Άγγελος Αμπάζογλου και Εγιάλ Σιβάν: Αφιερώματα στο 14ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης

Το 14ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – Εικόνες του 21ου αιώνα αναδεικνύει δυο…

 σημαντικούς δημιουργούς ντοκιμαντέρ, που προβάλλουν μέσα από το έργο τους, όψεις της σύγχρονης κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας. Ο πολυβραβευμένος εκπρόσωπος του πολιτικού ντοκιμαντέρ από το Ισραήλ, Εγιάλ Σιβάν / Eyal Sivan, και ο Έλληνας της διασποράς, ελληνογάλλος ντοκιμαντερίστας Άγγελος Αμπάζογλου /Angelos Abazoglou, θα βρεθούν στη Θεσσαλονίκη, για να παρουσιάσουν τις ταινίες τους στο κοινό της 14ης διοργάνωσης.

ΑΓΓΕΛΟΣ ΑΜΠΑΖΟΓΛΟΥ

Στο σινεμά του Άγγελου Αμπάζογλου διασταυρώνονται πολιτισμικά στοιχεία των λαών της Μεσογείου, όπως έχουν καταγραφεί στο χρωμόσωμα του ίδιου του δημιουργού. Έλληνας που ζει στη Γαλλία, με τούρκικες ρίζες από την πλευρά του πατέρα του, ο Αμπάζογλου ανιχνεύει μέσα από το έργο του, δεσμούς και εκλεκτικές συγγένειες που ξεπερνούν την  έννοια «σύνορο». Με την ίδια λογική υπερβαίνει και τα όρια της τεκμηρίωσης και της μυθοπλασίας, ενσωματώνοντας στα ντοκιμαντέρ του, μυθοπλαστικά στοιχεία, με στόχο της ανάδειξη του εκάστοτε θέματός του.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η τελευταία του ταινία Mustafa’s Sweet Dreams (2012), η οποία προβάλλεται την επόμενη εβδομάδα στο διαγωνιστικό τμήμα Generation 14plus του φετινού Φεστιβάλ Βερολίνου. Με οδηγό, τα όνειρα του 16χρονου Μουσταφά – που εργάζεται ως μαθητευόμενος μπακλαβατζής στην Γκαζιαντέπ, την «πρωτεύουσα του μπακλαβά» στην Ανατολική Τουρκία και επιθυμεί να ανοίξει το δικό του ζαχαροπλαστείο – ο Αμπάζογλου καταγράφει με ευαισθησία μια κοινωνία που εξελίσσεται διατηρώντας ταυτόχρονα τις παραδόσεις και τα πολιτιστικά στοιχεία που την έχουν διαμορφώσει.

Στην διεθνή διαδρομή του Άγγελου Αμπάζογλου – ο οποίος πραγματοποίησε τα πρώτα του βήματα ως ηθοποιός και σπούδασε σκηνοθεσία θεάτρου και κινηματογράφου στο INSAS των Βρυξελλών – περιλαμβάνονται ντοκιμαντέρ που σκηνοθέτησε για το ARTE, τη ZDF και το PBS. Ανάμεσα στα έργα του δημιουργού που έκαναν αίσθηση στο εξωτερικό, είναι και το Έγκλημα στην αρχαία αγορά / Murder at the Agora (2006) το οποίο προβλήθηκε από το ARTE και παρακολούθησαν 1.200.000 θεατές. Η ταινία, που απέσπασε το βραβείο Prix Europa 2006, ζωντανεύει τους ήρωες των αστυνομικών μυθιστορημάτων του Πέτρου Μάρκαρη, με ήρωα τον αστυνόμο Χαρίτο.  Και εδώ, τα όρια του ντοκιμαντέρ και της μυθοπλασίας «θολώνουν», καθώς ο Αμπάζογλου καταγράφει με γλαφυρά χρώματα τις αντιφάσεις της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας.

