Στις 25 Ιουνίου 2016, ανοίγει για πρώτη φορά τις πύλες της η Εναλλακτική Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, με μια σειρά παραστάσεων μουσικού θεάτρου, όπου θα παρουσιαστούν δύο έργα του πρωτοπόρου Έλληνα συνθέτη Γιάννη Χρήστου.
Πρόκειται για τα έργα H κυρία με τη Στρυχνίνη και Αναπαράστασις ΙΙΙ (Πιανίστας), τα οποία θα παρουσιαστούν σε μουσική διεύθυνση Βλαδίμηρου Συμεωνίδη και σκηνοθεσία Αλέξανδρου Ευκλείδη.
Ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής της ΕΛΣ, Μύρων Μιχαηλίδης, αναφέρει: “Είμαστε ιδιαιτέρως ευτυχείς που έχει φθάσει η στιγμή που θα πάρει σάρκα και οστά το φιλόδοξο σχέδιο μιας δεύτερης σκηνής της ΕΛΣ, της Εναλλακτικής Σκηνής, η οποία φιλοξενείται στις υπέροχες νέες εγκαταστάσεις του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Το όνομα “εναλλακτική” είναι για εμάς πρόκληση μιας και μας δίνει την ευκαιρία να δημιουργήσουμε, εκ του μηδενός, τον χαρακτήρα και την καλλιτεχνική ταυτότητα της σκηνής αυτής. Λίγους μήνες πριν την επίσημη λειτουργία της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ, η παράσταση της Εναλλακτικής με έργα Γιάννη Χρήστου, δίνει ένα πολύ σαφές στίγμα για όλα εκείνα που θα ακολουθήσουν και τα οποία θα ανακοινωθούν σύντομα. Καλή αρχή”.
Ο υπεύθυνος του καλλιτεχνικού προγραμματισμού της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ, Γιώργος Κουμεντάκης, σημειώνει: “Τα έργα αυτά του Γιάννη Χρήστου, αλλά και συνολικά η προσωπικότητα και το έργο του, αντιπροσωπεύουν για όλη την ομάδα της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ ένα ιδεώδες προς το οποίο θα θέλαμε να τείνει συνολικά το νέο αυτό καλλιτεχνικό μόρφωμα που θα έρθει να εμπλουτίσει την καλλιτεχνική ζωή της Αθήνας. Ο διάλογος μεταξύ των τεχνών, η πνευματικότητα των έργων αυτών, ο ανεπιτήδευτος πειραματικός χαρακτήρας τους είναι στοιχεία τα οποία ευελπιστούμε να συναντήσει κανείς και στις παραγωγές της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ”.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Ο Γιάννης Χρήστου (1926-1970) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες συνθέτες του 20ού αιώνα και μία από τις πιο ξεχωριστές μορφές της διεθνούς μουσικής πρωτοπορίας. Συνδυάζοντας τον αυτοσχεδιασμό, τη σκηνική δράση και το φιλοσοφικό στοχασμό, ακολούθησε το ίχνος της αβανγκάρντ δημιουργώντας ένα προσωπικό μουσικό σύμπαν. Το δημιουργικό του έργο, με έντονα μυστικιστική διάσταση, είναι εμπνευσμένο από τη φιλοσοφία όσο και από μεταφυσικές ανησυχίες. Ο Χρήστου ανέπτυξε μια μουσική «πέρα από τη μουσική», η οποία προϋποθέτει άλλες περιοχές εμπειρίας. Η μουσική γίνεται θεατρική διαδικασία, στην οποία οι μουσικοί χρησιμοποιούν τις πάρτες τους σαν ηθοποιοί. Η συμβατική σημειογραφία δίνει τη θέση της σε μία οπτική ή γραφική παρασημαντική, η οποία δεν προσδιορίζει συγκεκριμένους φθόγγους, αλλά υποδηλώνει ηχητικές υφές ή «πρότυπα» καθώς και τον τρόπο «φόρτισής» τους με ενέργεια.
