Αλέξης Σταμάτης: Ήθελα να μιλήσω για την ανάγκη μου να κοιτάξω πίσω

Ο Αλέξης Σταμάτης μάς μιλά με αφορμή την επανέκδοση από τις εκδόσεις Καστανιώτη του μυθιστορήματός του «Ο Έβδομος Ελέφαντας».

Συνέντευξη Πηνελόπη Πετράκου

CultureNow: Ο αλκοολικός σας ήρωας, ο Α., στέλνει στην Ζ. παλιές του φωτογραφίες ενώ προσμένει τα γράμματά της σαν καθρέφτες που θα του δείχνουν ποιος είναι. Η θέα στην αλήθεια όμως καταλήγει πάντα στον «Μεγάλο Εμετό». Πόσο τυχαία ή πόσο αναμενόμενα φτάνει εκείνη η κρίσιμη στιγμή που η Ζωή σκληραίνει το παιχνίδι ώστε να επιβληθεί;

Αλέξης Σταμάτης: Όπως έγραψε και η Λίνα Πανταλέων στην κριτική της για το βιβλίο, «Η επιθυμία της πτώσης είναι η επιθυμία του σκοταδιού, της απόλυτης ησυχίας του κενού. Το αλκοόλ που επιμελώς εγκεντρίζει στο αίμα του, τον κάνει «να μετεωρίζεται ανάμεσα στο νωπό αέρα και στο λυπημένο χώμα που πατά». Πίνοντας διαφεύγει την πραγματικότητα και ζει μια κρυφή ζωή κρυμμένος από αυτή. Αναδιπλώνεται μες στους διάφεγγους τοίχους του σπιτιού, βλέποντας απέξω τις φλόγες να το πολιορκούν, να διαρρηγνύουν την οχύρωση και να τον καίνε. «Ο φόβος έχει χαράξει στο έδαφος μια κάτοψη με μαχαίρι». Κυκλωμένος από αυτή την αιχμηρή οριοθέτηση, συστρέφεται ανίσχυρος, κατάφλεκτος, παρηγορημένος από την ψευδαίσθηση πως βρίσκεται επιτέλους «μόνος με τον εαυτό του. Με όλο του τον εαυτό».
Από ό,τι καταλαβαίνετε σε μια τόσο άγρια συνθήκη δεν ειναι τυχαίο ότι το παιχνίδι θα σκληρύνει έως εκεί που δεν παίρνει. Όταν όσα διακυβεύονται είναι οριακά, τότε είναι αναμενόμενο ότι το πράγμα θα οδηγηθεί στα άκρα. Και στη συγκεκριμένη περίπτωση, υπάρχει είτε η επιβίωση είτε η καταστροφή. Αυτός ο μετεωρισμός, η επικίνδυνη ισορροπία που κάπου θα καταλήξει. Ευτυχώς είχαμε αίσιο τέλος.

C. N.: Στον επίλογο, εξηγείτε το πώς γράψατε το βιβλίο: θέλετε να τονίσετε στον αναγνώστη το αυτοβιογραφικό στοιχείο και να το δικαιώσετε;

Α. Σ.: Εκείνο που επεδίωκα ήταν να εξηγήσω το λόγο της επανέκδοσης. Πέρα από το πρακτικό γεγονός, ότι τα αντίτυπα είχαν τελειώσει και πολύς κόσμος ζητούσε το βιβλίο, ήθελα να μιλήσω για την ανάγκη μου να κοιτάξω πίσω, αφενός μεν ξαναγυρίζοντας στο πρώτο μου μυθιστόρημα, αφετέρου σε μια υπόθεση εξάρτησης που έκλεινε πλέον είκοσι χρόνια από το τέλος της. Ένα είδος δεύτερου closure, εάν θέλετε. Και πραγματικά διαπίστωσα πως το βιβλίο δεν ήταν εκείνο το «παλιό» που νόμιζα, αλλα ένα κείμενο πολύ πιο κοντά σε μένα, το οποίο, παρόλο που το τραύμα ήταν νωπό τότε, το αντιμετώπιζα από μια απόσταση, χωρίς κανένα μελό στοιχείο, έτσι ως οφείλει να κάνει η λογοτεχνία. Παρόλο που δεν είμαι ένας ανθρωπος που ζει με το παρελθόν, το αντίθετο μάλιστα, εντέλει αυτό το flashback υπήρξε πολύ ευεργετικό.

C. N.: Επίθετα, ουσιαστικά και γλωσσικά σχήματα, σε όλη την αφήγηση, περιγράφουν εντυπωσιακά τα δίπολα συμπύκνωση-διάλυση και ύπνος-αφύπνιση. Είχατε κάποιο άγχος για το αν θα είναι εύστοχη η αντίστοιχη μετάφραση;

Α. Σ.: Ευτυχώς υπήρξα τυχερός όσον αφορά τη μετάφραση, μια και ο μεταφραστής ήταν ο εξαιρετικός φίλος Ντέιβιντ Κόνολι. Ο Ντέιβιντ, πέραν του ότι έχει άψογη γνώση των ελληνικών, είναι σε θέση να αποδώσει τη σωστή αίσθηση δύσκολων και σύνθετων λεκτικών κατασκευών.

