“Εδώ βρίσκεται το κέντρο του κόσμου, για μια ή δύο μέρες από τώρα και στο εξής”. – Alexandru Chira
Ο Alexandru Chira (1947-2011) μεγάλωσε ως καλλιτέχνης στα τέλη της δεκαετίας του 1960 στην καταπιεστική, κομμουνιστική Ρουμανία. Ο αθεϊσμός ήταν δεδομένος: οι κομματικές συνεδριάσεις, τα συνέδρια και οι εργατικές γιορτές αντικατέστησαν τις θρησκευτικές τελετές. Η πρόοδος, η επιστήμη και η τεχνολογία ήταν αξίες που επιβλήθηκαν στην τέχνη και λατρεύονταν από το κοινό, καθώς η καινοτομία και ο ορθολογισμός καθόριζαν την προηγμένη οπτική κουλτούρα της εποχής. Είτε πρόκειται για νεο-κονστρουκτιβιστές είτε για φωτορεαλιστές, οι διάσημοι καλλιτέχνες της Ρουμανίας επικεντρώθηκαν σε θετικές, αντικειμενικές αποδόσεις της υλικής πραγματικότητας. Αλληγορίες, σύμβολα, τελετουργίες, μύθοι, μυστήρια, το υποσυνείδητο, το ερωτικό: όλες αυτές οι σκοτεινές ή ομιχλώδεις εμπειρίες και θέματα, έμοιαζαν απρόσιτα.
Ο Alexandru Chira αποδείχθηκε ένας από τους ελάχιστους Ρουμάνους καλλιτέχνες που ήταν πρόθυμοι να ασχοληθούν με αυτά τα θέματα. Οικειοποιούμενος κριτικά την επιστημονική εμμονή του περίγυρού του, προσέδωσε στον αφηρημένο, γεωμετρικό ορθολογισμό των τέλειων σχημάτων και δομών μια σκοτεινή αλληγορική και αρχαϊκή διάσταση. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό ακόμη και σήμερα: ένα σύνθετο, τεχνολογικό σύμπαν ερμητικών συμβόλων και ιδιότυπων τελετουργιών που γοητεύουν και φωτίζουν μια λαχτάρα που παράγεται από το περιβάλλον του καλλιτέχνη και εκδηλώνεται με ευρύτατες κοινωνικές προσδοκίες. Το δια βίου έργο του Chira αγγίζει μια ολιστική προσέγγιση του ουρανού και της γης, του κλίματος και της πίστης, της γεωργίας και των γεννητικών οργάνων, του πνευματισμού και της παρέκκλισης. Το πολλαπλασιαζόμενο σύστημα εικονικών αφαιρέσεών του ισοδυναμεί με ένα είδος οπτικής ποίησης και αποδεικνύεται μια θεαματική περίπτωση σύγκρουσης της πίστης με τη λογική.
Ο Chira αφιερώθηκε από νωρίς στη συγχώνευση του επιστημονικού και του θεωρητικού μέσα από την έρευνά του για την αρχετυπική μεταρρύθμιση της περιβάλλουσας πραγματικότητας. Η συμβολική σκέψη προέκυψε ταχύτατα από αυτές τις περίπλοκες διαδικασίες, οι οποίες έπαιρναν το κάθε τι ορατό και το αναδιαμόρφωναν σε φωτεινό δοχείο αθέατων, σκοτεινών θεμάτων. Μια από αυτές τις κρίσιμες μορφές εναλλακτικής, σημειωτικής έρευνας πάνω στην αθέατη πλευρά της πραγματικότητας είναι η εξερεύνηση του μυστικού κώδικα των χειρονομιών.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Αυτό είναι το επίκεντρο της έκθεσης του Alexandru Chira, Gestural Temples στο The Intermission στον Πειραιά. Τα χέρια είναι το τέλειο όργανο για να κρατάμε, να ρίχνουμε, να αγγίζουμε, να δρούμε και να χαϊδεύουμε, να πράττουμε ή να παραβαίνουμε, να προσαρμόζουμε την πραγματικότητα στις ανάγκες μας. Τα χέρια διαμορφώνουν και εργαλειοποιούν την αδρανή ή απερίσκεπτη ύλη στα χρήσιμα πράγματα που έχουμε ανάγκη. Τα χέρια είναι το ιδανικό εργαλείο και η τέλεια έκφραση της χρηστικής μας σχέσης με τον κόσμο, αλλά η έρευνα του Chira απελευθέρωσε τα χέρια από την απλή χρηστική τους σχέση με την ύλη. Μέσα από μια δια βίου εμμονή με τα άκρα, ανέπτυξε μια εναλλακτική, συμβολική εργασία των χεριών.