Στην πρώτη παραγωγή της νεοσύστατης Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ με την οποία συμπράττει το διακεκριμένο σύνολο σύγχρονης μουσικής dissonArt και η Αθηναϊκή Συμφωνική Ορχήστρα Νέων (ΑΣΟΝ) θα παρουσιαστούν δύο από τα σημαντικότερα έργα του Γιάννη Χρήστου, τα οποία ανήκουν στην τελευταία δημιουργική περίοδο του συνθέτη, κατά την οποία πειραματίστηκε με μορφές έκφρασης, που υπερβαίνουν τις παραδοσιακές κατηγορίες του μουσικού θεάτρου.
Τα έργα αυτά βρίσκονται στην απόλυτη αιχμή του δόρατος της πρωτοπορίας τους και διατηρούν ακόμη την εκφραστική τους δύναμη. Η αξία των έργων δεν προκύπτει μόνο από την αδιάπτωτη αντοχή τους στον χρόνο, αλλά και από το γεγονός ότι συνιστούν ορόσημα της δυναμικής ελληνικής καλλιτεχνικής ζωής της δεκαετίας του 1960.
Τα έργα είναι:
Η Κυρία με τη στρυχνίνη (1967), που βασίζεται στην καταγραφή των ονείρων του συνθέτη και στην ψυχολογία του Καρλ Γιουνγκ, αποτελώντας μια σκηνική ενότητα στην οποία ηθοποιοί και μουσικοί εμπλέκουν το κοινό σε μια συναρπαστική, αλλά συνάμα αινιγματική, συν-δημιουργία. Η Κυρία με τη στρυχνίνη παρουσιάστηκε πρώτη φορά στο αθηναϊκό κοινό λίγες μέρες πριν την δικτατορία του 1967. Η ηχογράφηση που έχει διασωθεί από τη βραδιά εκείνη στο Χίλτον, όπου λάμβανε χώρα ένα από τα σημαντικότερα καλλιτεχνικά γεγονότα της εποχής, η “Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής”, είναι ενδεικτική της έκπληξης που προκάλεσε στο κοινό το εξαιρετικά ρηξικέλευθο αυτό έργο. Έκτοτε, το εκπληκτικό αυτό έργο παίχθηκε ελάχιστες φορές.
Η Αναπαράστασις ΙΙΙ (Ο πιανίστας) (1968), ένα ώριμο έργο του Γιάννη Χρήστου και ένα από τα πλέον δημοφιλή στο σύνολο του έργου του. Η μορφή του πιανίστα, που ερμηνεύεται εναλλάξ από τους Άρη Σερβετάλη και Λενιώ Λιάτσου, γίνεται το «εργαλείο» μέσω του οποίου διερευνώνται οι μυστηριακές, ονειρικές τελετουργίες της καλλιτεχνικής μετάπραξης. Ο Πιανίστας, γνώρισε πολλές εκτελέσεις, ιδίως με τον πρώτο διδάξαντα, τον εικαστικό Γρηγόρη Σεμιτέκολο, ο οποίος το ερμήνευσε δεκάδες φορές στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Τα τελευταία χρόνια έχει περάσει στα χέρια μιας νέας γενιάς ερμηνευτών, που δοκιμάζονται στο αινιγματικό αυτό υλικό. Ο Πιανίστας είναι ίσως το έργο του Χρήστου όπου διαπιστώνει κανείς τη συγγένεια με το πεδίο της performance.
Στην παρουσίαση αυτή των δύο εμβληματικών έργων μουσικού θεάτρου του Γιάννη Χρήστου, επιθυμία των συντελεστών είναι να προστεθεί ένα ακόμη επίπεδο στον ήδη υπάρχοντα διάλογο μεταξύ των τεχνών, που συνιστά τη βάση του διακαλλιτεχνικού εγχειρήματος του συνθέτη. Ο διακεκριμένος εικαστικός Αλέξανδρος Ψυχούλης θα πραγματοποιήσει στον χώρο της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ, μία μεγάλων διαστάσεων εγκατάσταση, η οποία θα συνδιαλέγεται με την ψυχαναλυτική διάσταση των έργων του Χρήστου. Με βάση ένα εμβληματικό, παλιότερο έργο του καλλιτέχνη, δημιουργείται μία νέα εικαστική εγκατάσταση που ενσωματώνει το σύνολο του χώρου της Εναλλακτικής Σκηνής.
