Το φθινόπωρο στο Βερολίνο για τους λάτρεις της τέχνης συνεπάγεται Μήνα Φωτογραφίας, Berlin Art Week και το πρόγραμμα μουσείων και των γκαλερί σε πλήρη άνθηση για τη νέα σαιζόν. Παρακάτω θα βρείτε μια επιλογή από δυνατές εκθέσεις σε αρκετά διαφορετικούς χώρους, με σταθερά αξιόλογο πρόγραμμα, όπως η Berlinische Galerie, η Akademie der Künste και το Savvy Contemporary.
Η Loredana Nemes, φωτογράφος ρουμανικής καταγωγής που ζει στο Βερολίνο, είχε την τιμητική της στη Berlinische Galerie καθώς έργα της από έξι διαφορετικές σειρές παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά σε μουσείο σε μια εξαιρετική, σχεδόν αναδρομική έκθεση με τίτλο Απληστία Φόβος Αγάπη. Στη σειρά Beyond (2008-2010) αποτυπώνει με μηχανή μεγάλου φορμά τουρκικά και αραβικά καφέ από γειτονιές του Βερολίνου, στα οποία συχνάζουν αποκλειστικά άνδρες. Ένα μέρος της σειράς αποτελείται από εξωτερικές, κυρίως νυχτερινές όψεις των καφενείων, ενώ το μεγαλύτερο μέρος περιλαμβάνει μυστηριώδη πορτρέτα των θαμώνων τους. Οι μορφές των ανδρών μόλις που διαγράφονται πίσω από τις τζαμαρίες με τις μεμβράνες ή τις κουρτίνες, που συνήθως αυτά τα μαγαζιά διατηρούν, για να σταματούν τα περίεργα βλέμματα των περαστικών. Αυτή η ενδιάμεση επιφάνεια, γίνεται ένα πέπλο, ένα οπτικό σύνορο, ή τελικά μια οθόνη, που παρεμβάλλεται ανάμεσα στις δύο πλευρές, ενώ πάνω της προβάλλεται η αγωνία για τέτοιου είδους απρόβλεπτες, συχνά απαγορευμένες συναντήσεις.
Η πρόσφατη σειρά της Ocna. Closer Scrutiny (2017-18) περιλαμβάνει close-ups μεμονωμένων μερών ενός ανδρικού σώματος, που επιπλέει σε ένα ήρεμο, σχεδόν μαύρο νερό. Το νερό καλύπτει και αποκαλύπτει τα σημεία του σώματος, τα οποία μέσα από το φακό της Menes υπόκεινται σε μια εξονυχιστική και ειλικρινή απεικόνιση, μια απόλυτα νηφάλια καταγραφή. Δίπλα στις φωτογραφίες αντιπαραβάλλονται ποιήματα της ίδιας, σύντομα και συναισθηματικά, που μοιάζουν με αποσπασματικές σελίδες ημερολογίου, ενώ μαρτυρούν ταυτόχρονα μια πολύ οικεία σχέση με τον εικονιζόμενο άνδρα.
Στην Berlinische Galerie παρουσιάζεται ακόμα, η έκθεση As we Used to Float του Julian Charrière, Ελβετού καλλιτέχνη που ζει στο Βερολίνο και φέτος τιμήθηκε με το GASAG Art Prize. Το έργο του γενικότερα έχει περιβαλλοντικό στίγμα και σχολιάζει αιχμηρά το αποτύπωμα του ανθρώπου στον πλανήτη, ενώ γεφυρώνει την εικαστική πρακτική με την επιστήμη και την τεχνολογία. Συχνά μάλιστα βασίζεται σε έρευνα-αποστολή σε απομονωμένα μέρη ανά τον κόσμο με οριακές περιβαλλοντικές συνθήκες. Για το συγκεκριμένο πρότζεκτ ταξίδεψε στα νησιά Μπικίνι, εβδομήντα χρόνια μετά τις πυρηνικές δοκιμές των Αμερικανών οι οποίες επέφεραν τον εκτοπισμό των κατοίκων, ενώ μέχρι σήμερα ο τόπος δεν κατοικείται λόγω μόλυνσης του οικοσυστήματος.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Ο Charrière μεταμορφώνει τον χώρο με μια πολυεπίπεδη εγκατάσταση που αναπτύσσεται σε βάθος, ξεκινώντας με μια καθηλωτική προβολή από ειδυλλιακές εικόνες του νησιού, στις οποίες αντιπαραβάλλονται εικόνες από το ναυάγιο των πυρηνικών υποβρυχίων. Ο ρυθμός του έργου παραπέμπει σε μια κατάσταση νάρκωσης, εμπειρία που έχει κοινά στοιχεία με την κατάδυση, εναλλάσσεται δε με μια αντανακλαστική επαναφορά στην επιφάνεια και την ανάδυση στον έξω κόσμο. Μέσα από αυτή την ποιητική αναλογία, εγείρονται προβληματισμοί για το πώς λειτουργούμε ως σύγχρονοι πολίτες, την κατάσταση αδράνειας-νάρκωσης και την αίσθηση του κατεπείγοντος. Πίσω από την οθόνη, αναπτύσσεται μια γλυπτική εγκατάσταση με διαφορετικά στοιχεία, που εξίσου μας μεταφέρει στο βυθό της ατόλης. Ήχοι και εικόνες, γλυπτά σε σχήμα καρύδας, ένας πολύ σημαντικός καρπός του τόπου-πλέον απαγορευμένος λόγω ραδιενέργειας, ή ένας υπερμεγέθης καταδυτικός κώδωνας, που ταυτόχρονα θυμίζει θόλο ή καμπάνα, μια αναφορά ενδεχομένως στα απομεινάρια μιας αρχιτεκτονικής της εξουσίας, όπως αυτή που κρύβεται στον βυθό της ατόλης.
«Η δύναμη της τέχνης για κοινωνική αλλαγή είναι ανεξάντλητη» είναι το μότο της Adrian Piper με το οποίο ξεκινά το κείμενο της έκθεσης της στην Akademie der Künste. Μια καλλιτέχνης-θρύλος της Εννοιολογικής τέχνης, φιλόσοφος που από το ’60 δεν σταματά να προκαλεί τις καθιερωμένες κοινωνικές δομές, φέτος βραβεύτηκε με το Käthe Kollwitz Prize. Ο ρατσισμός, η ξενοφοβία και ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι βασικοί άξονες του έργου της, που εκδηλώνεται με παρεμβάσεις στο δημόσιο χώρο, αιχμηρές performances και εγκαταστάσεις. Η παρούσα έκθεση περιλαμβάνει τρεις εγκαταστάσεις με το κατεξοχήν χαρακτηριστικό της Piper, να επικοινωνεί περίπλοκα και δυνατά νοήματα με τα πλέον λιτά μέσα.
Εικοσιπέντε οθόνες στοιβαγμένες σε σειρές των πέντε που τρεμοπαίζουν ασυγχρόνιστα τυχαία προγραμματισμένα κανάλια με χιόνια, το αμερικανικό κανάλι CBS με το σήμα έκτακτης διακοπής του προγράμματος και βίντεο από κόκκινα τριαντάφυλλα, αποτελούν την εγκατάσταση Mauer, μτφρ. Τοίχος, (2010). Το έργο σηματοδότησε την εγκατάσταση της Piper στη Γερμανία και την ενασχόληση της με το ζήτημα της διχοτόμησης, συγκεντρώνει πολλαπλές αναφορές καταφέρνοντας να συνθέσει προσωπικά βιώματα με καίρια πολιτικά ζητήματα.
