Αλέξης Βερούκας: Τριακόσιοι αιώνες τέχνης «ζωντανοί» σε μια μαύρη σπηλιά

Τον Απρίλιο που μας πέρασε επισκέφθηκα τον Pierre Soulages για να εγκρίνει το προσχέδιο του καταλόγου του για την γκαλερί Pauli της Λοζάννης…

Είχα μια σχετική αγωνία μέχρι να ανέβω στον όροφο του εργαστηρίου του και να με βγάλει από την αμηχανία το πλατύ του χαμόγελο. Μια μυθική φιγούρα της σύγχρονης γαλλικής τέχνης, 93 ετών, στεκόταν με μια ευγενική κάμψη απέναντί μου για να διευκολύνει τη διαφορά μας στο ύψος — πάντα μισούσα το ύψος μου. Το Έλα εδώ, ψηλέ με ακολούθησε όλη μου τη ζωή…

Όταν τελειώσαμε τη συνεννόηση για τον κατάλογο, με ρώτησε για την Ελλάδα και την πολιτική επικαιρότητα, για την αδικία στο αδιέξοδο που αισθανόμαστε κι εμείς. Γιατί να αφήνουν να βαθαίνουν οι αντιθέσεις του Βορρά με τον Νότο στην Ευρώπη; Με αφορμή τη δική του ζωγραφική μού είπε κάτι που από κείνη τη μέρα δε βγήκε από το μυαλό μου. Στη σπηλιά του Arcy βρέθηκαν γκράφιτι τριάντα χιλιάδων ετών. Εμείς βλέπουμε μια τέχνη είκοσι τριών αιώνων στα μουσεία, μέχρι την Πομπηία και τη Βεργίνα, και επιπλέον μαθαίνουμε για μια ζωγραφική άλλων δύο αιώνων περίπου πίσω από τον Πλίνιο. Και πριν;

Είναι περισσότεροι από τριακόσιοι αιώνες που μένουν σε μια μαύρη σπηλιά. Ο άνθρωπος ζωγράφισε και ξεχώρισε από όλο το ζωικό βασίλειο, που χτίζει, τραγουδάει, χορεύει, επικοινωνεί, οργανώνεται, αλλά δε γελάει και δε ζωγραφίζει. Αυτός είναι ένας απλοϊκός ίσως αλλά καλός λόγος να συνεχίσει ακόμη για πολλούς αιώνες. Γιατί χωρίς χιούμορ δε βιώνεται η ανθρώπινη κατάσταση. Σ’ αυτή τη σπηλιά της ζωγραφικής, μετά από τα μαμούθ και τους ταύρους, τα χέρια που μας αφήσανε τα δαχτυλικά τους χνάρια τι σχεδίαζαν επί τριάντα χιλιάδες χρόνια;

Είναι σχεδόν ασύλληπτο το τι αγνοούμε σε σχέση μ’ αυτό που γνωρίζουμε. Ίσως τα μεγαλύτερα έργα να έχουν απορροφηθεί σ’ αυτό το σκοτάδι του χρόνου και εμείς να μένουμε αυτάρεσκα στον ορισμό του κλασικού και της αρμονίας που μπορέσαμε να συντάξουμε με ό,τι είδαμε. Κι αυτά που δεν είδαμε; Το βλέμμα του ανθρώπου είναι ο αγωγός της ζωής για την πνευματική μετάσταση.

Στα έργα τέχνης, μικρά, ελάχιστα αποσπάσματα του πραγματικού κόσμου γίνονται παράθυρα για την αναζήτηση της χαμένης Εδέμ. Μήπως ο Όμηρος και ο Μπόρχες ακριβώς εξαιτίας της τυφλότητας είδαν λίγο πιο πίσω μέσα σ’ αυτή τη σπηλιά και αναβάθμισαν την ικανότητα μετάστασης περισσότερο από όλους; Ίσως λοιπόν πρέπει να κλείσουμε λίγο τα μάτια και να συνδεθούμε με την πορεία που δε σταματά, ενάντια στο ρολόι και στον θάνατο της κάθε μέρας; Έτσι κι αλλιώς η συνείδηση του πάθους είναι ασφυκτική: το σεξ, το αίμα, το μαρτύριο είναι ο κύκλος βίας που ανοίγει από το πρώτο φως και κλείνει (ίσως) με το ύστερο βλέμμα μας.

Πολλές φορές κακίζουμε τον Matisse, τον Bonnard, που, σε αντίθεση με τον Picasso, μέσα στη μεγάλη χίμαιρα, ο ένας κλάδευε στο περιβόλι του ευρωπαϊκού Νότου κι ο άλλος έβλεπε όλα τα πρωινά του κόσμου και όλες τις αντάρες πάνω στα ημισφαίρια των μηρών της Μάρθας. Και τον Morandi, που προσπαθούσε βουβά να εστιάσει σε πέντε μπουκαλάκια. Σήμερα το Reuters, το Magnum και άλλοι, με μεγάλους φωτογράφους, μας δείχνουν αποκαλυπτικές συνθέσεις, πολλές φορές με κανόνες μεγάλης αισθητικής, των ανηλεών σφαγείων της Γάζας, της Βαγδάτης, της Δαμασκού, των Δίδυμων Πύργων κτλ.

Η κατάσταση των πραγμάτων δεν αλλάζει. Μόνο εμβαθύνουμε συνειδησιακά στο Homo homini lupus. Και ίσως η εξοικείωση με τα έργα του τέρατος να υποτείνει και τη συμφιλίωση μαζί του. Χάριν, όμως, του Matisse και του Bonnard συνεχίζουμε να ζωγραφίζουμε και να ελπίζουμε ταυτόχρονα στην τελική μετάσταση. Ο Leonardo Cremonini μας έλεγε πως, εντέλει, ο ζωγράφος πρέπει να ξεκρεμάσει ό,τι θα έπαιρνε από τον τοίχο του σπιτιού του την ώρα του σεισμού και να τα περάσει μέσα από το παράθυρο του έργου. Έτσι να περάσουμε και αυτήν την κρίση: να τη σπρώξουμε λίγο πίσω στην ανακύκλωση της σπηλιάς.

Info:

Ο Αλέξης Βερούκας  παρακολούθησε το εργαστήριο γραφικών τεχνών CERULEUM στη Λωζάννη και σπούδασε Ιστορία της Τέχνης στο “Institut d’Art et Archéologie”, Σορβόννη, Paris IV. Από το 1988 έως το 1993 σπούδασε ζωγραφική (εργαστήριο Leonardo Cremonini) και λιθογραφεία (εργαστήριο Abraham Hadad) στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών  (ENSBA) του Παρισιού. Ατομικές εκθέσεις του έχουν φιλοξενηθεί στη Galerie Flak (Παρίσι), στην Αίθουσα Τέχνης Αθηνών, στη Γκαλερί Έψιλον (Θεσσαλονίκη), στην Art Athina 2011(Thanassis Frissiras Gallery) ενώ το 2004 στην Exposition PIAC κέρδισε το Βραβείο του Εθνικού Συμβουλίου του Μονακό.