Ο σκηνοθέτης Αλέξανδρος Ευκλείδης, σημειώνει για την παρουσίαση αυτή: “Τα έργα αυτά δεν επιδέχονται σκηνοθεσίας με την παραδοσιακή έννοια του όρου, που εστιάζεται στην σκηνική επανανοηματοδότηση ενός προηγούμενου έργου ή στην δημιουργία ενός εντελώς νέου. Η σκηνοθετική εργασία συνίσταται εν προκειμένω στην ακριβή και αυστηρή εφαρμογή των δράσεων που ο συνθέτης κατέγραψε με εκπληκτική ακρίβεια στην γραφική παρτιτούρα των έργων. Είναι, πράγματι, εντυπωσιακός ο βαθμός ακρίβειας με τον οποίο ο Χρήστου καταγράφει και την παραμικρή δράση, είτε πρόκειται για ηχητική, είτε για λεκτική, είτε σωματική. Η εργασία του σκηνοθέτη συνίσταται στην αποκωδικοποίηση των δράσεων και στην πιστή εφαρμογή τους, έτσι ώστε να αναδυθεί ο παράδοξος κόσμος του Χρήστου με τη μεγαλύτερη δυνατή ένταση. Άλλωστε, ένα από τα βασικά εννοιολογικά σχήματα πάνω στα οποία βάσισε ο Χρήστου τα έργα του είναι αυτό της Μετάπραξης. Η Μετάπραξις είναι το σημείο εκείνο όπου ο performer, είτε είναι μουσικός, είτε τραγουδιστής, είτε ηθοποιός, εγκαταλείπει τα δικά του εκφραστικά μέσα, μετερχόμενος εκείνα ενός άλλου καλλιτεχνικού πεδίου. Με έναν τρόπο όλοι οι εμπλεκόμενοι στα σκηνικά αυτά έργα του Χρήστου είναι performers. Η σόλο βιόλα της Κυρίας με τη στρυχνίνη κάνει μία αξιοσημείωτη performance, που απαιτεί περισσότερα παραστασιακά, παρά μουσικά χαρίσματα. Ο πιανίστας του ομώνυμου έργου δεν χρειάζεται καν να είναι μουσικός (άλλωστε ο πρώτος διδάξας, ο Γρηγόρης Σεμιτέκολο, ήταν σημαντικός εικαστικός). Ο διακαλλιτεχνικός διάλογος, βασικό αίτημα της τέχνης των ‘60s, βρίσκεται στη βάση της αισθητικής των έργων αυτών, στα οποία τα επιμέρους εκφραστικά μέσα των ερμηνευτών λιώνουν σε ένα κοινό εκφραστικό μάγμα”.
Οι παραστάσεις εντάσσονται στο πλαίσιο του “Metamorphosis: Το ΚΠΙΣΝ στον Κόσμο”, ένα τετραήμερο πρωτοποριακό πολιτιστικό πρόγραμμα στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) που φιλοξενεί καλλιτέχνες και προγράμματα από όλον τον κόσμο και είναι ανοιχτό στο κοινό.
Μουσική διεύθυνση Βλαδίμηρος Συμεωνίδης
Σκηνοθεσία Αλέξανδρος Ευκλείδης
Εικαστική εγκατάσταση Αλέξανδρος Ψυχούλης
Ερμηνεύουν Άρης Σερβετάλης – Λενιώ Λιάτσου – Γκρέτα Παπά
Συμμετέχουν οι ηθοποιοί Αλέξης Ζερβάνος, Κώστας Κουτσολέλος, Άρης Μπαλής, Λευτέρης Χαρέλλης
Με το Σύνολο Σύγχρονης Μουσικής dissonArt και την Αθηναϊκή Συμφωνική Ορχήστρα Νέων (ΑΣΟΝ – διεύθυνση Παύλος Σεργίου)