Η διοργάνωση της έκθεσης Δημοκρατία στην Εθνική Πινακοθήκη το 2024 συμπίπτει με τη συμπλήρωση μισού αιώνα από την αποκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος στην Ελλάδα μετά την κατάρρευση της επταετούς δικτατορίας των συνταγματαρχών. Η 24η Ιουλίου του 1974 αποτελεί εμβληματική ημερομηνία για την έναρξη της Μεταπολίτευσης. Έχει προηγηθεί τον Νοέμβριο του 1973 η εξέγερση των φοιτητών του Πολυτεχνείου, ενώ η εκκίνηση των διαδικασιών εκδημοκρατισμού λαμβάνει χώρα στον απόηχο του πραξικοπήματος και της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο.
Κατά την ίδια περίοδο κορυφώνονται οι ιστορικές διεργασίες που έθεσαν τέρμα στα συντριπτικά μακροβιότερα αυταρχικά καθεστώτα του Franco στην Ισπανία (1936/1939-1975) και των Salazar-Caetano (1933-1974) στην Πορτογαλία. Οι διαδικασίες εκδημοκρατισμού των τριών χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου εντάσσονται στο τρίτο κύμα εκδημοκρατισμού, το οποίο ξεκίνησε κατά τη δεκαετία του 1970 για να συνεχιστεί και την επόμενη δεκαετία με τις χώρες της Λατινικής Αμερικής, ενώ επιπλέον ώθηση στον εκδημοκρατισμό προσέφερε η αποαποικιοποίηση, η οποία συντελέστηκε κατά τις δεκαετίες του 1950 και του 1960. Οι μεταβάσεις ακολούθησαν διαφορετική διαδρομή καθώς ο Adolfo Suárez στην Ισπανία ανέλαβε τη σταδιακή αποκατάσταση της λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών μετά το θάνατο του δικτάτορα υιοθετώντας πολιτική αμνηστίας, ενώ στην Πορτογαλία η Επανάσταση των Γαριφάλων τον Απρίλιο του 1974 που ανέτρεψε τον δικτάτορα, καθόρισε και τον επαναστατικό χαρακτήρα της μετάβασης στη δημοκρατία που οδήγησε σε ελεύθερες εκλογές. Στην Ελλάδα η περίοδος της Μεταπολίτευσης ξεκινά με την επιστροφή του Κωνσταντίνου Καραμανλή από το Παρίσι, ενώ οι πρώτες βουλευτικές εκλογές διεξάγονται στις 17 Νοεμβρίου του 1974.
Με επίκεντρο την τέχνη της δημοκρατικής διεκδίκησης στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία, η έκθεση αντιμετωπίζει συνδυαστικά για πρώτη φορά σε διεθνές επίπεδο την πολιτική λειτουργία της τέχνης στα δικτατορικά καθεστώτα του Ευρωπαϊκού Νότου με αφηγηματικούς άξονες την ταυτοποίηση του εχθρού, την αντίσταση, την εξέγερση και τη διέγερση.
Διερευνούμε την ποικιλομορφία των καλλιτεχνικών αναζητήσεων, τις συγκλίσεις και τις ιδιαιτερότητες, τις καλλιτεχνικές πρακτικές που γεννήθηκαν μέσα από τον αγώνα για ελευθερία, καθώς και την ενεργή κληρονομιά τους. Ανιχνεύουμε τις ιδιαίτερες υφές και αποτυπώσεις με στόχο να συλλάβουμε τον παλμό του δημοκρατικού αιτήματος στη σφαίρα των εικαστικών τεχνών. Η συγκρότηση καλλιτεχνικών ομάδων, ο κριτικός λόγος, ο ρόλος της αφηρημένης τέχνης, η ανάδειξη του κοινωνικού ρεαλισμού, η τέχνη της διαμαρτυρίας μέσω της αφίσας και της χαρακτικής, η πολιτική του σώματος, η διεκδίκηση της ορατότητας και η εμπλοκή της τέχνης στη δημόσια σφαίρα αποτελούν σημαντικά πεδία έρευνας.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Με οδηγό τις συνέχειες, τις ρωγμές και τις ανακατατάξεις στην πορεία προς τον εκδημοκρατισμό και στις τρεις χώρες διερευνούμε την ιδιαίτερη υφή, το χρώμα, τους ήχους, τη σύνθεση και την απόκριση των καλλιτεχνών στον ριζικό μετασχηματισμό, την απελευθερωτική δύναμη που εκλύθηκε στο συλλογικό σώμα από τη διεκδίκηση των δημοκρατικών δικαιωμάτων, αλλά και την εικαστική διαχείριση του τραύματος των δικτατοριών.
-Συραγώ Τσιάρα, Διευθύντρια ΕΠΜΑΣ – Επιμελήτρια Έκθεσης
Ακολουθεί η λίστα των καλλιτεχνών της έκθεσης:
Agrupación de Plásticos, Jóvenes Cristóbal Aguilar, Αλέξης Ακριθάκης, Δημήτρης Αληθεινός, Fernando Almela, Francisco Álvarez, Manel Armengol, Γεώργιος Βακιρτζής, Γιάννης Βαλαβανίδης, Eugènia Balcells, Μάριος Βατζιάς, Fernando “Coco” Bedoya, Fernando Botero, Γιάννης Γαΐτης, CADA, Manuel Calvo, Κλεοπάτρα Δίγκα, Equipo Crónica, José Antonio Alcácer Garmendia, Carlos Gentil-Homem, Èulàlia Grau, Ana Hatherly, Γιώργος Ιωάννου, Νίκη Καναγκίνη, Ηρώ Κανακάκη, Λευτέρης Κανακάκις, Τηλέμαχος Κάνθος, Βλάσης Κανιάρης, Χρήστος Καπράλος, Μαρία Καραβέλα, Κυριάκος Κατζουράκης, Βάσω Κατράκη, Δημοσθένης Κοκκινίδης, Βάσω Κυριάκη, Αλέκος Βλ. Λεβίδης, Κωνσταντίνος Μαλάμος, Δημήτρης Μυταράς, Νέοι Έλληνες Ρεαλιστές (Γιάννης Βαλαβανίδης, Κλεοπάτρα Δίγκα, Χρόνης Μπότσογλου, Κυριάκος Κατζουράκης, Γιάννης Ψυχοπαίδης), Ρίκα Πανά, Θόδωρος (Παπαδημητρίου), Λήδα Παπακωνσταντίνου, Κωνσταντίνος Παρθένης, Δημήτρης Περδικίδης, Πάρις (- Αλέξανδρος) Πρέκας, Joan Rabascall, Paula Rego, Γιώργος Σικελιώτης, Nikias Skapinakis, Δημοσθένης Σκουλάκης, Alberto Solsona, Ernesto de Souza, Τάσσος (Αλεβίζος Αναστάσιος), Μανόλης Τζομπανάκης, Γιάννης Χαΐνης, Jaume Xifra, Γιάννης Ψυχοπαίδης.
Photo Credits φωτογραφιών ξενάγησης: Θάνος Καρτσόγλου
Διαβάστε επίσης:
ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ: Έκθεση στην Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου