Ποια είναι άραγε η σχέση του ανθρώπου με τις αισθήσεις του και ποιον ρόλο αυτές διαδραματίζουν στη ζωή του; Τι κινητοποιούν οι αισθήσεις και πώς ο νους επηρεάζεται από αυτή την σύνδεση αισθήσεων και μυαλού; Ο σπουδαίος φιλόσοφος Πλέσνερ, εμπνευσμένος και επηρεασμένος από σημαντικούς στοχαστές όπως ο Χούσερλ, ο Χέγκελ, ο Σοπενχάουερ, μας συστήνει και εισάγει μια νέα προσέγγιση στη σχέση ανθρώπου και μουσικής μέσω των αισθήσεων. Σε αυτό το υπέροχα δομημένο και άρτιο επιστημονικά δοκίμιο – και τόσο δεξιοτεχνικά μεταφρασμένο από τον Μάρκο Τσέτσο, ο οποίος να αναφέρουμε πως έχει αναλάβει τόσο την εισαγωγή όσο και το επίμετρο – ο Πλέσνερ ξεδιπλώνει τις σκέψεις του και τους προβληματισμούς του σχετικά με το κατά πόσο οι αισθήσεις του ανθρώπου είναι και αυτές που ενεργοποιούνται με την τέχνη της μουσικής και πώς η μουσική ως είδος μοναδικό μπορεί και σαγηνεύει σε ένα άλλο επίπεδο τον ανθρώπινο νου.
Διεγείροντας τις αισθήσεις και τον νου μέσω της μουσικής
“Ο άνθρωπος που δημιουργεί έργα αδράχνει κάθε υλικό για να του αποτυπώσει τη σφραγίδα του πνεύματός του, τηρώντας νόμους, για τις κρυφές πηγές των οποίων δεν πρέπει να πολυβασανίζει τη σκέψη του αν θέλει να δημιουργήσει. Κάθε υλικό έχει τις αντιστάσεις του, έχει όμως και τις ιδιαίτερες χάρες και ευκαιρίες του, των οποίων η πνευματική βούληση ξέρει να επωφελείται, ιδιαίτερα στην περίπτωση που συνεργάζονται περισσότερες αισθήσεις” σημειώνει ο Πλέσνερ σε μία προσπάθεια να αναλύσει τα όσα οι αισθήσεις μας εισπράττουν μέσα από την επαφή με την τέχνη και εν προκειμένω τη μουσική γιατί η διέγερση του νου είναι σε υψηλά επίπεδα όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με έναν πίνακα, ένα μουσικό έργο, ένα γλυπτό ή ένα θεατρικό έργο. Ο κόσμος του Πλέσνερ είναι γεμάτος από ερωτήματα και συλλογισμούς για όλο αυτό το πλαίσιο των αισθήσεων που μας πλημμυρίζει.
Είναι η “στοιχειακή δύναμη της μουσικής” που αναφέρει χαρακτηριστικά ο Έγελος, μια δύναμη που ξεπερνάει κάθε άλλη μορφή τέχνης μιας και η μουσική είναι αυτή που προσφέρει αδιαμφισβήτητα νόημα στην καθημερινότητα της ζωής μας, είναι η ατμομηχανή της ανάγκης μας να δώσουμε μία άλλη ουσία στον τρόπο αντίληψης των ήχων. Και εδώ έρχεται ο ίδιος ο Πλέσνερ να τοποθετηθεί και να αναρωτηθεί: “Μπορεί εκείνη η ιδιαίτερη διαπίδυση του πνεύματος και ύλης, χωρίς τη διέλευση από τον κόσμο των υλικών πραγμάτων που χαρακτηρίζει τα άλλα είδη τέχνης (και την οποία ενίοτε αισθάνονται σαν βάρος), να επιτευχθεί μόνον ακουστικά ή και αλλιώς, λ.χ. εικαστικά, με χρώματα και μορφές; Ή η μουσική μένει δεσμευμένη στο στοιχείο της ακρόασης κι αν ναι, τι μπορεί να μάθει κανείς από αυτό το μονοπώλιο για τον λόγο της πολλαπλότητας των αισθήσεων ή, διαφορετικά, για τη σχέση αισθητικότητας και νου;”.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Οι αισθήσεις μας είναι από μόνες τους ένα ολόκληρο σύμπαν και κάθε φορά που τις ερεθίζουμε έχουμε πολλών ειδών αποτελέσματα, “απόνερα” που σαφώς ποικίλουν από άνθρωπο σε άνθρωπο. Έχοντας για παράδειγμα κάποιος στον νου του μουσικά έργα του Βάγκνερ ή του Μπετόβεν, είναι που θα αντιληφθεί σε ολοκληρωτική μορφή την αφύπνιση κάθε εσωτερικής αντίδρασης, θα κινητοποιηθεί όλος ο μηχανισμός που ανατρέπει και τις δικές μας ακόμα προσλαμβάνουσες αφού είναι κάτι που μας συγκλονίζει συθέμελα, είναι αυτή η πυρετώδης διάδραση, αυτή η αμεσότητα και σύνδεση μεταξύ νου και αισθήσεων που δεν έχει προηγούμενο. Και βέβαια, είναι ακόμα πιο ξεκάθαρο το γεγονός πως είναι η αλήθεια του ήχου αλλά και των συνδυασμών των ήχων, των ίδιων των οργάνων είναι ικανά να καταστήσουν την Σονάτα του Κρόϊτσερ για παράδειγμα ένα μοναδικό μέγεθος.
Ο Μάρκος Τσέτσος έχει αναμφίβολα καταπιαστεί με ένα κείμενο ιδιαίτερα απαιτητικό, με έναν φιλόσοφο εξαιρετικά διδακτικό μα και συνάμα το ίδιο αναλυτικό. Στόχος του Πλέσνερ είναι να προσπαθήσει σαν άλλος μαθηματικός να καταλήξει σε κάποια εξίσωση και σε κάποια χρήσιμα συμπεράσματα, μιας και η τέχνη είναι από μόνη της ένα πεδίο τόσο συναρπαστικό μα και τόσο δαιδαλώδες. “Με τον χαρακτήρα όγκου η μουσική πληροί και ενοποιεί τον χώρο, μας περιβάλλει, ενώ με την “κοινωνικότητα” του παιχνιδιού των ήχων της και την αντικειμενικότητα του νοήματος του συντροφεύει τη ζωή μας ως νοητός εταίρος και δρα ως καταλύτης μη λεκτικής επικοινωνίας”. Αυτό που ισχυρίζεται ο Πλέσνερ είναι αυτή η ξεχωριστή θέση της μουσικής στη ζωή μας και είναι το πλέγμα αυτό που την καθιστά απαραίτητο εργαλείο, η μουσική κατά μια έννοια είναι ένας συνδετικός κρίκος, μια αλυσίδα κατανόησης των πολιτισμών. Ο Πλέσνερ περιηγείται στον κόσμο των αισθήσεων και γοητεύει τον αναγνώστη καθώς ξετυλίγει το κουβάρι των κομβικών συνειρμών του, έτσι που η διάσταση της μουσικής αποκτά ένα άλλο νόημα.
Αποσπάσματα από το βιβλίο
“Οι συναυλίες Ινδών μουσικών στους συναυλιακούς χώρους της Δύσης είναι εξίσου αισθητικά νομιμοποιημένοι και άνευ όρων προσιτοί με τις ακροάσεις δυτικής μουσικής στους αντίστοιχους χώρους της Ινδίας”
“Οι άνθρωποι όλων των πολιτισμών χορεύουν στη μουσική και σε καμία άλλη τέχνη. Σε αντίθεση με την πρακτική κίνηση, ο χορός είναι κίνηση καταρχάς ψιλά εκφραστική, ελεύθερα μορφοπλαστική, και μόνο δυνάμει και δευτερευόντως, όπως η μουσική, κίνηση συμβολική ιδεών ή συναισθημάτων”
Διαβάστε επίσης:
Αισθητικότητα και νους: Νέο βιβλίο από τον Χέλμουτ Πλέσνερ και τις εκδόσεις Εστία
