Ταξί στην Τεχεράνη, του Jafar Panahi

Η Feelgood παρουσιάζει στους κινηματογράφους από τις 10 Μαρτίου 2016 την ταινία Ταξί στην Τεχεράνη (Taxi), του Jafar Panahi.

Η ταινία που θριάμβευσε στο 65ο Φεστιβάλ Βερολίνου, κερδίζοντας επάξια τη Χρυσή Άρκτο και το Bραβείο  Διεθνούς Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI) ανήκει στον αντιφρονούντα Ιρανό σκηνοθέτη Jafar Panahi, στον οποίο έχει απαγορευτεί να εργάζεται στη χώρα του καθώς και να ταξιδεύει στο εξωτερικό (το βραβείο παρέλαβε εκ μέρους του η μικρή του ανιψιά). Το Ταξί στην Τεχεράνη γυρίστηκε με κρυφές κάμερες που καταγράφουν τις διαδρομές που διασχίζει ο σκηνοθέτης οδηγώντας διάφορους ανθρώπους σε διαφορετικούς προορισμούς.  Συγκινητικό και αστείο, κατατοπιστικό για την κατάσταση στο Ιράν και ευρηματικό από τη φύση του, το Ταξί στην Τεχεράνη είναι μία απολαυστική κινηματογραφική εμπειρία.

Σύνοψη

Άντρες και γυναίκες, νέοι και γέροι, φτωχοί και πλούσιοι, παλαιών αρχών και αντισυμβατικοί, πωλητές παράνομων video και υποστηρικτές των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Όλοι τους είναι συνεπιβάτες ενός άπειρου οδηγού ταξί που ακούει στο όνομα Mr. Panahi.

Διάρκεια: 82’

Σενάριο/Σκηνοθεσία/Παραγωγή: Jafar Panahi

Παίζουν: Jafar Panahi

Χρυσή Άρκτος, Berlin Film Festival 2015

Bραβείο  Διεθνούς Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI), Berlin Film Festival 2015

Η σύλληψη

Ο διεθνώς αναγνωρισμένος σκηνοθέτης Jafar Panahi (This is Not a Film, The White Balloon) οδηγεί ένα κίτρινο ταξί στους γεμάτους δρόμους της Τεχεράνης, εξυπηρετώντας ένα σύνθετο και αντιπροσωπευτικό δείγμα επιβατών κάθε μέρα. Κάθε άντρας, γυναίκα και παιδί εκφράζουν τη δική τους άποψη για τον κόσμο, ενώ ο περίεργος και ευγενικός οδηγός/σκηνοθέτης τους παίρνει μια άτυπη συνέντευξη. Η κάμερα του, που είναι τοποθετημένη στο ταμπλό του κινούμενου κινηματογραφικού του στούντιο, αιχμαλωτίζει αυτή την εμπνευσμένη όψη της ιρανικής κοινωνίας, ενώ ταυτόχρονα επαναπροσδιορίζει τα όρια ανάμεσα στην κωμωδία, το δράμα και το σινεμά.

Το σημείωμα του σκηνοθέτη

Είμαι κινηματογραφιστής. Δεν μπορώ να κάνω τίποτα άλλο πέρα από ταινίες. Το σινεμά είναι η έκφραση μου και το νόημα της ζωής μου. Τίποτα δεν μπορεί να με εμποδίσει από το να κάνω ταινίες. Γιατί όταν απομονώνομαι τότε συνδέομαι με τον εσωτερικό μου κόσμο. Και σε αυτόν τον προσωπικό χώρο, παρ’ όλους τους περιορισμούς, η αναγκαιότητα να δημιουργήσω γίνεται ακόμα πιο επιτακτική. Το σινεμά ως τέχνη αναδεικνύεται ως η κύρια ενασχόληση μου. Γι’ αυτό πρέπει να συνεχίσω να κάνω ταινίες υπό οποιεσδήποτε συνθήκες για να αποτίσω φόρο τιμής και να αισθάνομαι ζωντανός. Jafar Panahi

Οι Συνεπιβάτες

Η δομή της ταινίας με τις διαδρομές που αποκαλύπτουν τους χαρακτήρες των συνεπιβατών, ξετυλίγει ένα ολόκληρο μωσαϊκό χαρακτήρων που τελικά είναι ο παλμός και η φωνή της χώρας. Το σκηνοθετικό και σεναριακό εύρημα έχει επιστρατεύσει μια σειρά από προσωπικότητες που συμπυκνώνουν μέσα στην καμπίνα του ταξί την κουλτούρα του σημερινού Ιράν.

Οι πρώτοι δύο επιβάτες είναι ένας άντρας που γκρινιάζει για τους μικροαπατεώνες και προτείνει να τους κρεμάσουν όλους και μια γυναίκα που έχει αντίθετη άποψη, καθώς δεν βλέπει τον λόγο το Ιράν να επιτρέπει κι άλλες εκτελέσεις. Οι δύο χαρακτήρες διαφωνούν και ο άντρας γίνεται απαξιωτικός.  Ένας μικροκαμωμένος και εύσωμος επιβάτης εμφανίζεται και ενημερώνει ότι διακινεί παράνομα DVD. Είναι ο άνθρωπος,  αλαζόνας και ηρωικός μαζί, που προμηθεύει την Τεχεράνη με τις ταινίες του Woody Allen, αλλά και το έργο του Panahi.

