Το Φεστιβάλ Αθηνών τιμά τη μνήμη του Ιάννη Ξενάκη, του κορυφαίου Έλληνα συνθέτη που «σφράγισε» με το έργο του …
το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Πολύπλευρη προσωπικότητα με διεθνή ακτινοβολία και αποδοχή, ο αρχιτέκτονας, μαθηματικός και προ πάντων στοχαστής Ιάννης Ξενάκης έγινε παγκοσμίως γνωστός ως ο συνθέτης που εισήγαγε πρώτος τον επιστημονικό λογισμό στη μουσική συνθετική διαδικασία.
Με αφορμή τα δέκα χρόνια από το θάνατο του, τρία σημαντικά μουσικά σύνολα που ειδικεύονται στη σύγχρονη μουσική διατρέχουν το έργο του, το οποίο σήμερα επανέρχεται διαρκώς στο διεθνές προσκήνιο.
Το αφιέρωμα περιλαμβάνει τις συναυλίες του πολυβραβευμένου Arditti Quartet (3 Ιουνίου), της περίφημης London Sinfonietta υπό τη διεύθυνση του νεαρού Ryan Wigglesworth (6 Ιουνίου) και τη μουσική παράσταση του ανερχόμενου Ergon Ensemble με μαέστρο τον Νίκο Τσούχλο (8 Ιουνίου).
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
3 Ιουνίου
Arditti Quartet
Σολίστ Στέφανος Θωμόπουλος πιάνο
Τέτορα για κουαρτέτο εγχόρδων (1991)
ST/4 για κουαρτέτο εγχόρδων (1962)
Άκεα για πιάνο και κουαρτέτο εγχόρδων (1986)
Ιχώρ για τρίο (1978)
Ευρυάλη για πιάνο (1973)
Τετράς για κουαρτέτο εγχόρδων (1983)
ARDITTI QUARTET
Irvine Arditti βιολί, Ashot Sarkissjan βιολί, Ralf Ehlers βιόλα, Lucas Fels βιολοντσέλο
Το Arditti Quartet θεωρείται από πολλούς ίσως το σημαντικότερο κουαρτέτο των ημερών μας. Είναι σίγουρα το πλέον αρμόδιο για να μας ξεναγήσει στα έργα του Ιάννη Ξενάκη, καθώς ο Έλληνας συνθέτης, με αφετηρία το έργο ST/4 (1962), έγραψε για το Arditti Quartet όλα τα κουαρτέτα εγχόρδων του.
Διάσημο παγκοσμίως για τις εμπνευσμένες, υψηλού επιπέδου ερμηνείες του τόσο σε έργα του σύγχρονου ρεπερτορίου, όσο και των αρχών του 20ου αιώνα, το Κουαρτέτο Arditti πιστεύει ότι η στενή συνεργασία των μελών του με τους συνθέτες είναι ζωτικής σημασίας για την προσέγγιση κάθε ερμηνείας. Εκατοντάδες κουαρτέτα εγχόρδων και μουσικής δωματίου έχουν γραφτεί για το Arditti Quartet από την ίδρυση του. Ανάμεσα τους έργα που έχουν αφήσει το σημάδι τους στο ρεπερτόριο του 20ου αιώνα, δίνοντας στο Arditti Quartet μια σημαντική θέση στην ιστορία της μουσικής.
Ο Έλληνας πιανίστας Στέφανος Θωμόπουλος συμπράττει με το Arditti Quartet στο έργο Άκεα για πιάνο και κουαρτέτο εγχόρδων και ερμηνεύει το απαιτητικό δεξιοτεχνικά Ευρυάλη για πιάνο. Γεννημένος στη Θεσσαλονίκη, ο Στέφανος Θωμόπουλος σπούδασε στη Musikhochschule της Κολωνίας, στο Conservatoire National Supérieur του Παρισιού και στο Κονσερβατόριο του Άμστερνταμ, με καθηγητές τους Jacques Rouvier, Δόμνα Ευνουχίδου και Marie-Françoise Bucquet, ενώ στην πορεία του τον συμβουλεύουν εξέχουσες μουσικές προσωπικότητες, όπως ο Aldo Ciccolini και ο Dmitri Bashkirov. Έχει εμφανιστεί επανειλημμένα σε μεγάλες αίθουσες (Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και Θεσσαλονίκης, Concertgebouw Άμστερνταμ, Salle Gaveau, auditorium του μουσείου Orsay, κ. ά.) ανά τον κόσμο και έχει συμπράξει ως σολίστ με σημαντικές ορχήστρες. Από το Σεπτέμβριο του 2010 είναι καθηγητής στο Εθνικό Κονσερβατόριο της Νίκαιας.
