Η super star Anna Νetrebko ανοίγει τη σεζόν, ερμηνεύοντας τον ρόλο του τίτλου στην «Anna Bolena» του Donizetti. H ιστορικά ενημερωμένη παραγωγή του …
David Mc Vicar, που ανεβαίνει σε πρώτη παρουσίαση στη Metropolitan Opera, σκιαγραφεί ένα ζωντανό πορτρέτο της πτώσης της δεύτερης συζύγου του Ερρίκου του Η’.
Του Matt Dobkin
Από όλα τα γεγονότα της παγκόσμιας Ιστορίας, λίγα έχουν εξάψει τόσο έντονα και σε τόσο μεγάλη διάρκεια την πολιτιστική δημιουργία όσο οι ρομαντικές, πολιτικές και θρησκευτικές συμφορές της αυλής του Βασιλιά Ερρίκου Η’. Η Anna Bolena, δεύτερη σύζυγος του βασιλιά, διατηρεί σημαντική θέση στη λεγόμενη συλλογική φαντασία – ακόμη και 500, περίπου, χρόνια, αφότου στάλθηκε στον Πύργο του Λονδίνου προκειμένου να αποκεφαλιστεί.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Μόνο στη διάρκεια των τριών προηγούμενων χρόνων, παρουσιάστηκε στην τηλεόραση στους «Τυδώρ», στις κινηματογραφικές οθόνες με το φιλμ «Η άλλη ερωμένη του Βασιλιά» («The Other Boleyn Girl», όπου την υποδύθηκε η Natalie Portman), στο τιμημένο με Man Booker best seller «Wolf Hall» της Hilary Mantel, στο εξώφυλλο ενός άλμπουμ της Courtney Love, αλλά και σε διάφορες αναφορές στα σήριαλ «Ugly Betty» και «Gossip Girl». Μπορεί να έχασε το κεφάλι της, αλλά η Anna Bolena… ζει ακόμη!
Τώρα, επιτέλους, η Βασίλισσα βρίσκει το δρόμο της προς τη σκηνή της Metropolitan, όπου η Anna Netrebko ερμηνεύει τον ρόλο του τίτλου στην όπερα του Donizetti «Anna Bolena», με την οποία γίνεται η πρεμιέρα της φετινής σεζόν. Πρόκειται για το πρώτο μέρος ενός τριετούς project το οποίο θα φέρει στη σκηνή την τριλογία του συνθέτη με τις λεγόμενες όπερες των «Τυδώρ», τις οποίες θα σκηνοθετήσει ο David Mc Vicar που έκανε μεγάλη επιτυχία στη Metropolitan Opera το 2009 με τον «Τροβατόρε».
«Όλες οι ιστορικές φιγούρες στην Anna Bolena είναι αναγνωρίσιμες, ιδιαιτέρως σε εμάς, που είμαστε μία βρετανική ομάδα» υποστηρίζει ο Mc Vicar, ο οποίος για μια ακόμη φορά επιλέγει δύο σταθερούς συνεργάτες του: τον Robert Jones (σκηνικά) και την Jenny Tiramani (κοστούμια). «Είναι κομμάτι της Ιστορίας μας. Και σίγουρα, όταν σκέπτεται κανείς τη μορφή του Ερρίκου του Η’, είναι πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι δεν πρόκειται για τον ευτραφή τύραννο τον οποίο έχουμε στο νου μας από την ύστερη περίοδό του. Είναι ακόμη ο αρρενωπός εραστής, το δυνατό, υπερήφανο λιοντάρι της Αγγλικής Μοναρχίας, απελπισμένος να αποκτήσει έναν διάδοχο τον οποίο δεν μπορεί να του χαρίσει η Άννα. Κι αυτό είναι το κλειδί στην ιστορία: η ανικανότητα της Άννας να του χαρίσει τον αρσενικό διάδοχο που επιθυμεί διακαώς».