Εκτός απ’ τα ντοκιμαντέρ Mustafa’s Sweet Dreams και Έγκλημα στην αρχαία αγορά, το κοινό του 14ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ θα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει την εξέλιξη στο έργο του Αμπάζογλου, όπως διαφαίνεται απ’ τα μέσα της δεκαετίας του ’90, μέχρι και σήμερα. Στο βραβευμένο Τα δυο αύριο / Tomorrow Things Will Be Better (1996), διερευνά τη συνύπαρξη ανθρώπων που μετακινήθηκαν σε νέους τόπους, αναζητώντας μια καλύτερη ζωή, με φόντο τη δυτική Θράκη, ένα σταυροδρόμι θρησκειών και πολιτισμών. Αντιστοίχως, στο Ελαιόλαδο, λίγο νερό, μια ξεφλουδισμένη ντομάτα / Olive Oil, Water and Tomato (1998), δημιουργεί ένα ψηφιδωτό της Μεσογείου, με κοινό παρονομαστή, τις γεύσεις. Γυναίκες απ’ την Ελλάδα, την Τυνησία, την Ισπανία και την Αίγυπτο συναντώνται σε ένα ελληνικό νησί, ανταλλάσσοντας μυστικά που κληρονόμησαν απ’ την ίδια τους την ιστορία.

Στο 14ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης θα προβληθούν επίσης, το ντοκιμαντέρ Βασίλης Ζαχάρωφ, ο Μυστηριώδης Έλληνας της Ευρώπης / Zaharoff, Agent of Death (2005), που επικεντρώνεται στο εμπόριο όπλων στις αρχές του 20ου αιώνα μέσα από την εκπληκτική ιστορία του Ελληνικής καταγωγής  «Βασιλιά της πολεμικής βιομηχανίας», σερ Μπάζιλ Ζαχάρωφ, το Καλημέρα κύριε Μάρσαλ / Welcome to Greece Mr. Marsall (2007), ταινία που καταγράφει τις οικονομικές και πολιτισμικές αλλαγές που επέφερε το σχέδιο Μάρσαλ στην Ελλάδα στα τέλη της δεκαετίας του ’40 και στη διάρκεια του ’50.

ΕΓΙΑΛ ΣΙΒΑΝ

Από τις σπουδαιότερες κινηματογραφικές φωνές αντίστασης διεθνώς, ο ισραηλινός ντοκιμαντερίστας, συγγραφέας και θεωρητικός Εγιάλ Σιβάν βρίσκεται – μαζί με τους Άμος Γκιτάι και Αβί Μογκράμπι – στην πρώτη γραμμή της κριτικής που αναφέρεται στο κράτος του Ισραήλ. Το 14ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης πραγματοποιεί αφιέρωμα στο έργο του Εγιάλ Σιβάν, παρουσιάζοντας μια επιλογή αντιπροσωπευτικών ταινιών του.

Γεννημένος το 1964 στην Χάιφα, ο Σιβάν εργάστηκε ως φωτογράφος στο Τελ Αβίβ και το 1985 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Έκτοτε μοιράζει το χρόνο του ανάμεσα στην Ευρώπη και το Ισραήλ. Μέσα απ’ το έργο του, ο δημιουργός επιχειρεί να στοιχειοθετήσει μια εναλλακτική, τολμηρή ανάγνωση του αδιεξόδου ισραηλινών – παλαιστινίων, η οποία συχνά τον έχει φέρει αντιμέτωπο με λογοκρισία και αντιδράσεις. Η γεωγραφική και πληθυσμιακή διχοτόμηση, ο ξεριζωμός των παλαιστινίων, οι αρχές του επίσημου κράτους, αλλά και τα παθήματα του Ολοκαυτώματος ως άλλοθι του Ισραήλ για τις αδικίες σε βάρος της Παλαιστίνης, διατρέχουν θεματικά το έργο του Σιβάν, ο οποίος μέσα από ρεαλιστική ματιά, υποδειγματική χρήση μοντάζ και εικαστική δύναμη, ανασκαλεύει με το φακό του μια ανοιχτή πληγή της Ιστορίας.