Πειραιώς 260 (Η)
6 Ιουνίου
London Sinfonietta
Μουσική διεύθυνση Ryan Wigglesworth
Επεί για αγγλικό κόρνο, κλαρινέτο, τρομπέτα, 2 τρομπόνια και κοντραμπάσο (1976)
Κόττος για βιολοντσέλο (1977)
Φλέγρα για φλάουτο, όμποε, κλαρινέτο, φαγκότο, κόρνο, τρομπέτα, τρομπόνι, βιολί, βιόλα, βιολοντσέλο και κοντραμπάσο (1975)
Διάτοπο – Ο μύθος του Ηρός για μαγνητοταινία (1977)
Από τα κορυφαία σύνολα σύγχρονης μουσικής, η London Sinfonietta, υπό τη διεύθυνση του ταχύτατα ανερχόμενου νεαρού μαέστρου Ryan Wigglesworth, ερμηνεύει σε αυτό το αφιέρωμα έργα που ο Ιάννης Ξενάκης συνέθεσε κατά τη διετία 1975 – 77. Το μουσικό σύνολο, γνωστό για τις υψηλού επιπέδου ερμηνείες και τις τολμηρές επιλογές στα προγράμματά του, καλεί το κοινό να εξερευνήσει τις πρωτοπόρες συνθέσεις του Ξενάκη, όπου ο κόσμος της μουσικής συναντά αυτόν της αρχιτεκτονικής.
Η London Sinfonietta φιλοδοξεί να τοποθετήσει τη σύγχρονη μουσική στην καρδιά του σημερινού πολιτισμού, ενώ είναι γνωστή για την αφοσίωσή της στη δημιουργία νέων έργων μουσικής. Έχει αναθέσει από την ίδρυσή της, το 1968, τη σύνθεση σχεδόν 250 νέων έργων (ανάμεσα τους και τέσσερα έργα του Ιάννη Ξενάκη) και έχει ερμηνεύσει σε πρώτη παρουσίαση εκατοντάδες ακόμη. Συνεργάζεται συχνά με καλλιτέχνες πολυμέσων, σκηνοθέτες και μουσικούς που ασχολούνται με την ηλεκτρονική μουσική, την τζαζ, αλλά και την παραδοσιακή μουσική. Είναι μόνιμη ορχήστρα στο Southbank Centre, με βάση της το Kings Place. Παράλληλα, κάνει περιοδείες στη Μεγάλη Βρετανία και τον υπόλοιπο κόσμο παρουσιάζοντας κορυφαία έργα της σύγχρονης μουσικής.
Ο μόλις τριάντα ετών Ryan Wigglesworth έχει ήδη καθιερωθεί ως ένας από τους επιφανέστερους συνθέτες–διευθυντές ορχήστρας της γενιάς του. Πρόσφατα συνεργάσθηκε με την Συμφωνική Ορχήστρα του BBC, την Ορχήστρα Φιλαρμόνια, την Hallé Orchestra, την Ορχήστρα Δωματίου της Σκωτίας, την London Sinfonietta, και την Orquesta Filharmonica de Gran Canaria. Στο ντεμπούτο του με την Βασιλική Φιλαρμονική Ορχήστρα του Λίβερπουλ είχε τον διπλό ρόλο του πιανίστα και μαέστρου, ερμηνεύοντας σε παγκόσμια πρώτη το έργο του «A First Book of Inventions».
8 Ιουνίου
Ergon Ensemble
Μουσική διεύθυνση Νίκος Τσούχλος
Ξενάκης σε Α’ πρόσωπο
Καλλιτεχνική Διεύθυνση Αλέξανδρος Μούζας
Μουσικολογική Τεκμηρίωση – Κείμενα Αντώνιος Αντωνόπουλος
Σκηνοθετική επιμέλεια Αλεξάνδρα Γεωργοπούλου
Επεξεργασία βίντεο Σπύρος Ρασιδάκης
Αφηγητής Γιώργος Καραμίχος
Την προσωπικότητα και τον τρόπο σκέψης του ιδιότυπου Έλληνα δημιουργού φιλοδοξεί να αναδείξει η παράσταση Ξενάκης σε Α’ πρόσωπο, μέσα από την παράλληλη σκηνική αφήγηση κειμένων, τη προβολή φωτογραφικού υλικού, βίντεο και την ακρόαση ηλεκτροακουστικών έργων.