Για τη Netrebko, ο ρόλος της προσφέρει την ευκαιρία να συμμετάσχει σε «μια από τις ωραιότερες όπερες που γράφτηκαν ποτέ», όπως η ίδια επισημαίνει σχετικά. «Είναι πολύ δραματική. Για μένα, ως ερμηνεύτρια, περιλαμβάνει πολλές προκλήσεις και θα πρέπει να χρησιμοποιήσω όλες τις ικανότητές μου: φωνητική τεχνική και γνώση της ερμηνείας ενός ρόλου στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο».
Η ντίβα έχει ήδη στο ενεργητικό της μια μεγάλη επιτυχία στον ρόλο τον οποίο ερμήνευσε στη Βιέννη, νωρίτερα στη χρονιά. Στη Metropolitan πρωταγωνιστεί, έχοντας δίπλα της τους Ρώσους συμπατριώτες της: Ildar Abdrazakov στον ρόλο του βασιλιά και Ekaterina Gubanova σε αυτόν της διαδόχου της, ως βασιλικής συζύγου Τζοβάννα (Τζέιν) Σέιμουρ αλλά και τον Stephen Costell ως Λόρδο Πέρσυ. Ο Marco Armiliato θα διευθύνει, ενώ η υψίφωνος Angela Meade, ένα ανερχόμενο αστέρι, θα ερμηνεύσει τον ρόλο του τίτλου στις τελευταίες παραστάσεις.
Αν και αποτελεί κοινή τακτική για πολλούς σκηνοθέτες όπερας να «τοποθετούν» παραγωγές σε σκηνικό εντελώς διαφορετικό από αυτό που περιγράφει το λιμπρέτο, ο Mc Vicar με την Anna Bolena επιλέγει την αντίθετη κατεύθυνση. Για αυτόν η ιστορική ακρίβεια είναι υψίστης σπουδαιότητας, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τα κοστούμια.
Γι΄αυτό επέλεξε να συνεργαστεί με την Tiramani, η οποία είναι μία από τις γνωστότερες, στον κόσμο, ειδικούς στην ενδυματολογία του 16ου αιώνα και πηγαίνει μακρύτερα απ΄ό,τι μπορεί να δει κανείς στους «Τυδώρ». «Λειτουργεί δίνοντας υπερβολική έμφαση στην ιστορία» εξηγεί ο Mc Vicar. «Ενδιαφέρεται πάρα πολύ για τη δομή. Ενδιαφέρεται για αυτό το οποίο βρίσκεται κάτω από τα κοστούμια και για το πώς τα εσώρουχα θα είναι ιστορικά ακριβή, έτσι ώστε να δίνουν το σωστό σχήμα στα κοστούμια».
Προκειμένου να επιτύχει αυτό τον βαθμό της ιστορικής ακρίβειας, η Tiramani κατέφυγε στις προσωπογραφίες του Hans Holbein, του αυλικού ζωγράφου του Ερρίκου του Η΄, του οποίου η δουλειά αποκαλύπτει φωτογραφική λεπτομέρεια, είτε αποτυπώνει Βασιλιά, είτε κοινό θνητό. Ωστόσο, δεν είναι μόνο η εικονογραφία του 16ου αιώνα η οποία εμπνέει την Tiramani: διαθέτει βαθειά γνώση των υφασμάτων της εποχής. «Η Jenny γνωρίζει ακόμη και το πώς τα υφάσματα συνδυάζονταν» λέει ο Mc Vicar. «Έχει δείγματα στο σπίτι της – και θα σε αφήσει να τα αγγίξεις μόνο αν είσαι πολύ, πολύ τυχερός! Αυτό είναι εξαιρετικά συναρπαστικό κι απομακρύνεται από αυτό το οποίο εγώ αποκαλώ «οπερατική σκηνογραφία» και μπορεί να συμβεί, όταν κάποιος αποφασίσει να «στήσει» μια παραγωγή σε μια συγκεκριμένη εποχή. Πολύ συχνά δεν μοιάζει με αυτήν την εποχή. Τα υφάσματα δεν είναι σωστά, οι βελονιές δεν είναι σωστές. Αυτό είναι ένα από τα πράγματα που προσπαθούμε να κάνουμε: να δημιουργήσουμε την ψευδαίσθηση ότι η Αγγλική Αυλή του 16ου αιώνα επέστρεψε…».
