων είναι πως θα κλέψουν το 1.000.000 που έχει στην κατοχή του ο Τζιαντσίντο, ως ασφαλιστική αποζημίωση, καθώς έχει χάσει το ένα του μάτι. Ο πάτερ-φαμίλιας θύτης και θύμα ταυτόχρονα, προσπαθεί με κάθε τρόπο να προστατεύσει τον θησαυρό  του, αλλά και τον εαυτό του από το ανελέητο κυνήγι που έχουν εξαπολύσει εναντίον του τα μέλη της ίδιας του της οικογένειας. Στην ταινία πρωταγωνιστεί ο κορυφαίος Νίνο Μανφρέντι σε μια συγκλονιστική ερμηνεία, από τις καλύτερες της καριέρας του.

Λέει ο Έτορε Σκόλα για την ταινία: «Αυτό που με άγγιξε περισσότερο και με  συγκλόνισε όταν ξεκίνησα το ρεπεράζ και τις επισκέψεις μου στις παραγκουπόλεις της Ρώμης, δεν ήταν τόσο οι άθλιες συνθήκες ζωής, η φτώχεια και η μιζέρια, αλλά η αλλοιωμένη ψυχολογία και η ηθική εξαχρείωση των κατοίκων της παραγκούπολης… Ο  Παζολίνι είχε βρει σ’ αυτά τα μέρη  μια αλήθεια που δεν συναντούσε αλλού. Μετά ήρθαν τα χρόνια που ονομάστηκαν της ευημερίας, του πολιτισμού, της κατανάλωσης και η παραγκούπολη άλλαξε. Άλλαξε γιατί συνέβη αυτή η γενοκτονία που ανέφερε ο Παζολίνι και η οποία εκδηλώθηκε σε όλα τα επίπεδα και πρώτα στο πιο κοινό, εκείνο της κατανάλωσης. Τα μόνα μηνύματα που εισπράττουν από την κοινωνία αυτοί οι άνθρωποι που βρίσκονται αποκλεισμένοι στο περιθώριο είναι αυτά  της κατανάλωσης και μάλιστα του περιττού, την ίδια  στιγμή που δεν έχουν καν τα αναγκαία για  να επιβιώσουν».

(Από το βιβλίο Commedia all’ Italiana, έκδοση του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο του αφιερώματος στην ιταλική κωμωδία που πραγματοποιήθηκε το 2002)

Μια ξεχωριστή μέρα / Una giornata particolare
(Ιταλία – Καναδάς, 1977)
Σκηνοθεσία: Έτορε Σκόλα. Σενάριο: Ruggero Maccari, Ettore Scola.  Ηθοποιοί: Sophia Loren, Marcello Mastroianni, John Vernon. Έγχρωμη, 106΄.

Στις 8 Μαρτίου του 1938, όταν ο Χίτλερ επισκέπτεται επίσημα το φασιστικό καθεστώς της Ρώμης, ένας άντρας και μία γυναίκα συναντώνται τυχαία σε μια έρημη από κόσμο εργατική πολυκατοικία και ενώνουν τις μοναξιές τους εκείνη τη μέρα. Ο Γκαμπριέλε, πρώην εκφωνητής του ραδιοφώνου, απολυμένος από τη δουλειά του, βρίσκεται «εκτός» λόγω της ομοφυλοφιλίας του, καθώς δεν ανταποκρίνεται στα αρρενωπά πρότυπα της φασιστικής ιδεολογίας και είναι απελπισμένος, στα πρόθυρα της αυτοκτονίας. Η Αντονιέτα, καταπιεσμένη νοικοκυρά, σύζυγος και μητέρα έξι παιδιών, είναι μια φυλακισμένη σκλάβα μέσα στο σπίτι και στην οικογένεια. Η μέρα που θα περάσουν μαζί θα είναι όντως ξεχωριστή, αφού η συνάντηση, η γνωριμία, η επικοινωνία και κυρίως η ερωτική τους συνεύρεση, θα προκαλέσουν ρήγματα στην εικόνα που οι ίδιοι έχουν για τον εαυτό τους και σε ό,τι οι άλλοι απαιτούν από αυτούς.