Η σειρά παρουσίασης του λόγου, της εικόνας και της μουσικής παρακολουθεί με ακριβή χρονολογική συνέχεια την πορεία του Ιάννη Ξενάκη στη ζωή, ενώ τα κείμενα και το υλικό, επιλέχθηκαν με κριτήρια μουσικολογικής συνέπειας και αφηγηματικής συνοχής, ώστε ο θεατής-ακροατής να αποκομίσει σαφείς γνώσεις για τη ζωή, τη σκέψη, την προσωπικότητα και το έργο του συνθέτη.
Το ελληνικό μουσικό σύνολο Ergon Ensemble, υπό τη διεύθυνση του αρχιμουσικού Νίκου Τσούχλου, ερμηνεύει έργα αντιπροσωπευτικά των κύριων συνθετικών περιόδων του Ιάννη Ξενάκη, από την πρώιμη περίοδο μέχρι το τέλος του: Διπλή Ζυγιά (πρώιμη αναζήτηση στις ρίζες), Ανακτορία (στην ομορφιά και τον έρωτα), Χάρισμα (μαγικά, στην ψυχή που φεύγει), Παλίμψηστο (σαν το ξαναχάραγμα σβησμένου πάπυρου), Κέρεν (ένταση από αρχαϊκό κέρας), Rebonds (με την ενέργεια του πρωτόγονου παλμού των κρουστών), O-Μέγα (η δραματική αναγνώριση του τέλους).
Πρόγραμμα
Είσοδος κοινού
Diamorphoses (1957) ηλεκτρακουστικό έργο
Α΄μέρος
Dhipli Zyia (1952)
Κώστας Παναγιωτίδης, βιολί, Δημήτρης Τραυλός, τσέλλο
Anaktoria (1969) για 8 μουσικούς
Xenakis Electro-Acoustic Mix
Αποσπάσματα από τα έργα:
Concret PH (1958), Orient-Occident (1960), Hibiki Hana Ma (1969-70),
Polytope de Cluny (1972), Voyage absolu des Unari vers Andromède (1989)
Charisma (1971) Αφιερωμένο στον Jean-Pierre Guézec
Κώστας Τζέκος, κλαρινέτο, Αντώνης Πρατσινάκης, τσέλο
Διάλειμμα
Persepolis (1971) ηλεκτρακουστικό έργο
Β’ μέρος
Palimpsest (1979) για 11 μουσικούς
Rebonds (β’ μέρος) (1987-89) για κρουστά
Μπάμπης Ταλιαδούρος, κρουστά
Keren (1986) για τρομπόνι
Ανδρέας- Ρολάνδος Θεοδώρου, τρομπόνι
O-Mega (1997) για σόλο κρουστά και 13 μουσικούς
Ευχαριστούμε για τη συμβολή τους στην πραγματοποίηση της παράστασης την οικογένεια Ξενάκη και την Association Les amis de Xenakis στο Παρίσι, την μουσικολόγο κα Sharon Kanach, το ΚΣΥΜΕ (Κέντρο Σύγχρονης Μουσικής Έρευνας) και τον κο Φραγκίστα για την παραχώρηση του UPIC.
Το Ergon Ensemble πρωτοεμφανίστηκε το 2004 σαν άτυπο μουσικό σύνολο του Φεστιβάλ Παξών. Έχει πάρει τη σημερινή μορφή του από το 2008 και αποτελείται από ταλαντούχους μουσικούς που έχουν συμμετάσχει, όλα αυτά τα χρόνια, στο International Ensemble Modern Academy στους Παξούς.
Το σύνολο στηρίζεται σ’ ένα βασικό πυρήνα μουσικών και υποστηρίζεται, ανάλογα με το project, από μεγάλο αριθμό ταλαντούχων νέων καλλιτεχνών που ειδικεύονται στη νέα μουσική, δημιουργώντας έτσι ένα ιδιαίτερα ευέλικτο σχήμα.
Σκοπός του είναι η προώθηση των αριστουργημάτων της σύγχρονης μουσικής και του πρόσφατου διεθνούς & ελληνικού ρεπερτορίου, και η παρουσίασή του στο μεγαλύτερο δυνατό ακροατήριο.