Για τη Netrebko, αυτή η προσέγγιση σήμανε προετοιμασία, η οποία πήγε πέρα από τη μελέτη του μουσικού κειμένου. «Πήγα στον Πύργο του Λονδίνου όπου υπάρχει ένα γράμμα με το γραφικό της χαρακτήρα, την υπογραφή της, το οποίο είναι πολύ ενδιαφέρον να δει κανείς» θυμάται η σοπράνο. «Ο Πύργος αποπνέει μια παράξενη αίσθηση.
Πρέπει να ήταν φρικτά. Και ήταν ενδιαφέρον για μένα να ανακαλύψω ότι δεν ήταν καθόλου νέα όταν παντρεύτηκε τον Ερρίκο, ούτε καν με τα μέτρα εκείνης της εποχής. Ήταν μία έμπειρη γυναίκα και νομίζω πως μια γυναίκα η οποία κάνει τους άνδρες να την ερωτεύονται τρελά – τόσο πολύ, ώστε να αλλάζουν τη θρησκεία μιας χώρας- δεν μπορεί παρά να είναι ενδιαφέρουσα».
Για αυτό η συμμετοχή της Νetrebko θεωρήθηκε εξαρχής σημαντική. «Ο Peter Gelb ενθουσιάστηκε με την ιδέα να «προκαλέσει» την Άννα με έναν τόσο απαιτητικό ρόλο» λέει ο Mc Vicar, ο οποίος συνεργάστηκε με τη Νetrebko για πρώτη φορά σε μια παραγωγή του «Ριγκολέτο» στο Κόβεντ Γκάρντεν μερικά χρόνια νωρίτερα. «Τη βρίσκω την πιο εργατική, απολαυστική, μαγευτική συνάδελφο. Είναι μια όμορφη γυναίκα με όμορφη φωνή…».
Παρόλο που η πρωταγωνίστρια και η ομάδα παραγωγής αποτελείται από γνωστούς του, εν προκειμένω υπάρχει κάτι καινούργιο για τον Mc Vicar κι αυτό είναι το ίδιο το Belcanto. Ωστόσο, ο σκηνοθέτης ανακαλύπτει καθαρές συμμετρίες ανάμεσα στον Donizetti και τους συνθέτες του Μπαρόκ, τα έργα των οποίων αποτελούν για τον ίδιο ένα είδος καρτ-βιζίτ.
«Ως σκηνοθέτης, ενδιαφέρομαι πάντοτε πολύ για τη φόρμα», λέει. «Με ενδιαφέρουν οι όπερες που δείχνουν από την επιφάνεια κιόλας, ότι έχουν μια πολύ σφιχτή, περίεργη και παλιά φόρμα – γιατί στην πραγματικότητα βρίσκω τη φόρμα ένα πράγμα εξαιρετικά απελευθερωτικό. Ο Donizetti μοιάζει με τον Handel όταν παίρνει τη φόρμα του Belcanto, η οποία είναι αρκετά σφιχτή ορισμένες φορές κι εξερευνά μέσα από αυτή κάθε δυνατή δραματική ευκαιρία».
Όπως στην όπερα του Μπαρόκ, η Anna Bolena έχει πολλές αλλαγές σκηνικών, αλλά ο Mc Vicar θεώρησε βασικό να παραμένει η αυλαία ανοιχτή όλη την ώρα. Το σκηνικό, λέει: «απαιτούσε μια φύση οργανική, ικανή να αλλάζει. Ήθελα να κάνω κάτι αρκετά εκθαμβωτικό, καθώς γίνονταν οι αλλαγές σκηνικών, πράγμα που ο Robert κατάφερε».