Οι άλλες δύο εγκαταστάσεις της, νέες παραγωγές, έχουν στο επίκεντρό τους το λόγο. Η φράση «ΗΜΟΥΝ ΕΔΩ, ΕΙΜΑΣΤΑΝ ΕΔΩ, ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΔΩ» χαράσσεται στους ολόλευκους τοίχους μιας άδειας αίθουσας σε τρεις διαφορετικές γλώσσες: αραβικά, εβραϊκά και γερμανικά. Η αίσθηση της ησυχίας και της μνημειακότητας είναι υποβλητική. Στην άλλη εγκατάσταση, οκτώ κύβοι από καθρέφτες σε ένα άδειο δωμάτιο με μαύρα τετράγωνα πλακάκια, αντηχούν ανθρώπινες φωνές που μιλούν Φαρσί, Αραβικά, Εβραϊκά, Ισλανδικά, Σομαλικά, Τουρκικά. Η καλλιτέχνης μας προσκαλεί εδώ σε μια άσκηση ενσυναίσθησης, μας αναγκάζει να μετατοπιστούμε συνεχώς στο χώρο-λαβύρινθο, να μπούμε στα παπούτσια του άλλου, να αλλάξουμε ταυτότητα για μια στιγμή. Μια ποιητική μεταφορά, απόλυτα επίκαιρη, για έναν κόσμο διαρκώς μεταβαλλόμενο και με πολλαπλές πραγματικότητες, όσες και οι άνθρωποι που τον κατοικούν.
Τέλος, η ομαδική έκθεση Geographies of Imagination σε επιμέλεια της Antonia Alampi και του Bonaventure Soh Bejeng Ndikung παρουσιάζεται στο SAVVY Contemporary. Αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης συλλογικής πρωτοβουλίας, με τον τίτλο Dis-othering: Beyond Afropolitan and other Labels, που περιλαμβάνει εκτεταμένη έρευνα, συνέδρια, ομιλίες, performances, προγράμματα φιλοξενίας, και σκοπό έχει να αποδομήσει πρακτικές ετεροποίησης σε ευρωπαϊκούς πολιτιστικούς φορείς. Συγκεκριμένα, στο επίκεντρο της κριτικής τίθεται το ερώτημα, τι σημαίνει να οργανώνεις μια έκθεση με γεωγραφικό χαρακτηρισμό, μια «αφρικανική έκθεση» π.χ. και πώς είναι δυνατόν αυτή να αντιπροσωπεύει την ποικιλομορφία μιας ολόκληρης ηπείρου. Παρά τις καλές προθέσεις, μια επιμελητική έκθεση με κεντρικό άξονα το γεωγραφικό χαρακτηρισμό είναι προβληματική, διότι ενισχύει περισσότερο την κατασκευή/διάκριση του “άλλου”, ειδικά αν οι εκάστοτε πολιτιστικοί φορείς δεν συμπεριλαμβάνουν στο τακτικό τους πρόγραμμα καλλιτέχνες από συγκεκριμένες χώρες.
Το επιμελητικό εγχείρημα έφερε μαζί δεκαεπτά καλλιτέχνες και κολεκτίβες με έργα-γροθιά στο στομάχι. Από την αρχή μέχρι το τέλος της έκθεσης, από την εναλλακτική χαρτογράφηση της παν-αφρικανικής πλατφόρμας Chimurenga με μαύρο μελάνι στους τοίχους που υποδέχεται τον επισκέπτη, την πολυμεσική εγκατάσταση της Saddie Choua για τη δυτική στερεοτυπική αναπαράσταση του “άλλου”, μέχρι το παιδιάστικο αλφαβητάρι της Ευρώπης του ρατσισμού της Daniela Ortiz, τα έργα καταφέρνουν όχι μόνο να καταδείξουν τις διαδικασίες ετεροποίησης σε γεωπολιτικό και ατομικό επίπεδο ιστορικά και μέχρι σήμερα, αλλά να εμβαθύνουν σε εργαλεία, όπως η αυτογνωσία και η ενσυναίσθηση, για την αντιμετώπισή τους.
Φωτογραφία θέματος: Adrian Piper, Mauer, 2010. Video Installation, Photo: Andreas Franz Xaver Süß © APRA Foundation Berlin