Οι προσπάθειές του στοχεύουν στην εξερεύνηση και ανάδειξη της μουσικής του καιρού μας, μέσα από υψηλού επιπέδου εκτελέσεις και ακρίβεια ερμηνείας, που αποτελούν ουσιαστική προϋπόθεση της ύπαρξής του. Ως ελληνικό μουσικό σύνολο, με συγκριτικό πλεονέκτημα τη δυνατότητα άμεσης πρόσβασης στην ελληνική σύγχρονη εργογραφία, αποβλέπει στην προώθηση της ελληνικής μουσικής δημιουργίας στη διεθνή σκηνή. Έχει ήδη εμφανιστεί, με πλήθος συναυλιών, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και σε άλλους χώρους λαμβάνοντας εξαιρετικές κριτικές, κυρίως για την αρτιότητα των εκτελέσεών του. Οι δράσεις του Συνόλου, πέραν των συναυλιών, περιλαμβάνουν: δισκογραφία, εκπαιδευτικές δραστηριότητες και παραγωγές που συνδυάζουν άλλες μορφές τέχνης, όπως ο χορός, το μουσικό θέατρο και τα πολυμέσα. Το Ergon Ensemble έχει την καλλιτεχνική υποστήριξη του Ensemble Modern της Φρανκφούρτης και οδηγό την πολύχρονη πείρα του.
ERGON ENSEMBLE
Νίκος Νικόπουλος φλάουτο, Χριστίνα Παντελίδου όμποε, αγγλ.κόρνο, Σπύρος Τζέκος κλαρινέτο, Κώστας Τζέκος κλαρινέτο, Δημήτρης Ντακοβάνος φαγκότο, Μάνος Βεντούρας κόρνο, Σπύρος Λασκαρίδης τρομπέτα, Ανδρέας- Ρολάνδος Θεοδώρου τρομπόνι, Παναγιώτης Καμβυσίδης τούμπα, Μπάμπης Ταλιαδούρος κρουστά, Μάριος Νικολάου κρουστά, Ai Motohashi πιάνο, Γιώργος Παναγιωτίδης βιολί, Κώστας Παναγιωτίδης βιολί, Παναγιώτης Τζιώτης βιολί, Ali Basekmezler βιόλα, Δημήτρης Τραυλός τσέλο, Αντώνης Πρατσινάκης τσέλο, Νίκος Τσουκαλάς κόντραμπάσο.
Νίκος Νικόπουλος φλάουτο, Χριστίνα Παντελίδου όμποε, αγγλ.κόρνο, Σπύρος Τζέκος κλαρινέτο, Κώστας Τζέκος κλαρινέτο, Δημήτρης Ντακοβάνος φαγκότο, Μάνος Βεντούρας κόρνο, Σπύρος Λασκαρίδης τρομπέτα, Ανδρέας- Ρολάνδος Θεοδώρου τρομπόνι, Παναγιώτης Καμβυσίδης τούμπα, Μπάμπης Ταλιαδούρος κρουστά, Μάριος Νικολάου κρουστά, Ai Motohashi πιάνο, Γιώργος Παναγιωτίδης βιολί, Κώστας Παναγιωτίδης βιολί, Παναγιώτης Τζιώτης βιολί, Ali Basekmezler βιόλα, Δημήτρης Τραυλός τσέλο, Αντώνης Πρατσινάκης τσέλο, Νίκος Τσουκαλάς κόντραμπάσο.
Υπεύθυνος συγκροτήματος: Αλέξανδρος Μούζας
Καλλιτεχνικός συντονισμός συγκροτήματος: Νάντα Γερουλάνου
Ο Νίκος Τσούχλος ξεκίνησε τις μουσικές σπουδές του στο Εθνικό Ωδείο με τη Χρυσή Παρθενιάδη Φλώρου, μελέτησε ανώτερα θεωρητικά με τον Γιάννη Α. Παπαϊωάννου, καθώς και στην École Normale de Musique του Παρισιού. Αργότερα αφιερώθηκε στη διεύθυνση ορχήστρας κοντά στον Αλέξανδρο Μυράτ, ενώ υπήρξε επίσης για τρία χρόνια μαθητής του Σέργκιου Τσελιμπιντάκε. Ξεκίνησε την επαγγελματική του δραστηριότητα ως αρχιμουσικός το 1989, ιδρύοντας το Λυρικό Εργαστήρι του Ανοιχτού Θεάτρου, σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη Γιώργο Μιχαηλίδη Υπήρξε επί διετία βοηθός του Μάνου Χατζιδάκι στην Ορχήστρα των Χρωμάτων. Έκτοτε συνεργάστηκε ως προσκεκλημένος μαέστρος με όλες τις ελληνικές ορχήστρες, καθώς και με ορχήστρες και οργανισμούς του εξωτερικού.
Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του για τη σύγχρονη μουσική δημιουργία τεκμηριώνεται από πολυάριθμες εκτελέσεις έργων σύγχρονων Ελλήνων συνθετών. Από το 1991 ήταν Διευθυντής Καλλιτεχνικού Προγραμματισμού στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, μέχρι το 2010, οπότε ανέλαβε τη θέση του Καλλιτεχνικού Διευθυντή. Από το 1996 εκπροσωπεί το ΜΜΑ στο πλαίσιο της European Concert Hall Organization (ECHO), καθώς και του διεθνούς δικτύου Varese για την προώθηση της σύγχρονης μουσικής. Από το 2001 είναι επίσης μέλος της Γνωμοδοτικής Επιτροπής (Kurratorium) του Μουσικού Ιδρύματος Ernst von Siemens. Έχει τιμηθεί από το γαλλικό κράτος με τη διάκριση «Chevalier de l’Ordre des Arts et des Lettres».
ΙΑΝΝΗΣ ΞΕΝΑΚΗΣ (1922 – 2001)
Ο ελληνικής καταγωγής μουσικοσυνθέτης Ιάννης Ξενάκης γεννήθηκε το 1922 στη Βράιλα της Ρουμανίας. Σπούδασε πολιτικός μηχανικός στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο, ενώ συγχρόνως έκανε μαθήματα ανώτερων θεωρητικών στη μουσική. Συμμετείχε ενεργά στην Εθνική Αντίσταση και στα Δεκεμβριανά τραυματίστηκε, με αποτέλεσμα να χάσει το αριστερό μάτι του και να παραμορφωθεί το πρόσωπό του.
Απειλούμενος με σύλληψη, το 1947 διέφυγε στο Παρίσι. Εκεί, εργάστηκε ως αρχιτέκτονας και, παράλληλα, συνέχισε τις σπουδές του στη μουσική, με σημαντικότερη την επαφή του με τον Ολιβιέ Μεσιάν. Κατά την περίοδο 1947 – 1959 συνεργάστηκε με το διάσημο γάλλο αρχιτέκτονα Λε Κορμπιζιέ, ενώ το 1953 παντρεύτηκε τη Φρανσουάζ, δημοσιογράφο και συγγραφέα, με την οποία απέκτησε μία κόρη.
Ανάμεσα στις συνθέσεις του Ιάννη Ξενάκη περιλαμβάνονται έργα ηλεκτροακουστικής μουσικής, τα οποία χαρακτηρίζονται από ένα συνδυασμό μουσικής και φωτισμών, ενώ στο έργο του συνειδητά ενέταξε ήχους της φύσης και ανθρωπογενείς. Συνέθεσε περίπου 130 έργα, ανάμεσα τους έργα για μπαλέτο, φωνητικά – χορωδιακά για μεικτά μέσα και πολύτεχνα, έργα για ορχήστρα, μουσική δωματίου, ηλεκτρονική, μουσική για αρχαίο δράμα κ.ά. Στο πρώτο του μουσικό έργο – σταθμός, με το οποίο αποκηρύσσει τα προηγούμενα, είναι οι «Μεταστάσεις» (1954), για ορχήστρα, χρησιμοποιεί μαθηματικές και αρχιτεκτονικές έννοιες στη μουσική δομή. Ασχολήθηκε συστηματικά με τη μεταφορά στη μουσική των μαθηματικών «Νόμων των πιθανοτήτων», ενώ επινόησε τον όρο «Στοχαστική μουσική», που βασίζεται στην ιδέα ανάπτυξης του ηχητικού υλικού, με στατικούς μέσους όρους «προς ένα στόχο».
Δίδαξε σύνθεση στη Σορβόνη, ανακηρύχτηκε διδάκτωρ και καθηγητής σε πολλά πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής και τιμήθηκε με πολλά διεθνή βραβεία και διακρίσεις. Από το 1966 διηύθυνε το Κέντρο Έρευνας για την Πρωτοποριακή Μουσική στο Παρίσι, ενώ ίδρυσε στην Ελλάδα το Κέντρο Σύγχρονης Μουσικής Έρευνας, που αποτελούσε όνειρο της ζωής του. Τον Ιανουάριο του 2001 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 4 Φεβρουαρίου, πέθανε στο Παρίσι.