Ai Weiwei at Cycladic: Η "Σκιά" ανάμεσα στην Ελλάδα και την Ευρώπη

Αν και ο Ai Weiwei μπορεί να μην χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις, ακόμα και για τους λιγότερο μυημένους, η έκθεση του στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης ξεκινάει ήδη από έξω. Η αφίσα και ο τίτλος προδιαθέτουν για την προσωπικότητα του πιο δημοφιλούς ίσως σύγχρονου καλλιτέχνη παγκοσμίως. Στη φωτογραφία-πορτρέτο της αφίσας, ο Ai Weiwei κοιτάζει έντονα, με εμφανείς τις ουλές που άφησε στο κεφάλι του ο ξυλοδαρμός από τις κινεζικές αρχές το 2009.

Έπειτα, οι σημαίες που κυματίζουν στο Μέγαρο Σταθάτου, της Ευρώπης, της Ελλάδας και η τρίτη ανάμεσά τους απροσδιόριστη εκ πρώτης, εντείνουν την ιδέα ότι η έκθεση έχει περιεχόμενο αν μη τι άλλο πολιτικό. Χωρίς να είναι αυτονόητο, σύντομα διαπιστώνει κανείς ότι η μεσαία σημαία, που φέρει τον τίτλο «Σημαία (Σκιά)», απεικονίζει το περίγραμμα του σώματος του μικρού Alan Kurdi, και πως το χρώμα τους παραπέμπει στις θερμικές κουβέρτες που προστατεύουν τους πρόσφυγες όταν φτάνουν στη στεριά. Είναι το προσφυγικό δράμα και είναι, πράγματι, η Σκιά που απλώνεται ανάμεσα στην Ελλάδα και την Ευρώπη.

Η ζωή του Κινέζου καλλιτέχνη και ακτιβιστή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το έργο του. Είναι ίσως περισσότερο γνωστός για τη δριμεία κριτική που ασκεί στη γενέτειρά του, για τις περιπέτειές του με τις αρχές, και τον αγώνα του ενάντια στην παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, θύμα της οποίας έχει πέσει και ο ίδιος.

Εκτός από την διαφθορά του κινεζικού καθεστώτος, τον τελευταίο καιρό στρέφει την κριτική του ματιά και σηκώνει το δάκτυλο στην Ευρώπη, συγκεκριμένα ως προς τη στάση της απέναντι στο προσφυγικό. Η πρόσκλησή του από το Μουσείο Κυκλαδικής πυροδότησε μια νέα σειρά έργων, και λειτούργησε ως αφορμή για την πεντάμηνη παρουσία του & έρευνα σε καταυλισμούς προσφύγων στη Λέσβο, την Ειδομένη, αλλά και στα παράλια της Τουρκίας, τη Συρία, τη Γάζα, κ.ά.

Στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης παρουσιάζονται γνωστά παλαιότερα έργα του, αλλά και νέα, ορισμένα εκ των οποίων δημιουργήθηκαν αποκλειστικά για την έκθεση. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι κάποια έργα εκτίθενται μέσα στις συλλογές του Μουσείου, δίπλα σε αρχαιολογικά εκθέματα, δημιουργώντας γόνιμες συνδέσεις.

Το έργο του εκτείνεται δημιουργικά σε όλους σχεδόν τους τομείς, από εξεζητημένα κεραμικά και γλυπτά, στην αρχιτεκτονική και τις εγκαταστάσεις, τη φωτογραφία, το βίντεο και την περφόρμανς. Το μέσο, όμως, που χειρίζεται ίσως ευφυέστερα από όλα, είναι το internet και τα social media. Έχοντας χρησιμοποιήσει μια πληθώρα ψηφιακών πλατφόρμων και όντας δεινός blogger στο παρελθόν, σήμερα ο λογαριασμός του στο Instagram, φτάνει τους εκατοντάδες χιλιάδες followers που τον ακολουθούν να καταγράφει εμμονικά την καθημερινότητα του, είτε αυτή αναλύεται σε δυνατά στιγμιότυπα από την παρουσία του Λέσβο, την Ειδομένη, τη Γάζα κ.ά., είτε σε πιο «καθημερινές» στιγμές από τη ζωή του ως καλλιτέχνη, από το στήσιμο επικείμενης έκθεσης του, ή από στιγμές με τους συνεργάτες του κ.ά. Ο Ai χειρίζεται επιδέξια τη ναρκισσιστική φρενίτιδα των social media κι αυτό αναπόφευκτα προκαλεί σχολιασμό & αντιφάσεις, φανατικούς & επικριτές.

Σε μια θετική εκδοχή αυτής του της πρακτικής του, το iPhone Wallpaper, νέο έργο που παρουσιάζεται στην έκθεση, συνοψίζει σε ένα collage τις πάνω από δέκα χιλιάδες εικόνες που τράβηξε με το  iPhone του κατά τη διάρκεια της παραμονής του στους καταυλισμούς προσφύγων.

Θαυμαστής των readymades του Duchamp, αλλά και του Warhol, το μεγαλύτερο μέρος της πρακτικής του επικεντρώνεται στην οικειοποίηση καθημερινών αντικειμένων, στην αναγωγή τους σε σύμβολα μέσα από τη ριζική μεταμόρφωση τους, και στην αλληγορική χρήση των υλικών, του ξύλου και του μαρμάρου, εν προκειμένω. Χαρακτηριστικά έχει πει ο ίδιος: «Ο Duchamp είχε τον τροχό ποδηλάτου, ο Warhol την εικόνα του Mao. Εγώ έχω ένα ολοκληρωτικό καθεστώς, αυτό είναι το readymade μου»

Κατ’ επέκταση, ένα υλικό ή τεχνική που σχετίζεται με την ιστορία της Κίνας, επιστρατεύεται για να σχολιάσει ένα σύγχρονο κοινωνικοπολιτικό πρόβλημα. Τόσο η προέλευση, όσο και η αρχική λειτουργία των υλικών φέρουν ιδιαίτερη βαρύτητα, όπως το μάρμαρο στο έργο Cao, και το Surveillance Camera with Plinth, ή το παραδοσιακό ξύλο huali στα εμβληματικά Divina Proportione και Rebar & Case. Στο τελευταίο, σίδερα οπλισμού, που συνέλεξε ο Ai από τα συντρίμμια του σεισμού στο Σετσουάν που στοίχισε τη ζωή χιλιάδων παιδιών, τοποθετημένα σε κουτιά-φέρετρα από ξύλο huali καταγγέλουν την αυθαιρεσία του κρατικού μηχανισμού ως προς τις συνθήκες ασφάλειας. Στο έργο Grapes, η παραδοσιακή κινεζική ξυλουργική τέχνη εξαίρεται στα τυπικά σκαμνιά-αντίκες, αν και θα ‘λεγα ότι το έργο λειτουργεί πολύ διαφορετικά σαν εγκατάσταση μεγαλύτερης κλίμακας, όπως έχει παρουσιαστεί αλλού στο παρελθόν.

Κοινά αντικείμενα, όπως η αντιασφυξιογόνος μάσκα ή μια κάμερα παρακολούθησης, περνούν ένα πολύ δυνατό μήνυμα για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία, ή το αυταρχικό καθεστώς της Κίνας και τα προσωπικά βιώματα του Ai, αντίστοιχα. Στο ίδιο πνεύμα, ένα νέο έργο, το Tyre, τέλεια εκτελεσμένο σε μάρμαρο, υμνεί τα λαστιχένια σωσίβια που είδαμε να πλημμυρίζουν τις ακτές της Λέσβου και αντικατοπτρίζει την ελπίδα, την επιβίωση, αλλά και τον κίνδυνο, το θάνατο.

Έργα αιχμηρά, κυνικά και με μια ψυχρή αμεσότητα, αλλά ταυτόχρονα ποιητικά και βαθιά ανθρώπινα. Όπως το Floating, ένα σύντομο βίντεο που καταγράφει μια βάρκα αδειανή να επιπλέει μεσοπέλαγα με μόνο περιεχόμενο παιδικά ρούχα και παπούτσια. Ή, ίσως το πιο συγκινητικό έργο της έκθεσης, το Tear Bottle/Tear Gas Canister (Δακρυδόχο/Δακρυγόνο) μια εγκατάσταση ανάμεσα στα αρχαιολογικά εκθέματα, στην οποία άδεια δοχεία δακρυγόνων που χρησιμοποίησε η αστυνομία της ΠΓΜΔ στην Ειδομένη κατά προσφύγων που επιχειρούσαν να περάσουν τα σύνορα, τοποθετούνται δίπλα σε αρχαία δακρυδόχα αγγεία στα οποία συνέλεγαν τα δάκρυα τους οι πενθούντες για την απώλεια των αγαπημένων τους.

Μια δυνατή αντιπαραβολή που δημιουργεί γέφυρες με την ιστορία και υψώνει τον άνθρωπο πάνω από χωροχρονικές ταυτότητες και σύνορα.

Λεζάντες:

1. Αφίσα έκθεσης, Ai Weiwei at Cycladic

2. Flag (Greece), 2016 | Flag (Europe), 2016 | Flag (Shadow), 2016, Ύφασμα σατέν, 288.5 x 189 εκ.

3. Tyre, 2016, μάρμαρο

4. Tear Bottle/Tear Gas Canister, 2016, © and courtesy of Ai Weiwei Studio

Φωτ.. Πάρις Ταβιτιάν © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

H έκθεση «Ai Weiwei at Cycladic» φιλοξενείται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης έως 30 Οκτωβρίου 2016. Περισσότερες πληροφορίες