Η έκθεση «Άγιοι Βρακοφόροι και Φουστανελάδες. Εικονογραφία Νεομαρτύρων από την Κρήτη και άλλες περιοχές» στο Μουσείο Χριστιανικής Τέχνης «Αγία Αικατερίνη Σιναϊτών» (Μουσείο Αγίας Αικατερίνης) εγκαινιάστηκε στις 22 Οκτωβρίου 2022, φιλοξενώντας σπάνια έργα της χριστιανικής τέχνης, που παρουσιάζονταν για πρώτη φορά στο κοινό. Εικόνες Νεομαρτύρων της ελληνικής Εκκλησίας με παραδοσιακές φορεσιές, βράκες και φουστανέλες, που συλλέχθηκαν από εκκλησίες και μητροπόλεις από όλη την Ελλάδα εκτίθενται στον μοναδικής ομορφιάς χώρο του μουσείου, που μέχρι στιγμής έχει υποδεχθεί χιλιάδες επισκέπτες. Το μεγάλο ενδιαφέρον και η ιδιαίτερα αυξημένη προσέλευση των επισκεπτών οδηγούν την έκθεση σε παράταση μέχρι και τα τέλη Φεβρουαρίου 2023.
Η έκθεση ««Άγιοι Βρακοφόροι και Φουστανελάδες. Εικόνες Νεομαρτύρων από την Κρήτη και άλλες περιοχές» έχει ταυτόχρονα εικαστικό, θρησκευτικό και κοινωνικό περιεχόμενο και ενδιαφέρον και φανερώνει την πολλαπλή σημασία του ενδύματος στην χριστιανική τέχνη. Η ορθόδοξη αγιογραφία αποτύπωνε και διέσωζε μέσα από την ενδυμασία πληροφορίες από την καθημερινότητα, παρέχοντας πολύτιμο λαογραφικό και ιστορικό υλικό. Στα έργα της έκθεσης ωστόσο, ο ρόλος της ενδυμασίας έχει μία ακόμα μεγαλύτερη βαρύτητα, καθώς απεικονίζονται αφιερωτές και Νεομάρτυρες, που χρειαζόταν να γίνουν άμεσα αναγνωρίσιμοι από τους πιστούς. Το ένδυμα γίνεται πρωτεύον στοιχείο της σύνθεσης, σηματοδοτώντας το πέρασμα της αγιογραφίας από τους ρωμαϊκούς χιτώνες στις παραδοσιακές ενδυμασίες.
Η ιστορική περίοδος κατά την οποία φιλοτεχνήθηκαν οι αγιογραφίες της έκθεσης, συμπίπτει με την απελευθέρωση από τον οθωμανικό ζυγό. Έτσι, όταν οι πλανόδιοι ζωγράφοι της Ηπείρου άρχισαν να ντύνουν του αγίους στις εικόνες τους με φουστανέλες, το ελληνικό κράτος είχε μόλις γεννηθεί. Οι τοπικές ενδυμασίες κυριαρχούσαν σε ολόκληρο σχεδόν τον ελληνικό χώρο και οι Νεομάρτυρες απεικονίζονταν στις εικόνες ακριβώς όπως ήταν στην επίγεια ζωή τους, με στιβάνια, βράκες και φουστανέλες. Οι εικόνες αυτές βρίσκονται επομένως σε άμεση συνομιλία με την κοινωνία και την εποχή κατά την οποία φιλοτεχνήθηκαν.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Όπως λέει η επιμελήτρια της έκθεσης, Δρ. Έφη Ψιλάκη: «Η εισαγωγή των τοπικών ενδυμασιών στις εικόνες των Νεομαρτύρων αποτέλεσε σημαντική τομή στην εξέλιξη της θρησκευτικής ζωγραφικής κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας και ιδιαίτερα κατά τον 19ο αιώνα. Αυτοδίδακτοι λαϊκοί καλλιτέχνες τολμούν στα δύσκολα αυτά χρόνια να απεικονίσουν τις σεπτές μορφές των ανθρώπων που έδωσαν τη ζωή τους για τη χριστιανική πίστη και την πατρίδα με τις καθημερινές φορεσιές τους και να δημιουργήσουν νέους εικονογραφικούς τύπους αλλά και νέα ηθικά πρότυπα. Η εντυπωσιακή αυτή έμπνευση αποτέλεσε αφετηρία σημαντικών εξελίξεων στον εκκλησιαστικό και στον κοινωνικό χώρο και εξέπεμψε πολλαπλά μηνύματα. Άγιος δεν ήταν πια μόνον εκείνος που είχε μαρτυρήσει σε κάποια μακρινή εποχή, όπως είναι τα χρόνια των διωγμών, άγιος μπορούσε να είναι ο συντοπίτης, ο άνθρωπος που κινούνταν στον ίδιο χώρο με τον πιστό και, μάλιστα, κατά τον ίδιο χρόνο. Ήταν εκείνος που είχε τις ίδιες αγωνίες, την ίδια πίστη, εκείνος που ντυνόταν με την ίδια φορεσιά».
Στην έκθεση βλέπουμε 46 συνολικά αγιογραφίες από την Ελλάδα, τη Μικρά Ασία και τον Πόντο. Ανάμεσά τους ο φημισμένος Άγιος Γεώργιος Φουστανελάς από τα Ιωάννινα, ο Βρακοφόρος Άγιος Μανώλης των Σφακίων, οι Τέσσερις Νεομάρτυρες του Ρεθύμνου του Ιωάννη Φραγκόπουλου, οι φουστανελάδες Άγιοι της Σαμοθράκης, η Αγία Αργυρή της Προύσας και πολλές ακόμα μοναδικής ομορφιάς και σπανιότητας αγιογραφίες. Το παλαιότερο έργο της έκθεσης από το 1836 ενώ τα νεότερα φτάνουν μέχρι τις μέρες μας.
Η έκθεση πραγματοποιείται στο πλαίσιο του 2ου Φεστιβάλ Κρήτης, της Περιφέρειας Κρήτης. Η δράση «Φεστιβάλ Κρήτης» πραγματοποιείται υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.