Με την Ξεχωριστή μέρα ―την καλύτερη ίσως ταινία της καριέρας του ―, ο Σκόλα, αφήνοντας εκτός κάδρου τον φασισμό και τον ναζισμό  (που «περνούν» στην ταινία μέσα από ηχητικά ντοκουμέντα και επίκαιρα εποχής) μιλά για τη βία του φασισμού της κάθε μέρας, αναδεικνύοντας τους μηχανισμούς εγκαθίδρυσης των ρόλων που η κοινωνία επιβάλλει στα άτομα, για να μπορεί να τα ποδηγετεί και να τα καθυποτάσσει. Ταυτόχρονα, αποκαλύπτει τη δύναμη των υπόγειων συναισθηματικών ρευμάτων, τα οποία οι ήρωες  θα μπορούσαν  να ακολουθήσουν για να κατακτήσουν τον πραγματικό τους εαυτό και να κερδίσουν την ζωή τους, ενάντια στις συμβάσεις και στα «κατά συνθήκην ψεύδη». Εξαιρετικές οι ερμηνείες του Μαρτσέλο Μαστρογιάννι  και της Σοφίας Λόρεν.

(Το κείμενο είναι από το βιβλίο του Θωμά Λιναρά Κινηματογραφικά δεινά-Από τον Βιμ Βέντερς στον Γιασουχίρο Όζου, Εκδόσεις Εντευκτηρίου)

Η ταράτσα / La terrazza
(Ιταλία – Γαλλία, 1980)
Σκηνοθεσία: Έτορε Σκόλα. Σενάριο: Agenore Incrocci, Furio Scarpelli, Ettore Scola.  Ηθοποιοί: Vittorio Gassman, Ugo Tognazzi, Jean-Louis Trintignant. Έγχρωμη, 150΄.

Μία παρέα από μεσήλικους διανοούμενους συγκεντρώνεται τους καλοκαιρινούς μήνες σε μία ταράτσα της αιώνιας πόλης, αναλύοντας τις πολιτικές, κοινωνικές και ανθρώπινες αξίες του χθες και του σήμερα.

Ο Έτορε Σκόλα συγκέντρωσε μερικούς από τους μεγαλύτερους αστέρες του ιταλικού κινηματογράφου της δεκαετίας του 1980 σε μία πανέμορφη ταράτσα της Ρώμης και με ένα εκπληκτικό σενάριο κατάφερε να αποτυπώσει μέσα στα 124 λεπτά του φιλμικού του χρόνου την κρίση της μέσης ηλικίας και την πολιτική διαδρομή της μεταπολεμικής Ιταλίας. Αδιέξοδα λόγια, θεωρητικές συζητήσεις, τσακωμοί, νοσταλγία… Μεσήλικες με διαφορετικές καταβολές αντιπαρατίθενται με τον εαυτό τους και τις επιλογές τους, καθρεφτίζοντας μέσα από τις συζητήσεις τους την πορεία μιας ολόκληρης γενιάς. Στην ταράτσα θα συναντήσετε τους απολαυστικούς Μαρτσέλο Μαστρογιάνι, Βιτόριο Γκάσμαν, Ούγκο Τονιάτσι, Στεφανία Σαντρέλι και Κάρλα Γκαρβίνα, σε ένα ρόλο που της χάρισε βραβείο ερμηνείας στο Φεστιβάλ Καννών.

Η νύχτα της Βαρέν / La nuit de Varennes
(Γαλλία – Ιταλία, 1982)
Σκηνοθεσία: Έτορε Σκόλα. Σενάριο: Sergio Amidei, Ettore Scola.  Ηθοποιοί: Jean-Louis Barrault, Marcello Mastroianni, Hanna Schygulla. Έγχρωμη, 150΄.