«Αυτή η ταινία ξεπερνά την πολιτική (…) Φωνάζει μέσα στην απλότητά της, ραγίζει την καρδιά», σχολίασε ο Ανρί Καρτιέ Μπρεσόν για το σπαρακτικό ντοκιμαντέρ Aqabat Jaber: Passing Through (1988). Εδώ ο Εγιάλ Σιβάν καταγράφει τη σκληρή καθημερινότητα των παλαιστίνιων απόκληρων που διαιωνίζεται εδώ και γενιές στον ομώνυμο προσφυγικό καταυλισμό, μέσα από μια μάταιη προσμονή για επιστροφή. Οι εύθραυστες δυναμικές ανάμεσα σε Ισραήλ και Παλαιστίνη αποτυπώνονται και στο ντοκιμαντέρ Route 181, Fragments of a journey in Palestine-Israel (2003), μια σκηνοθετική σύμπραξη του Σιβάν με τον παλαιστίνιο συνάδελφό του Μισέλ Κλεϊφί/Michel Khleifi. Το οδοιπορικό των δυο κινηματογραφιστών στην περιοχή είναι ένα διαφωτιστικό ημερολόγιο δρόμου που αναδεικνύει ένα περίπλοκο μωσαϊκό απόψεων και προσωπικών ιστοριών. Με παρόμοια λογική, στο ντοκιμαντέρ Jaffa The Orange’s Clockwork (2009)ο Σιβάν στοχάζεται επάνω στο χρονικό της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης, με αφετηρία το περίφημο πορτοκάλι με την επωνυμία «Γιάφα», αποκαλύπτοντας μεγάλες αλήθειες για τη Μέση Ανατολή.

Ο προβληματισμός για τους μύθους, τα σύμβολα και τις αξίες του ισραηλινού κράτους κυριαρχεί στο σύνολο της φιλμογραφίας του Εγιάλ Σιβάν. Στο προκλητικό ντοκιμαντέρ Izkor: Slaves of memory (1990), ο δημιουργός αμφισβητεί ανοικτά την επίσημη εθνική συλλογική μνήμη, η οποία μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα και το στρατό, διαποτίζει κάθε άτομο, από την παιδική ηλικία ως την ωριμότητα.

Στο Τhe Specialist (1999), ο σκηνοθέτης διαπιστώνει πώς το απόλυτο κακό μπορεί να «ανθήσει» μέσα σε καθετί φυσιολογικό και συνηθισμένο. Οπτικοποιώντας το βιβλίο της θεωρητικού Χάνα Άρεντ «Eichmann in Jerusalem: A Report on the Banality of Evil», ο Σιβάν ανατρέπει  το δίπολο κατηγορούμενος /κατήγορος, μέσα από την επεξεργασία αρχειακού υλικού της πολύκροτης δίκης του Άντολφ Άιχμαν, συνταγματάρχη των SS και υπεύθυνο του Γραφείου Εβραϊκών Υποθέσεων της Γκεστάπο. Το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση ενός πρώην αξιωματικού της Στάζι, ο οποίος στο ντοκιμαντέρ I love you all (2004) –σε σκηνοθεσία Εγιάλ Σιβάν και Όντρεϊ Μάριον/Audrey Marion- καταθέτει μια συγκλονιστική μαρτυρία-απολογισμό της θητείας του, δίνοντας έτσι βήμα στον Σιβάν για να κριτικάρει την τυφλή πίστη στο καθήκον, αλλά και την αυταπάτη που γεννά κάθε πολιτική ουτοπία. 

Τα αφιερώματα χρηματοδοτούνται, μεταξύ άλλων δράσεων του 14ου ΦΝΘ, από την Ευρωπαϊκή Ένωση – Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, στο πλαίσιο του ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας 2007-2013.