Ανάμεσα στους επιβάτες ξεχωρίζει η μικρή ανιψιά του σκηνοθέτη, η Hana, που υποδύεται τον εαυτό της ως σκηνοθέτη που θέλει να πει τη δική της ιστορία, παρά τους περιορισμούς του καθεστώτος. Τέλος, στο ταξί επιβιβάζεται μια δικηγόρος που ασχολείται με τα ανθρώπινα δικαιώματα και κατευθύνεται στη φυλακή όπου θα επισκεφθεί έναν απεργό πείνας. Είναι υπαρκτή, αγωνίστρια η ίδια, και ιδιαίτερα αισιόδοξη.

Τα ονόματα των επιβατών δεν θα γίνουν ποτέ γνωστά, οι τίτλοι τέλους δεν είναι μέρος της ταινίας. Έχει να κάνει με την ασφάλεια τους, αλλά και με το γεγονός ότι το υπουργείο Πολιτισμού του Ιράν δεν αναγνωρίζει τους συντελεστές ταινιών που δεν μπορούν να έχουν κανονική διανομή.

Το παρασκήνιο μιας βράβευσης

Ο Ιρανός σκηνοθέτης, στον οποίο απαγορεύεται να φύγει από τη χώρα του, λίγο μετά τη βράβευση του με τη Χρυσή Άρκτο δηλώνει ότι «κανένα βραβείο δεν αξίζει όσο οι συμπατριώτες μου δεν μπορούν να δουν τις ταινίες μου».

«Είμαι πολύ χαρούμενος για τον εαυτό μου και το ιρανικό σινεμά. Οι άνθρωποι που είναι στην εξουσία μας κατηγορούν ότι κάνουμε ταινίες για ξένα φεστιβάλ. Κρύβονται πίσω από πολιτικούς τοίχους και δεν λένε ότι οι ταινίες μας δεν έχουν την άδεια να προβληθούν στους ιρανικούς κινηματογράφους».

Το Ταξί στην Τεχεράνη είναι φυσικά πολιτικά φορτισμένο, καθώς ανάμεσα στους επιβάτες βλέπουμε και μια γυναίκα που μπήκε φυλακή γιατί παρακολούθησε έναν αγώνα βόλεϊ αντρών. Το 2010, ο Panahi είχε καταδικαστεί με την κατηγορία αντικυβερνητικής προπαγάνδας και απειλής της εθνικής ασφάλειας μέσω της δουλειάς του. Του έχει επιβληθεί ποινή φυλάκισης και του έχει απαγορευτεί να κάνει ταινίες. Ενώ δεν έχει εκτίσει ποτέ την ποινή του, τέθηκε αρχικά υπό κατ’ οίκον περιορισμό, ενώ έκανε την ταινία του This Is Not a Film, η οποία μάλιστα έφτασε λαθραία στις Κάννες με ένα USB στικάκι κρυμμένο σε ένα κέικ.

Από τότε του επιτρέπεται να μετακινείται ελεύθερα στο Ιράν, αλλά το διαβατήριο του δεν του έχει επιστραφεί κι έτσι δεν μπορεί να ταξιδέψει σε κανένα φεστιβάλ του εξωτερικού.

Ο Panahi εκπροσωπεί ένα νομικό κενό στο Ιράν καθώς οι αρχές μπορούν να σταματήσουν τα γυρίσματα του, ακόμα και να τον στείλουν φυλακή. Αλλά αυτό μάλλον αποκλείεται καθώς πρόκειται για έναν γνωστό καλλιτέχνη με διεθνή αναγνώριση. Όπως έχει δηλώσει και ο ίδιος ο σκηνοθέτης, η βράβευση στο Φεστιβάλ Βερολίνου τον βάζει σε καλύτερη θέση.

Ο πρόεδρος της κριτικής επιτροπής του Φεστιβάλ Βερολίνου Darren Aronofsky είπε για τη Χρυσή Άρκτο που παρέλαβε η ανιψιά του σκηνοθέτη: «Αντί να αφεθεί, να συνθλιβεί και να παραιτηθεί, αντί να πλημμυρίσει από οργή και απόγνωση, ο Jafar Panahi δημιούργησε αυτή την ερωτική επιστολή στο σινεμά. Η ταινία του είναι γεμάτη αγάπη για την τέχνη του, την κοινότητα, τη χώρα του και το κοινό του».

Μετά τη στρατολόγηση του στις αρχές της δεκαετίες του ’80, η κινηματογραφική καριέρα του Panahi ξεκίνησε ως κινηματογραφιστής του στρατού –συμπεριλαμβανομένης και μιας σύντομης φυλάκισης από Κούρδους επαναστάτες- και συνέχισε με τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ και τελικά ταινίες μεγάλου μήκους. Η πρώτη επιτυχία ήρθε με το The White Balloon το 1995, που του χάρισε το βραβείο Χρυσής Κάμερας στις Κάννες και το πρώτο σημαντικό βραβείο για το ιρανικό σινεμά στο εν λόγω φεστιβάλ. Οι ταινίες του κινήθηκαν από τότε σε ένα πιο βαθυστόχαστο και πολιτικό πεδίο, όπως το The Circle του 2000, μία μελέτη τεσσάρων γυναικών υποταγμένων στο ιρανικό καθεστώς και το Crimson Gold του 2003, το οποίο επικεντρώνεται σε έναν φτωχό άντρα που καταλήγει να παρανομήσει και το οποίο απέσπασε τη δεύτερη μεγάλη διάκριση του Panahi στις Κάννες, το Βραβείο της κατηγορίας  Ένα Κάποιο Βλέμμα.