Ιούνιος 1791. Μέσα στη αναταραχή της Γαλλικής Επανάστασης, τη νύχτα της φυγής του Λουδοβίκου 16ου και της Μαρίας-Αντουανέτας, λίγες ώρες μετά, μια ακόμα άμαξα φεύγει από το Παρίσι, ακολουθώντας την πορεία της βασιλικής οικογένειας  προς τη Βαρέν. Ο συγγραφέας Ρεστίφ ντε λα Μπρετόν, ένθερμος οπαδός των μεταρρυθμίσεων, αλλά και  γνωστός για τον έκλυτο ερωτικό του βίο, συνταξιδεύει με ένα ετερόκλητο πλήθος ανθρώπων: μια γοητευτική κόμισσα από την αυλή της βασίλισσας, τον κομμωτή του παλατιού, μια ιταλίδα τραγουδίστρια της όπερας, έναν αξιωματούχο της νέας τάξης πραγμάτων, ένα φανατισμένο οπαδό των Ιακωβίνων, έναν αμερικανό χρονικογράφο  και… τον θρυλικό Καζανόβα. Γερασμένος, απένταρος και κουρασμένος, ο μεγαλύτερος δον Ζουάν όλων των εποχών είναι ακόμα προσκολλημένος στις αξίες και τα ιδεώδη της αριστοκρατίας που καταρρέουν και προσπαθεί -μάταια- να υποστηρίξει και να υπερασπιστεί τον παλιό κόσμο που αργοσβήνει στο λυκόφως…

Μια από τις σκηνοθετικές ιδιαιτερότητες του Έτορε Σκόλα είναι η ικανότητά του να διευθύνει ένα πλήθος ανθρώπων μέσα σε κλειστούς ή περιορισμένους χώρους, όπως μια ταράτσα ή μια ταχυδρομική άμαξα, στην περίπτωσή μας∙ και ταυτόχρονα να σκιαγραφεί την προσωπικότητα του καθενός χωρίς να δημιουργεί ανθρώπινα στερεότυπα ή καρικατούρες, αλλά πραγματικούς ανθρώπους με τη δικιά τους οντότητα, προσωπικότητα και χαρακτήρα,  αναδεικνύοντας την οπτική γωνία και την θέση του καθενός σε σχέση με τα κοσμοϊστορικά συμβάντα της συγκεκριμένης περιόδου. Στη διάρκεια του ταξιδιού των χαρακτήρων της ταινίας, πολλά απρόοπτα θα συμβούν και οι ατομικές ιστορίες τους θα μπλεχτούν άμεσα ή έμμεσα με την ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματα της ταινίας είναι η (φανταστική) συνάντηση-αντιπαράθεση  του  Ρεστίφ ντε λα Μπρετόν με τον Καζανόβα, οι οποίοι εκπροσωπούν δύο διαμετρικά αντίθετους  κόσμους: ο πρώτος έναν αναδυόμενο νέο κόσμο που διαμορφώνεται με την επικράτηση της επανάστασης και ο δεύτερος τον παλιό κόσμο της αριστοκρατίας που πνέει τα λοίσθια. Η ταινία, πολυφωνική και χορωδιακή, δεν είναι μονάχα μια αναπαράσταση της επαναστατικής εποχής, αλλά μέσα από το πολυπρόσωπο όσο και αντιφατικό ανθρώπινο πορτρέτο της αρθρώνει έναν ψύχραιμο και ουσιαστικό λόγο πάνω σε μια από τις κρισιμότερες στιγμές της Ευρωπαϊκής ιστορίας. Οι πρωταγωνιστές είναι όλοι ονόματα πρώτης γραμμής: Μαρτσέλο Μαστρογιάνι, Ζαν-Λουί Μπαρό, Χάνα Σιγκούλα, Ζαν-Κλοντ Μπριαλί, Χάρβεϊ Καϊτέλ, Αντρέα Φερεόλ, Λάουρα Μπέτι, Ζαν-Λουί Τρεντινιάν, Μισέλ Πικολί κ.ά.