C. N.: Το γράψιμο είναι εκδίκηση των δαχτύλων, λέει ο Α. Πώς το εννοεί;

Α. Σ.: Το γράψιμο είναι μια διαδικασία που μας φέρνει κοντά σε χίλια δυο πράγματα: αγάπη, παιδική ηλικία, μνήμη, απώλεια, έρωτα, θάνατο, πατρίδα, πράγματα που συνήθως ξεγλιστρούν και χάνονται μες στη καθημερινότητα. Ένας εξαρτημένος άνθρωπος που γράφει και προσπαθεί να γαντζωθεί από κάτι, εκδικείται με μια έννοια τη ζωή (τη μοίρα;) που δεν τον αφήνει να χαρεί αβίαστα τις υπέροχες χαρές και λύπες των παραπάνω. Τα δάχτυλα στο πληκτρολόγιο μετουσιώνουν την απώλεια της «άλλης, αληθινής ζωης». Φυσικά στην ουσία ονειροβατεί, μια και από την πλέον ονειρεμένη πληκτρολόγηση ούτε αθανασία προκύπτει ούτε ανοσία. Απλώς ένα μικρό σκούντημα σε όποιον ή ό,τι μας έχει επιβάλλει αυτή την παράξενη ζωή που ζούμε, με την αρχή, τη μέση και το τέλος της.

C. N.: Η ιδέα για το σχέδιο της γκραβούρας με τους ελέφαντες πώς προέκυψε;

Α. Σ.: Από έναν ινδουιστικό μύθο που αναφέρει πως η γη είναι μια σφαίρα που κρατούν στην πλάτη τους έξι ελέφαντες, οι οποίοι με τη σειρά τους στηρίζονται στο καύκαλο μιας χελώνας, ενώ το όλο σχήμα περιγράφει ένας ουροβόρος όφις.

C. N.: Σήμερα, η Ζ. θα έστελνε στον Α. e-mails ή sms. Πόσο αυτό θα επηρέαζε την αφήγηση και την πλοκή;

Α. Σ.: Ενδιαφέρουσα ερώτηση. Πιστεύω πως ναι, γιατί η επιστολογραφία, μια χαμένη τέχνη στις μέρες μας, αποτελεί μια πολύ στιβαρή μορφή επικοινωνίας. Δεν είναι φευγαλέα λόγια, έπεα πτερόεντα, αλλά γραμμένες, βιωμένες λεξεις με το κύρος και την ουσία που δίνει η ανεξίτηλη ύπαρξή τους. Ένα γράμμα είναι μια δήλωση που εμπεριέχει ένα χρόνο σκέψης και διατύπωσης, ένα sms είναι μια αντίδραση της στιγμής, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι και αυτή δεν έχει την αξία της.

C. N.: Τι απολαμβάνετε περισσότερο στη διαδικασία διδασκαλίας δημιουργικής γραφής;

Α. Σ.: Η γραφή είναι μια τέχνη που δεν διδάσκεται. Αυτό μπορεί να ακούγεται αντιφατικό, κι όμως είναι το πρώτο πράγμα που λέω στους μαθητές μου. Εκείνο που προσπαθώ είναι, μέσα σε ένα κλίμα λογοτεχνικότητας, να βοηθήσω εξατομικευμένα τον κάθε ένα τους να ανακαλύψει και αναπτύξει τη δική του, προσωπική «φωνή». Είναι μια πολύ δημιουργική διαδικασία και πολύ συγκινητική για μένα μια και αρκετοί μαθητές μου πλέον, έχοντας αρχίσει από τα βασικά, έχουν εκδώσει βιβλία σε γνωστούς εκδοτικούς οίκους. Αυτό με γεμίζει χαρά και αποδεικνύει πως τα μαθήματα δεν γίνονται έτσι για να κάνουμε κάτι, αλλά με στόχο και αποτέλεσμα. Είναι πολύ ενδιαφέρον να βλέπεις έναν νέο «συγγραφέα» να ανακαλύπτει τη φωνή του και να διανύει ολόκληρη τη διαδρομή από την πρώτη στοιχειώδη άσκηση, ως την ολοκλήρωση ενός έργου το οποίο τελικά εκδίδεται και κυκλοφορεί.

C. N.: Ο τρόπος που διαχειρίζεται ένας καλός συγγραφέας τη μνήμη μπορεί να γίνει αντικείμενο διδασκαλίας;

Α. Σ.: Διδασκαλίας με την κλασική έννοια πιθανόν όχι, αλλά μπορεί να γίνει αφορμή για να μιλήσουμε για τη λειτουργία των συνειρμών και την επιμέλεια του χάους που είναι η επιλογή μέσα από το άπειρο του μνημονικού των εύφλεκτων εκείνων στιγμών που θα πυροδοτήσουν μια αφήγηση.

Περισσότερες πληροφορίες για το βιβλίο του Αλέξη Σταμάτη, Ο Έβδομος Ελέφαντας, μπορείτε να δείτε εδώ.