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, ο Chira άρχισε να ασχολείται με τη στενή παρατήρηση και τη μελέτη των χεριών που αδρανούν ή ενεργούν στο ατελιέ του. Δούλευε εκ του φυσικού, με ρεαλιστικό τρόπο, χρησιμοποιώντας τόσο μοντέλα όσο και τα δικά του χέρια όπως τα έβλεπε μέσα από έναν καθρέφτη. Αυτές οι πρώιμες απεικονίσεις πραγματικών άκρων, όπως αυτές του ντα Βίντσι, μετατράπηκαν γύρω στο 1973 σε μια πιο συμβολική σήμανση, αντί να είναι ανατομικά πιστά, τα χέρια έγιναν όλο και περισσότερο αλληγορικά, καθώς ο Chira εργαζόταν για να αποκαλύψει και να αναπτύξει περαιτέρω τις μη χρηστικές, πρωταρχικές χειρονομίες των χεριών. Στο regressus ad uterum (επιστροφή στη μήτρα), τα αλληλοδιαπλεκόμενα δάχτυλα των χεριών μοιάζουν να χτίζουν είτε μια σκηνή είτε ένα σπίτι, ωστόσο ο τίτλος υποδηλώνει μια αιδοιογενή κατοικία για μια ψυχαναγκαστική ορμή. Μια παρόμοια ορμή εντοπίζεται επίσης στον μηχανικό, διαμαντόσχημο σχηματισμό των χεριών του The Temple of Expectations (Ο Ναός των Προσδοκιών), την πρώτη περίπτωση μιας σημειωτικής χειρονομίας που συναντάται σε μεταγενέστερο έργο: οι δύο παλάμες ενώνονται σαν σε χειρονομία προσευχής, αλλά με τους αντίχειρες στραβούς σε θέση διπλού γάντζου που σκιαγραφεί ένα κενό τετράγωνο ανάμεσά τους, ένα κλειστό, προστατευμένο μέρος, με μια μορφή σαν σπόρο στο εσωτερικό του, ενώ οι δύο επιμήκεις δείκτες υψώνονται πάνω από αυτό σαν μυτερή στέγη.
Η σύλληψη, η σπορά, η οικοδόμηση, η κατοικία και η αναπαραγωγή συνενώνονται σε μια γεωμετρική δομή που είναι ορθολογική και τεχνολογική, η οποία όμως λειτουργεί ως αρχετυπική διατύπωση μιας αναζήτησης ή λαχτάρας που είναι τόσο προσωπική όσο και μυθική.
Η μελέτη για την Madonna with Shuttle (Παναγία της Σαΐτας) (1984) παραπέμπει στην παραδοσιακή, εικονογραφική ιστορία που οδήγησε τον καλλιτέχνη στη συμβολική ανάπτυξη των χειρονομιών. Τα πολλαπλασιασμένα, αιωρούμενα χέρια της Παναγίας προστατεύουν και ταυτόχρονα μαγεύουν τις προσφορές που μοιάζουν με σπόρους στον αυτοσχέδιο βωμό στο κεντρικό, κάτω μέρος της σύνθεσης. Πάνω από αυτά, η φτερωτή άτρακτος σε σχήμα αιδοίου στην επάνω αριστερή πλευρά του έργου υποδεικνύει την πολικότητα της κοσμικής αναπαραγωγής με την πνευματικότητα στο κάτω μέρος. Αυτή η ίδια χειρονομία που συναντάται στον μαγευτικό χορό των χεριών της Παναγίας θα επανεμφανιστεί στο Self-portrait (Αυτοπροσωπογραφία) του 1997.
Οι χειρονομίες του Alexandru Chira συνδέουν τα ανώτερα και τα κατώτερα πεδία καθώς και το αφηρημένο και το οικείο, μέσα από ένα μοναδικό και προσωπικό μάντρα ικανό να αντέξει κάθε οπτική ή γνωστική αβεβαιότητα. Προκειμένου να κατανοήσει καλύτερα τον κόσμο γύρω μας, ο Chira αναζήτησε επίμονα μέσα από το έργο του, συμπαγή σύμβολα, ικανά να χρησιμεύσουν ως δοχεία για τις αόρατες δυνάμεις της ζωής.
Erwin Kessler, Ιστορικός τέχνης
Κεντρική φωτογραφία θέματος: Alexandru Chira, Untitled (Λεπτομέρεια έργου), 1992, Water colour, pencil and chalk, 94.5 x 66.4 cm, Signed and dated, Courtesy of The Estate of Alexandru Chira and Fitzpatrick Gallery, Paris