Το τελικό αποτέλεσμα αποσκοπεί στο να επικεντρώνεται η προσοχή του κοινού στους ερμηνευτές, τα χαρακτηριστικά των οποίων υπογραμμίζονται από την ιστορική αληθοφάνεια της παραγωγής, αντί να καλύπτονται από αυτή. Σε τελική ανάλυση η Anna Bolena, ήταν μια πραγματική γυναίκα με σάρκα και οστά, η ιστορία της οποίας πρέπει να προβληθεί. «Είναι ένας υπέροχος χαρακτήρας» λέει η Νetrebko. «Έχει αυτήν την απίστευτη δύναμη. Υπάρχουν ορισμένοι άνθρωποι που έχουν τη δύναμη να κάνουν τα πάντα να γυρίζουν γύρω από αυτούς κι αυτό έκανε κι εκείνη. Ήταν πολύ φιλόδοξη και ήξερε τι ήθελε. Ήθελε εξουσία, ήθελε να είναι Βασίλισσα. Το κατάφερε αλλά μόνο για πολύ λίγο διάστημα. Το δράμα της είναι το πόσο γρήγορα τέλειωσαν όλα για εκείνη».
Ο Mc Vicar συμφωνεί. «Μας ζητήθηκε να είμαστε πολύ συμπονετικοί με την Άννα, στην Anna Bolena» λέει, «Aν και η ίδια συνειδητοποιεί ότι πληρώνει με το ίδιο νόμισμα τη συμπεριφορά της απέναντι στην Αικατερίνη της Αραγωνίας, την πρώτη σύζυγο του Ερρίκου του Η’ και φυσικά, το να είσαι σύζυγος του Ερρίκου του Η΄, σημαίνει τόσο οφέλη όσο και ρίσκο. Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι της συμπεριφέρονται με συμπόνια σε αυτή την όπερα αλλά στην «Μαρία Στουάρντα», το δεύτερο έργο της τριλογίας, η πρωταγωνίστρια προσβάλλει την κόρη της Anna Bolena, την Elisabeth και την αποκαλεί “το μπάσταρδο παιδί αυτής της πόρνης, της Bolena”. Με ελκύει πολύ η ιδέα ότι ο Donizetti είναι αμερόληπτος κι επιτρέπει στους χαρακτήρες να εκφράσουν τις απόψεις τους, από όποια πλευρά κι αν βλέπουν τα πράγματα».
Όσο αμερόληπτος κι αν ήταν, ο Donizetti αντιμετώπιζε περιορισμούς από τις συμβάσεις της όπερας του Belcanto. Χαρακτηριστική, η υποχρεωτική – και συγκλονιστική – σκηνή της τρέλας στο τέλος της όπερας. Αυτό μπορεί να είναι το μοναδικό στοιχείο στο οποίο η παραγωγή δεν ακολουθεί την ιστορική πραγματικότητα. Παρόλο που συμμερίζεται τη φωνητική πρόκληση της σκηνής της τρέλας, η Netrebko πιστεύει πως η ηρωίδα ήταν, κάθε άλλο παρά τρελή.
«Δεν είναι σαν τη Λουτσία» λέει. «Είναι πνευματικά αδύναμη εξαιτίας όλων όσων της συνέβησαν, αλλά υπογείως είναι πολύ δυνατή. Γι΄αυτό έχω τόσο σεβασμό για αυτή τη γυναίκα. Μπορεί να υπήρξε φιλόδοξη, μπορεί να προωθήθηκε στον θρόνο με ύπουλο τρόπο, αλλά δεν με νοιάζει γι΄αυτό. Ήταν πολύ υπερήφανη και στο τέλος δεν φοβόταν- έκανε ακόμη και αστεία για τον αδύνατο λαιμό της! Αυτό θέλω να δείξω. Ήταν μια Βασίλισσα και σαν Βασίλισσα πέθανε».
Ο Matt Dobkin είναι διευθυντής εκδοτικού προγράμματος της Metropolitan Opera.